زورِ ترامپ برای ساخت زنگزور

رهبران ارمنستان و جمهوري آذربايجان روز جمعه با حضور در كاخ سفيد، بيانيه‌اي مشترك را امضا كردند كه به موجب آن بستر براي توافق صلح، با ميانجيگري دولت ترامپ هموار شد؛ توافقي كه در قالب آن دو بازيگر متعهد شدندكه به چهار دهه تنش پايان بدهند. براساس اظهارات سه مقام امريكايي، هر دو كشور همچنين توافق‌نامه‌هايي را براي گسترش روابط دوجانبه با ايالات‌متحده امضا خواهند كرد. چنين پيشرفتي به ‌واسطه نقش امريكا در حل اختلافات مرتبط با توسعه يك كريدور ترانزيتي مشترك حاصل شده است. همزمان خبرگزاري رويترز با انتشار گزارشي مدعي شد كه ارمنستان با طرح اجاره يك كريدور ترانزيتي ازسوي امريكا موافقت كرده است؛ طرحي كه مي‌تواند پيامدهاي ژئوپليتيكي گسترده‌اي در منطقه قفقاز جنوبي داشته باشد. پيش‌تر دونالد ترامپ در شبكه اجتماعي  Truth Social خود نوشته بود كه ايالات‌متحده توافقنامه‌هايي دوجانبه با هر دو كشور براي توسعه فرصت‌هاي اقتصادي مشترك امضا خواهد كرد تا بتواند ظرفيت‌هاي بالقوه منطقه قفقاز جنوبي را به‌ طور كامل آزاد كند. همزمان برخي مقام‌هاي امريكايي در گفت‌وگو با نشريه پولتيكو اعلام كردند كه كليد حل مناقشه ديرينه ميان ايروان و باكو، توافق بر سر كريدور ترانزيتي موسوم به «كريدور زنگزور» است؛ گذرگاهي كوهستاني در خاك ارمنستان كه جمهوري آذربايجان را به منطقه نخجوان متصل مي‌كند. يكي از اعضاي كاخ سفيد در اين باره خاطرنشان كرد: «ما اين مساله را اين‌گونه خلاصه كرديم كه اگر فقط يكي از قطعات اين پازل چيده شود، شايد ساير قطعات هم به تدريج در جاي خود قرار بگيرند.»  همزمان در اقدامي نمادين به سبك ترامپ، ايالات‌متحده اين مسير را «مسير ترامپ براي صلح و شكوفايي جهاني» (Trump Route for International Peace and Prosperity) نام‌گذاري كرده و مراسم  روز جمعه را «نشست صلح» TRIPP مي‌نامد. به نوشته سي‌ان‌ان، طبق اين توافق، ارمنستان با اعطاي حقوق انحصاري توسعه ۹۹ ساله اراضي كريدور زنگزور به امريكا موافقت كرده است. امريكا نيز اين زمين‌ها را به يك كنسرسيوم واگذار خواهد كرد تا در طول ۴۳ كيلومتر اين كريدور، خطوط راه‌آهن، نفت، گاز، فيبر نوري و احتمالا خطوط انتقال برق ايجاد شود. به گفته سومين مقام امريكايي، اين اولين بيانيه دوجانبه رسمي در تاريخ ميان اين دو كشور متخاصم به شمار مي‌رود. قرار است وزراي خارجه دو كشور متن اوليه يك معاهده را پاراف كنند؛ متني كه گفته مي‌شود در ماه مارس توافق شده، اما از آن زمان تاكنون پيشرفت كندي داشته  است.  اين مقام افزود: «امروز مراسم نوشتن چك است. بايد قرارداد را  امضا كنيم و چك را  نقد كنيم.» 
به باور گروهي از ناظران اين توافق حاصل دهه‌ها تلاش امريكا براي پايان دادن به درگيري‌هايي است كه پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي ميان آذربايجان و ارمنستان كليد خورد. دولت بايدن نيز پيش‌تر به امضاي توافقي مشابه نزديك شده بود اما نتوانست نتيجه‌اي به دست بياورد. در چارچوب اين توافق، امريكا اقداماتي جهت اثبات حسن نيت خود به جمهوري آذربايجان انجام خواهد داد؛ كشوري كه زماني متحد نزديك امريكا بود، اما در سال‌هاي اخير به سمت روسيه متمايل شده است. يكي از اين اقدامات، لغو محدوديت‌هاي همكاري‌هاي دفاعي با باكو است. اين اقدام زماني اجرايي خواهد شد كه دولت امريكا بخشي از قانون حمايت از آزادي ۱۹۹۲ را تعليق كند؛ قانوني كه ارائه كمك‌هاي مستقيم به دولت آذربايجان را به دليل مناقشه با ارمنستان ممنوع كرده بود. اگرچه از زمان حملات ۱۱ سپتامبر، دولت‌هاي مختلف امريكا با استفاده از اختيارات قانوني، اين محدوديت را تعليق كردند، اما دولت بايدن در دوره‌اي، به ‌دليل تهديدهاي مكرر الهام علي‌اف درباره عمليات نظامي احتمالي عليه ارمنستان، اين معافيت را به ‌طور موقت متوقف كرده بود.  در آن زمان، باكو بالغ بر ۱۰۰ ميليون دلار تجهيزات نظامي و حمايت مالي از امريكا دريافت كرد. طبق اين توافق، دو كشور همچنين از گروه مينسك سازمان امنيت و همكاري اروپا (OSCE Minsk Group) -  كه شامل امريكا، فرانسه و روسيه بود -  خارج خواهند شد. اين گروه از دهه ۱۹۹۰ براي حل و فصل مناقشه قره‌باغ فعاليت مي‌كرد. پس از جنگ سال ۲۰۲۰، آذربايجان مدعي شد كه ديگر نيازي به اين گروه نيست، چراكه كنترل منطقه مورد مناقشه قره‌باغ را با نيروي نظامي به دست آورده است.با اين حال، اين توافق ممكن است نارضايتي بسياري از جامعه ارمني‌هاي امريكا را در پي داشته باشد؛ چراكه به نظر نمي‌رسد در آن به جبران آوارگي ارامنه قره‌باغ يا وضعيت اسرا اشاره‌اي نشده است.  در همين راستا الكس گاليتسكي، مدير برنامه‌هاي كميته  ملي ارامنه امريكا،  در اين باره گفت: «صلح واقعي بايد مبتني بر عدالت و پاسخگويي در قبال نقض حقوق بشر توسط آذربايجان باشد -  اين موضوعات نبايد به حاشيه رانده شوند. توافقي كه حمله آذربايجان را پاداش دهد، حاكميت ارمنستان را تضعيف كند و عدالت را از ارامنه آرتساخ سلب كند، تنها حل مسائل مهم حقوق بشري را در آينده   دشوارتر خواهد كرد.»