سيزده قرن سوءتفاهم و پيش‌داوري
محمود فاضلي
كتاب «تاريخ روابط اسلام و اروپا: 13 قرن سوءتفاهم و پيش‌داوري» نوشته «فرانكو كارديني»، يكي ديگر از مجموعه بررسي‌هاي تاريخي اروپايي موسوم به «احداث اروپا» است كه با ترجمه و شرح «بهاءالدين بازرگاني گيلاني» با بازبيني، تصحيح و تكميل از سوي انتشارات «كوير» چاپ و روانه بازار كتاب شده است.
«فرانكو كارديني» از جمله مورخان و محققان نامدار تاريخ قرون وسطا محسوب مي‌شود. مورخ ايتاليايي در اين اثر كه با اقبال محافل علمي و دانشگاهي اروپايي و غير اروپايي مواجه شده، به بررسي 13 قرن مناسبات پر فراز و نشيب اسلام و اروپا پرداخته است. 13 قرني كه مشحون از سوءتفاهم، پيش‌داوري، برداشت‌هاي اشتباه، پندار‌ها و اطلاعات نادرست است كه «كارديني» در اين كتاب، اسلام حوزه مديترانه (تركيه، خاورميانه و شمال آفريقا) را در مركز توجهات خود قرار مي‌دهد.حوزه‌اي كه اروپاييان در دوراني بس دراز عمدتا با آن مناطق در تماس و ارتباط بوده‌اند و در همان حال تأكيد مي‌كند كه برخلاف تصوراتِ دوران‌هاي متقدم اروپايي، نبايد اسلام را يك موجوديت يكپارچه و همگون دانست و وجود نحله‌ها و شاخه‌هاي فراوان از آن، آييني با تنوعات فراوان قومي، فرهنگي، تمدني و آييني آفريده است. محقق ايتاليايي در ارزيابي‌هاي مستند خود به غلط‌‌پنداري، جهل و غرض آباء كليسايي و تفاسير كژ و آشفته علما، «انديشمندان» و «جدليون» عهدوسطايي پيرامون اسلام كه با اهداف خاصي عمدا رواج مي‌يافت، اشاره مي‌كند و آفرينش انواع حماسهها و رزمنامههاي جنگ صليبي را كه مملو از جعليات و شاخ و برگ‌هاي واهي و غير واقعي از اسلام، قرآن و پيامبر عظيمالشأن بود، مورد بررسي‌هاي عمدتا بيطرفانه و عالمانه خود قرار مي‌دهد.
در اين كتاب، عواملي نظير انواع منازعات، فتوح اسلامي، جنگ‌هاي صليبي، فتح مجدد «رُكنكيستا»، فتوح عثماني در اروپا، سپس عقب راندن تركان از بالكان، همين‌طور ارتباطات زباني، سياسي، اقتصادي و البته روابط متنوع و رنگارنگ فرهنگي و تمدني ميان اين دو، مورد بررسي نويسنده قرار گرفته است.
به اعتقاد «كارديني» امروز نيز اسلام بر پشت دروازه‌هاي اروپا مي‌كوبد، درست همانند اعصار اوليه اسلامي شدن ملل و جوامع در قرون 7 و 8 ميلادي زماني كه سپاهيان مسلمان قلمروهاي فراخي در مديترانه و سپس شبه‌جزيره «ايبري» را به گونهاي فتح كردند كه سرعت و وسعت آن فقط يك بار در تاريخ بشر اتفاق افتاده است. همين‌طور در دوراني دراز ميان سده‌هاي پانزدهم تا هجدهم كه امپراتوري عثماني نفس اروپاييان را بريد و آنان را از توش و توان انداخت.
مولف فتوح اوليه مسلمين در ممالك اروپايي، پس آنگاه تهاجم تركان عثماني به قلب اين قاره را در عين حالي كه آفريننده رنج و مصيبت فراواني براي اروپاييان مي‌شمارد اما با نگاهي نسبتا بي‌طرف، نزاع و هم مراوده غربيان با مسلمانان و آشنايي آنها با علوم، فنون، زراعت، صناعت، هنر، فلسفه و معماري اسلامي و آثار غني انديشمندان مسلمان و شيوه زندگاني فاخر و پر حشمت ممالك و دربارهاي اسلامي را شكل‌دهنده مدنيت و هويت اروپايي مي‌داند.
نويسنده كتاب در زماني به بازنگري تاريخ مناسبات اسلام و اروپا ميپردازد كه اين قاره اكنون نيز با چالش دنياي اسلام و به ويژه مسلمانان مقيم قاره، روبه‌روست. از سوي ديگر تشديد فضاهاي اسلامهراسي، مناسبات سياسي، اجتماعي و امنيتي قاره را هرچه بيشتر تحتالشعاع قرار مي‌دهد و آينده پرمناقشهاي را در اين عرصه‌ها نمايان ميسازد. با اين چشمانداز است كه مورخ ايتاليايي سعي در تعديل و تنوير افكار ستيزآميز غربي و اروپايي پيرامون اسلام و اسلاميان دارد و ميخواهد از تشديد چالش‌ها و روياروييها بكاهد و داوريها و برداشتها را در جاي درست و طبيعي خود قرار بدهد. بهاءالدين بازرگاني كتاب را از مجموعه تاريخي اروپايي موسوم به «احداث اروپا» انتخاب كرده است. «احداث اروپا» عنوان ابتكار قريب سه‌دهه پيشِ پنج ناشر معتبر اروپايي (آلماني، انگليسي، ايتاليايي، فرانسوي و اسپانيايي) است كه دست‌اندركار گردآوري و انتشار تاريخ اروپا از جنبه‌هاي مختلف و از منظري جديد و محققانه شده‌اند، آنچه تمايزات ساختاري با تاريخ‌نويسي‌هاي متعارفِ معاصر در باختر‌زمين دارد. در اين ابتكار حداقل 20 مورخ و جامعه‌شناس غربي به سرپرستي«ژاك لو گوف» مورخ فقيد فرانسوي، مجموعه بررسي‌هاي تاريخي پيرامون قاره اروپا را تاكنون در 24 عنوان كتاب در يك كار مشترك به دست چاپ سپرده يا (شايد) هنوز در دست تأليف و انتشار دارند.
مترجم از اين گروه تاكنون هفت اثر با عناوين: «انقلاب‌هاي اروپايي»نوشته چارلز تيلي مورخ امريكايي؛ «اروپا مولود قرون وسطي» اثر ژاك لو گوف مورخ فرانسوي؛ «تاريخ پيدايش علوم جديد در اروپا» نوشته پائولو روسي مورخ ايتاليايي؛ «تاريخ روابط اسلام و اروپا» اثر فرانكو كارديني؛ «تاريخ پيدايش غرب مسيحي» نوشته پتر براون مورخ ايرلندي؛ «زنان در تاريخ اروپا» اثر گيزلا بوك محقق آلماني و «تاريخ حقوق در اروپا» نوشته پائولو گروسي مورخ حقوقي ايتاليايي را به فارسي برگردانده است.