چالشها و فرصتهاي هوش مصنوعي
رضا دستجردي
«اخلاق هوش مصنوعي: اصول، چالشها و فرصتها» نوشته لوچيانو فلوريدي فيلسوف برجسته ايتاليايي-بريتانيايي، بنيانگذار «فلسفه اطلاعات» و از تاثيرگذارترين مفسران انقلاب ديجيتال در سال ۲۰۲۳ ازسوي انتشارات دانشگاه آكسفورد منتشر و به تازگي توسط عليرضا ثقهالاسلامي به فارسي ترجمه شده است. اين اثر كه به تازگي به همت نشر كرگدن به بازار كتاب آمده، نه تنها به بررسي مباني اخلاقي هوش مصنوعي ميپردازد، بلكه رويكردي سياستگذارانه نيز براي توسعه و استقرار سيستمهاي هوشمند ارايه ميدهد.طرح كتاب فلوريدي از نگارش صرف متني فني درخصوص الگوريتمهاي هوش مصنوعي، همچنين مجموعه هشدارهاي اخلاقي كليشهاي فراتر رفته، تحليلي منسجم از عامليت و هوش در دنياي ديجيتال ارايه ميدهد كه پيامدهاي عميقي براي جامعه، محيطزيست و سياستگذاري در پي دارد.لوچيانو فلوريدي از معتبرترين چهرههاي فلسفه معاصر است و پژوهشهايش عمدتا بر اخلاق ديجيتال، اخلاق هوش مصنوعي، فلسفه اطلاعات و فلسفه تكنولوژي متمركز است. عليرضا ثقهالاسلامي، مترجم اثر، در يادداشت ابتدايي كتاب، به اهميت اثر پرداخته، آن را اثري فلسفي و تحليلي ارزشمند در حوزه اخلاق هوش مصنوعي و سياستگذاري معرفي ميكند. به باور وي، به دليل اندوختههاي فلسفي فلوريدي، كتاب از رويكرد استدلالي منسجمي برخوردار است و نه تنها براي محققان اخلاق (به ويژه اخلاق كاربردي) مفيد است، بلكه براي مهندسان، مديران، حقوقدانان و سياستگذاران مرتبط با سيستمهاي هوشمند نيز پيشنهاد ميشود. نيز توضيح ميدهد كه كتاب حاضر متفاوت از ديگر آثار اخير در اخلاق هوش مصنوعي است، چراكه نه تنها چالشها را بررسي ميكند، بلكه رويكرد سياستگذارانهاي براي توسعه هوش مصنوعي مفيد براي جامعه ارايه ميدهد.پيشگفتار فلوريدي با توصيف انقلاب ديجيتال آغاز ميشود كه در آن، زندگي بدون تكنولوژيهاي ديجيتال - از آموزش و تجارت تا سرگرمي و بهداشت - غيرقابل تصور است. فلوريدي اين انقلاب را فصل جديدي در تاريخ بشر ميداند كه مشابه اختراع چرخ، الفبا يا ماشين بخار است. به باور وي، ما آخرين نسلي هستيم كه واقعيت آنالوگ و آفلاين را تجربه كردهايم و نسلهاي آينده هرگز آن را نخواهند شناخت.فلوريدي ضمن اشاره به عدم قطعيتهاي اين تحول ديجيتال كه شگفتانگيز اما نگرانكننده است، نقلقولي از وينستون چرچيل ميآورد: «ما ساختمانهاي خود را شكل ميدهيم، سپس آنها ما را شكل ميدهند.» به باور وي، در مراحل اوليه ساخت واقعيت ديجيتال، فرصت داريم آن را به نفع بشريت و محيطزيست شكل دهيم.كتاب بخشي از پروژه بزرگتر فلوريدي درباره دگرگونيهاي عامليت در انقلاب ديجيتال است. او هوش مصنوعي را بهمثابه «عامليت مصنوعي» ميبيند كه گونهاي تفكيك ميان عامليت (توانايي تعامل موفق با جهان) و هوش است.در چهارگانه «اصول فلسفه اطلاعات»، اين كتاب بين جلد اول و دوم قرار ميگيرد. جلد اول، اطلاعات را به عنوان دادههاي معنادار و صادق تعريف ميكند؛ جلد دوم اخلاق موجودات اطلاعاتي (اينفورگها) در سپهر اطلاعاتي (اينفوسفر) را بررسي ميكند؛ جلد سوم بر منطق مفهومي تمركز دارد. نهايتا كتاب حاضر، با تاكيد بر طراحي مفهومي، پلي به سياست اطلاعات ميسازد.
فلوريدي به نقد تصورات اشتباه فلسفي نيز ميپردازد. به باور وي، معرفتشناسي بايد از بازنمايي به آفرينش منتقل شود؛ اخلاق بر رابطه تمركز كند؛ متافيزيك بر روابط؛ منطق بر محدوديتها؛ هوش مصنوعي بر مهندسي عامليت بدون نياز به هوش بيولوژيك و سياست بر روابط اجتماعي.كتاب دو بخش اصلي دارد؛ بخش اول «شناخت هوش مصنوعي» نام دارد و سه فصل اول را شامل ميشود: ۱- گذشته: ظهور هوش مصنوعي، ۲- حال: هوش مصنوعي به عنوان شكل جديدي از عامليت نه هوش، ۳- آينده: توسعه قابل پيشبيني هوش مصنوعي. فلوريدي كتابهاي كلاسيك مانند راسل و نورويگ را براي مقدمه فني توصيه ميكند.بخش دوم با عنوان «ارزيابي هوش مصنوعي» نظري است و پيامدهاي اخلاقي اين تفكيك را بررسي ميكند. فصل ۴ چارچوبي يكپارچه از اصول اخلاقي براي هوش مصنوعي ارايه ميدهد؛ فصل ۵ با عنوان «از اصول تا شيوهها: مخاطرات غيراخلاقي بودن» خطرات تضعيف اين اصول را بحث ميكند؛ فصل ۶ با عنوان «اخلاق نرم و حكمراني هوش مصنوعي» رابطه اصول اخلاقي و هنجارهاي حقوقي را تحليل كرده و «اخلاق نرم» را به عنوان اخلاق پس از انطباق تعريف ميكند. فصل ۷ با عنوان «ترسيم اخلاق الگوريتمها» چالشهاي اخلاقي توسعه هوش مصنوعي؛ فصل ۸ با عنوان «شيوههاي بد؛ سوءاستفاده از هوش مصنوعي براي شرارت اجتماعي» استفادههاي شرورانه و نهايتا فصل ۹ با عنوان «شيوههاي خوب؛ استفاده مناسب از هوش مصنوعي در خدمت خير اجتماعي» شيوههاي خيرخواهانه را پوشش ميدهد.فصول پاياني به هوش مصنوعي براي خير اجتماعي اختصاص دارد: فصل ۱۰ عنوان «چگونه يك جامعه هوش مصنوعي خوب ايجاد كنيم؛ برخي توصيهها» عنوان دارد. فصل ۱۱ با عنوان «گامبي؛ تاثير هوش مصنوعي بر تغييرات اقليمي» تاثيرات زيستمحيطي هوش مصنوعي و نقش آن در مبارزه با تغييرات اقليمي؛ فصل ۱۲ با عنوان «هوش مصنوعي و اهداف توسعه پايدار سازمان ملل» استفاده از هوش مصنوعي براي حمايت از ۱۷ هدف توسعه پايدار سازمان ملل و فصل ۱۳ با نتيجهگيري پايان مييابد.
«اخلاق هوش مصنوعي – اصول، چالشها و فرصتها» در ۴۶۴ صفحه به همت انتشارات كرگدن منتشر شده است.
منبع: ايبنا