عبدالرضا فرجيراد: ظاهرا امریکا از فشار و تهدید فاصله گرفته است
علي بيگدلي: شاید پزشکیان حامل پیامی از تهران است
محمد صادق جوادی حصار: ایران حتی در مورد غنی سازی انعطاف داشته است
ناصر ایمانی: مذاکرات تا زمان رسیدن به مطالبات ایران باید ادامه یابد
حديث روشني
مسعود پزشكيان، رييسجمهور كشورمان، روز سهشنبه در راس هياتي بلندپايه وارد مسقط شد؛ سفري مهم كه ناظران آن را در بحبوحه تحركات تازه در مسير مذاكرات غيرمستقيم تهران و واشنگتن، فراتر از يك ديدار رسمي دوجانبه ميدانند. در شرايطي كه گمانهزنيهايي ادعايي درباره زمان و مكان برگزاري دور ششم مذاكرات منتشر شده، گروهي معتقدند سفر رييسجمهور به عمان حامل پيامي روشن ازسوي تهران درباره آينده گفتوگوهاي هستهاي و موضع ايران نسبت به بسته ابتكاري ارايه شده توسط ميانجي عماني است. اين بسته كه به گفته عباس عراقچي، وزير امور خارجه كشورمان، در دور پنجم مذاكرات ارايه شد، بناست در پايتختهاي طرفين مورد بررسي قرار گيرد و در ادوار بعدي رايزنيهاي تهران و واشنگتن به بحث گذاشته شود.در همين راستا و براساس اظهارات مقامهاي ايراني و ميانجي عماني، در راند پنجم مذاكرات گره اصلي گفتوگوها كه موضوع به رسميت شناختن غنيسازي اورانيوم در ايران است، همچنان لاينحل باقي مانده است. مسالهاي كه از منظر تهران نمادي از حاكميت ملي و خط قرمز راهبردي به شمار ميرود، اما واشنگتن طي مواضعي مداخلهجويانه خواهان برچيدن آن است. همزمان با انتشار گمانهزنيها درباره جزييات طرح پيشنهادي ايران، برخي گزارشها حاكي از آن است كه ايدههايي چون تشكيل كنسرسيومي منطقهاي براي نظارت بر فعاليتهاي هستهاي ايران و تعليق شش ماه غنيسازي اورانيوم در پيشنهادات عماني مطرح شدهاند. در همين راستا، برخي تحليلگران احتمال ميدهند پزشكيان با پيامي مبني بر اعلام مواضع تهران درباره اين پيشنهادات عازم مسقط شده باشد. اين درحالي است كه منابع ايراني ادعاي تعليق غنيسازي موقت مطرح شده توسط رسانههاي غربي را گزارهاي مردود دانستهاند. با اين حال، در سايه پيچيدگيهاي مذاكرات تهران و واشنگتن، هستند گروهي كه معتقدند سفر پزشكيان به مسقط تنها محدود به رايزنيهاي جاري ميان ايران و ايالاتمتحده با ميانجيگري مسقط نخواهد بود. آنها تاكيد دارند كه مناسبات دوجانبه ايران و عمان در نوع خود سابقهاي طولاني و استراتژيك دارد كه نبايد ناديده گرفته شود، چراكه در سالهايي كه بسياري از كشورهاي منطقه به پيروي از تحريمهاي بينالمللي تعامل خود با ايران را كاهش دادند، عمان با نگاهي واقعگرايانه و متعادل، به يكي از كانالهاي حياتي اقتصادي و سياسي تهران تبديل شده است. از نظر اين گروه، همين روابط سنتي امروز نيز پشتوانهاي محكم براي توسعه همكاريهاي اقتصادي، سرمايهگذاري مشترك، پروژههاي بندري و تقويت تبادلات تجاري ميان دو كشور است. لذا سفر رييسجمهور را بايد در دو سطح همزمان بررسي كرد: از يكسو، تلاشي براي پيشبرد ديپلماسي هستهاي با همراهي يكي از معدود ميانجيگران قابل اعتماد منطقه و ازسوي ديگر، تحكيم بنيانهاي همكاري بلندمدت اقتصادي، سياسي و راهبردي ميان تهران و مسقط، آنهم در دورهاي كه خاورميانه در حساسترين شرايط خود قرار دارد. به اين بهانه روزنامه اعتماد در راستاي بررسي اهداف اين سفر كه با روند رايزنيهاي غيرمستقيم تهران و واشنگتن همزمان شده است با عبدالرضا فرجيراد، استاد ژئوپليتيك و علي بيگدلي، تحليلگر مسائل بينالملل گفتوگو كرده است. فرجيراد در گفتوگو با «اعتماد» ضمن اشاره به دوجانبه بودن ماهيت و هدف سفر پزشكيان در سفر به عمان بر اين باور است كه باتوجه به جريان رايزنيهاي ايران و امريكا، نميتوان اين گزاره مهم را از دستور كار ملاقات سران تهران و مسقط كنار گذاشت و آن را ناديده گرفت. بيگدلي اما ضمن ابراز اميدواري نسبت به انتقال پيامي مثبت ازسوي تهران به عمان در ميانه رايزنيهايش با واشنگتن، سفر پزشكيان را مهم ولي نتايج آن را در هالهاي از ابهام ارزيابي ميكند. مشروح اين گفتوگو را در ادامه ميخوانيد:
عبدالرضا فرجيراد:
يكي از محورهاي اصلي رايزني پزشكيان با مقامهاي ارشد عمان جزييات بسته پيشنهادي مسقط و رايزنيهاي ايران و امريكا است
عبدالرضا فرجيراد، استاد ژئوپليتيك در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب معناي همزماني سفر رييسجمهور كشورمان به مسقط با مذاكرات ميان تهران و واشنگتن گفت: در ابتدا بايد بگويم اين سفر از پيش برنامهريزي شده است و اين سفر ارتباط مستقيم يا معناداري با برنامه هستهاي يا مذاكرات ايران و امريكا ندارد. به باور فرجيراد به عبارت ديگر، اين سفر به عنوان پاسخي به بنبست ايجاد شده در دور پنجم مذاكرات نيست و ماهيتي دوجانبه دارد. با اين حال، واقعيت اين است كه قطعا در جريان بازديد پزشكيان از مسقط، بحث مفصلي درباره مذاكرات غيرمستقيم ايران و امريكا مطرح خواهد شد. اين موضوع در يك مجموعه هماهنگ در داخل ايران پيگيري ميشود كه وزير امور خارجه مسوول مستقيم مذاكرات است و طبيعتا رييسجمهور نيز در جريان امور قرار دارد. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه گفتوگويش با «اعتماد» خاطرنشان كرد: ارتباطات ايران و عمان به قدري نزديك است كه نميتوان گفت اين سفر صرفا در راستاي رايزني در باب مذاكرات ميان ايران و امريكا آنهم ميان پادشاه عمان و رييسجمهور ايران انجام ميشود. طبيعي است كه در كنار مسائل متنوعي كه مورد بحث قرار ميگيرد، مذاكرات غيرمستقيم ايران و امريكا نيز مطرح خواهد شد. به باور فرجيراد فراموش نكنيم در دور پنجم مذاكرات ابتكاراتي مطرح شده كه به طرف ايراني اطلاع داده شده و احتمالا روي آن كار شده است. به نظر ميرسد طرف امريكايي نيز به اين ابتكارات پيشنهادي علاقهمند است، خصوصا باتوجه به اظهارات اخير آقاي ترامپ در اين زمينه كه مدعي شد مذاكرات با تهران سازنده بوده و طي روزهاي آينده اخبار خوبي در اين زمينه منتشر خواهد شد. بنابراين، بيشك در اين سفر، گفتوگوهاي مرتبط با اين موضوعات ادامه خواهد داشت و هيچ مانع خاصي در اين مسير وجود ندارد.
اين استاد ژئوپليتيك در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در باب جزييات احتمالي ابتكارات ميانجي عماني در رابطه با حل پرونده هستهاي ايران تاكيد كرد: البته كه ما كوچكترين اخبار و اطلاعي از جزييات دور پنجم مذاكرات و نيز ابتكاراتي كه در اين ميان براي پيشبرد رايزنيها مطرح شده دراختيار نداريم. اما برخي خبرگزاريهاي خارجي ادعاهايي مطرح كردهاند كه ما از صحت و سقم آن اطلاعي نداريم. فرجيراد در ادامه با اشاره به عدم رسانهاي شدن اين ابتكارات مذكور خاطرنشان كرد: از جمله اين ادعاها، صحبت درباره تعليق سه ساله برنامه غنيسازي ايران و برداشتن بخشي از تحريمها توسط امريكا است كه البته به نظر ميرسد اين گزاره تا حدي ممكن است به واقعيت نزديكتر باشد. به باور فرجيراد بحث دوم، موضوع كنسرسيوم هستهاي است كه از دور چهارم مذاكرات مطرح شده؛ موضوعي كه شايد چندان به واقعيت نزديك نباشد و صرفا در حد حدس و گمانهزني باقي بماند. با اين همه صحبتهاي اخير آقاي ترامپ در باب توافق احتمالي طي روزهاي آينده نشان از آن دارد كه ابتكار عمل عمانيها احتمالا مورد توجه واشنگتن نيز قرار گرفته است. به گفته اين استاد ژئوپليتيك البته اين به معناي پذيرش كامل اين طرح نيست، بلكه كليات آن ممكن است مورد توجه باشد و لازم باشد درباره جزييات گفتوگوهاي بيشتري انجام شود. با اين همه اما به نظر ميرسد به تدريج از فضاي فشار حداكثري، تهديد نظامي و گزينههاي سختگيرانهاي كه پيشتر ازسوي واشنگتن ادعا ميشد فاصله گرفتهايم و وارد مسير مذاكراتي جدي شدهايم. البته كه در ميانه اين مسير نيز ممكن است گاه به بنبست برسيم اما درنهايت همچنان ارادهاي براي يافتن راهحل و رسيدن به نتايج وجود دارد. فرجيراد در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» مبني بر گمانهزنيهايي ادعايي در باب ايجاد بستري براي ديدار مستقيم ميان مقامات ايراني و امريكايي در سطوح عالي تاكيد كرد: به باور من اين مساله نبايد صحت داشته باشد، چراكه پيشتر نيز درخواست ملاقات ازسوي دونالد ترامپ براي ديدار با آقاي پزشكيان مطرح شده است. اين درحالي است كه طرف عماني نيز آگاه است كه در ايران فقط رييسجمهور تصميمگيرنده نيست؛ بلكه مقامات عاليرتبهتر بايد تصميمگيري كنند و دستور دهند تا چنين اقدامي صورت گيرد. بنابراين، اين موضوع مسالهاي نيست كه آقاي پزشكيان بخواهد در قابش با پادشاه عمان لابي كند و به نتيجهاي برسد.
به باور فرجيراد اگر در ايران در راس قدرت تصميمي اتخاذ شود، آنگاه ممكن است اين مساله به بحث گذاشته شود. اما واقعيت اين است كه هنوز به مرحلهاي نرسيدهايم كه فرض كنيم به توافق نزديك شدهايم و قرار است روساي جمهور دو كشور در كنار يكديگر قراردادي را امضا كنند. بنابراين، اين ادعا نميتواند با واقعيتهاي موجود مطابقت داشته باشد.
اين استاد ژئوپليتيك در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در باب شكل مناسبات چندين ساله ميان تهران و مسقط و اهميت اين سفر در باب تعميق اين مراودات گفت: روابط ايران و عمان نه صرفا ژئواستراتژيك است و نه ژئوپليتيك، بلكه مبتني بر يك رابطه بسيار خوب و مثبت است كه از پيش از انقلاب تاكنون ادامه داشته است. به باور فرجيراد ايران در ميان تمامي همسايگان، بهترين روابط را ابتدا با عمان و سپس با ارمنستان دارد. اين موضوع به دليل ايجاد اعتمادسازي قابلتوجه ميان دو كشور است. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه خاطرنشان كرد: هماكنون همكاريهاي گستردهاي ميان ايران و عمان در جريان است كه رو به توسعه است؛ ازجمله همكاريهاي تجاري كه به طور پيوسته در حال گسترش هستند. علاوه بر اين، مهاجرت ايرانيها به عمان در ماههاي اخير افزايش يافته است، به طوري كه عمان براي مدتي ويزاي ايرانيان را كاهش داده يا برداشته است كه اين موضوع باعث بهبود گردشگري ميان دو كشور شده و از طرفي توجه تجار نيز بيشتر به سمت عمان معطوف شده است.
به گفته فرجيراد البته اين رشد همچنان محدود باقي مانده است، زيرا مسيرهاي ارتباطي مناسبي ميان ايران و عمان وجود ندارد. براي مثال، مسيرهاي ارتباطي از تهران، اصفهان و ديگر شهرها به چابهار هنوز كافي و توسعهيافته نيستند. براي توسعه تجارت و همكاري وسيعتر، نياز است كه شهري نزديك به تنگه هرمز، محل تلاقي ايران و عمان، توسعه يابد تا دسترسي آسانتر و همكاريهاي اقتصادي تسهيل شود.
فرجيراد در ادامه تاكيد كرد: اما متاسفانه، شرايط موجود به گونهاي است كه نه راههاي زميني امن و مناسبي وجود دارد، نه خطوط ريلي سريع و نه فرودگاههاي مجهز و بنادر پيشرفته، چراكه هنديها تا حدودي در چابهار سرمايهگذاري كردهاند تا محصولات خود را به افغانستان ارسال كنند، اما همكاريها به اندازه كافي جدي نبوده است. به باور اين استاد ژئوپليتيك ما نيز در اين مسير كوتاهي كردهايم و اقدامات لازم براي تقويت زيرساختها و جذب سرمايهگذاريهاي بخش خصوصي انجام نشده است. در اين ميان يكي از مهمترين برنامهها بايد استقرار فعالان اقتصادي در چابهار باشد تا با برنامهريزي شهري مناسب، اين منطقه علاوه بر توسعه صنعتي، به قطب گردشگري نيز تبديل شود. مسير دريايي بين چابهار و عمان بايد تقويت شود تا رفتوآمد كالا و مسافر آسانتر و مستمر گردد و به تدريج سهم تجارت با امارات و دوبي به عمان منتقل شود. فرجيراد در ادامه گفتوگويش با «اعتماد» افزود: متاسفانه توقف پروژههاي توسعه چابهار نه ناشي از تحريمهاي بينالمللي بلكه به دليل كمكاري داخلي است. در طول چهل سال اخير كه ايران تحت فشار تحريمها قرار داشته، به ويژه به خاطر اهميت استراتژيك افغانستان و حضور نيروهاي ناتو و امريكا، چابهار تحريم نشده تا هنديها بتوانند در آن سرمايهگذاري كنند. اما اين سرمايهگذاري جدي رخ نداد و بخش خصوصي ايران نيز به طور موثري وارد كار نشد. به گفته فرجيراد اكنون نيز امكانات شهري چابهار به شدت محدود است؛ جمعيتي حدود ۷۰ هزار نفر كه بيشترشان از روستاهاي اطراف مهاجرت كردهاند، در اين شهر زندگي ميكنند اما زيرساختهايي مانند هتلهاي مناسب، دستگاههاي آب شيرينكن، امكانات اقامتي، خدمات گردشگري و دفاتر تجاري كافي در آنجا وجود ندارد. حتي كشتيراني تفريحي و امكانات حملونقل دريايي نيز در اين منطقه توسعه نيافته است.
علي بيگدلي:
راند پنجم مذاكرات ايران و امريكا، ديپلماسي ميان دو كشور را وارد فاز تازهاي كرد، اما مسير كماكان پيچيده است
علي بيگدلي، تحليلگر مسائل بينالملل در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب چرايي سفر رييسجمهور كشورمان به مسقط در ميانه رايزنيهايي ميان تهران و واشنگتن با ميانجيگري عمان خاطرنشان كرد: اول بگوييم كه دور پنجم مذاكرات يك مرحله تعيينكننده بود كه گفتوگوها ميان ايران و امريكا را وارد فاز جديدي كرد. در اين مرحله از گفتوگوها تمركز بر سر يك اصل اساسي به وضوح نمايان بود و آن اينكه آيا ايران حق غنيسازي دارد يا خير، از اينرو به باور من اين دور با مذاكرات قبلي تفاوت اساسي داشت و تعيينكننده مسير كلي گفتوگوها بود. به گفته بيگدلي به دليل وجود اختلافنظر جدي بر سر موضوع غنيسازي اورانيوم ميان دوطرف بود كه آقاي عراقچي اشاره كردند ابتكاراتي ازسوي وزير امور خارجه عمان براي پيشبرد مذاكرات مطرح شده است. اين كارشناس مسائل بينالملل اما در ادامه گفتوگويش با «اعتماد» ضمن اشاره به موارد احتمالي و ادعايي موجود در اين طرحهاي پيشنهادي تاكيد كرد: اما بهنظر نميرسد كه موضوع به همين سادگي قابل حل باشد، چراكه طرفين بدون آنكه اختلافها را كمرنگ كنند از ميز مذاكرات بلند شده و رايزنيها به پايتختها منتقل شد تا مقامات عاليرتبه درباره ادامه مسير تصميمگيري كنند. بيگدلي در ادامه خاطرنشان كرد: به باور من، اين مذاكرات بايد ادامه پيدا كند، چون نه براي ما و نه براي امريكا، گزينه جايگزين واقعي وجود ندارد. برخي معتقدند ايران بايد غنيسازي را متوقف كند تا امريكا تحريمها را لغو كند، اما مساله اين است كه بعد از آن چه خواهد شد؟ به اعتقاد من موضوع همچنان حلنشده باقي ميماند و امريكاييها لغو همه تحريمها را نميپذيرند. اين مساله را پيشتر يعني در سالهاي قبل از 2015 تجربه كرديم.
اين تحليلگر مسائل بينالملل در ادامه به «اعتماد» گفت: به نظر ميرسد واشنگتن بهدنبال آن است كه موضوع پرونده هستهاي ايران را براي هميشه به شيوه خود حل كند هرچند در اين ميان فشارهاي لابي اسراييل و تندروهاي نومحافظهكار در دولت ترامپ قابل انكار نيست. هدف از اين اعمال فشارها اين است كه ايران را وادار به توقف غنيسازي كنند، اما واقعيت اين است كه ما نيز نميتوانيم زير بار پذيرش چنين مسالهاي برويم. باتوجه به حجم سرمايهگذاري و تعهداتي كه به مردم دادهايم، پذيرش چنين خواستي امكانپذير نيست. موضوع مورداختلاف پيچيده و بسيار سخت است و به همين دليل به نظر ميرسد مذاكرات بر سر اين محور در وضعيتي نيمه بنبست قرار گرفته است. به باور بيگدلي ازسوي ديگر، آنچه شاهد هستيم امريكا نيز رويكرد مشخصي براي ادامه مذاكره ندارد. فراموش نكنيم برخلاف ادعاهايي كه رسانههاي امريكايي مطرح ميكنند، امكان درگيري نظامي هم عملا وجود ندارد. منطقه خاورميانه يكي از ثروتمندترين و حساسترين مناطق دنياست. سفر چند روزه آقاي ترامپ به اين منطقه كه منجر به امضاي قراردادهايي به ارزش چهار هزار ميليارد دلار با كشورهاي عربي شد اين موضوع را به اثبات رساند. حال نيز وقوع جنگ در چنين شرايطي همه منافع تجاري امريكا و پادشاهيها را براي دو طرف بر باد خواهد داد.
اين تحليلگر مسائل بينالملل در ادامه با اشاره به موضعگيري مقامات ايراني نسبت به موضعگيريهاي متناقض واشنگتن كه بارها به صراحت اعلام كردهاند، تاكيد كرد: در صورتي كه امريكا چنين قماري كند، به خوبي ميداند كه رويارويياش نتيجهاي جز آشوب و بيثباتي در پي نخواهد داشت. از طرف ديگر، ما در درون كشور با مشكلات اقتصادي جدي مواجه هستيم و وارد فضاي جنگطلبانه نخواهيم شد. در نتيجه، راهي جز ادامه مذاكرات براي دو طرف باقي نمانده است. بيگدلي در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در باب ادعاهاي منتشر شده مبني بر پيشنهاد تشكيل كنسرسيومي متشكل از كشورهاي عضو منطقه تاكيد كرد: اين مساله پيشتر نيز چند بار مطرح شده بود، حتي در دوره آقاي روحاني نيز اين موضوع مورد بحث قرار گرفت، اما اكنون باتوجه به اختلافات عميق و گستردهاي كه ميان ايران و برخي كشورهاي منطقه، به ويژه عربستان و امارات، وجود دارد، وضعيت پيچيدهتر نيز شده است. اگرچه رفت و آمدهايي ميان طرفين صورت ميگيرد، اما هنوز دوطرف به نقطه مطلوبي براي برقراري روابط و تشكيل كنسرسيوم نرسيدهاند. به گفته بيگدلي اگر ايران بخواهد چنين كنسرسيومي با مشاركت عربستان و امارات تشكيل دهد، لازم است نگاه، انتظارات و رويكرد خود را نسبت به منطقه، بهخصوص نسبت به اين دو كشور، تغيير دهد. اختلافات فعلي بسيار عميق و گسترده است و به اين سادگي نميتوان كنسرسيومي را شكل داد.
ازسوي ديگر، ممكن است اين پيشنهاد كه آقاي عراقچي آن را مطرح كرده و گفته شده از سوي عمانيها نيز مطرح شده، تحقق نيابد. ايران به احتمال زياد زير بار چنين كنسرسيومي نخواهد رفت و با اين شرايط ورود عربستان و امارات به چنين پروژهاي در هالهاي از ابهام خواهد ماند. اين تحليلگر مسائل بينالملل در ادامه به «اعتماد» گفت: البته تلاشهايي براي نشان دادن صلحآميز بودن فعاليتهاي هستهاي ايران و راستيآزماييها توسط آژانس بينالمللي انرژي اتمي انجام شده و ميشود، اما باتوجه به وضعيت كنوني و تنشهاي منطقهاي، تحقق كنسرسيوم همچنان دور از انتظار به نظر ميرسد.
اين كارشناس مسائل بينالملل در پاسخ به سوال پاياني «اعتماد» در باب اهميت همزماني سفر آقاي پزشكيان با مذاكرات ايران و امريكا تحت عنوان «گفتوگوهاي مسقط» گفت: در طول مدت ادامه مذاكرات و حتي پيشتر نيز ايران ديپلماسي پنهاني با امريكا را دنبال كرده است. روز گذشته نيز شخص آقاي ترامپ اعلام كرد كه مذاكرات روند خوبي طي ميكند و پيامهاي مثبتي دريافت كرده است. بنابراين، اين مذاكرات تازه شكل نگرفته و از طريق كانالهاي محرمانه و ديپلماتيك جريان داشت كه يكي از اين كانالها عمان است. به باور بيگدلي بدون شك، مهمترين محور سفر آقاي رييسجمهور پزشكيان به عمان، مذاكرات جاري است كه ديگر علني شده است. اميدوارم كه رييسجمهور كشورمان طي اين سفر پيامي مبني بر اعلام مواضع كشورمان را به ميانجي عماني منتقل كند. با اين همه تحليل دقيق پيامهاي اين سفر دشوار است، اما قطعا اهميت بالايي دارد و بايد منتظر ماند و ديد در آينده چه تحولات و نتايجي به دنبال خواهد داشت.