چين در تله اهداف امريكا از توافق تجاري نخواهد افتاد
روح‌الله مدبر
همزمان با تور آسيايي دونالد ترامپ و برگزاري پنجمين دور گفت‌وگوهاي تجاري ميان چين و امريكا، گمانه‌زني‌هايي درباره احتمال نوعي توقف موقت تنش‌هاي لفظي ميان واشنگتن و پكن شكل گرفته است. در همين فضا، رسانه‌هاي تبليغاتي غربي طي روزهاي اخير، به‌ويژه پس از آنكه ترامپ تحريم‌هايي را عليه شركت‌هاي نفتي و گازي روسيه اعمال كرد، موج گسترده‌اي از خبرسازي را به راه انداختند. خبرگزاري رويترز نخستين رسانه‌اي بود كه مدعي شد چين خريد نفت از روسيه را به طور موقت انصراف داده و ارسال محموله‌هاي جديد را به تعويق انداخته است؛ ادعايي كه در واقعيت، بي‌اساس و بخشي از پروژه تبليغاتي و سياسي مشترك امريكا و بريتانياست. اين پروژه با هدف اعمال فشار گسترده‌تر بر چين و ايجاد اختلاف در روابط پكن و مسكو طراحي شده است. با اين حال بايد اشاره كنم كه طي ماه‌هاي آينده و در ابتداي سال ۲۰۲۶، شي جين‌پينگ سفر برنامه‌ريزي شده و بسيار مهمي به روسيه خواهد داشت كه توافقات احتمالي امريكا و چين اخلالي در روابط تجاري، سياسي، امنيتي و نظامي مسكو و پكن ايجاد نخواهد كرد. همزمان با سفر ترامپ به آسيا، وزير خارجه كره‌شمالي نيز به مسكو سفر كرد؛ سفري كه از نگاه ناظران، حامل پيام روشني درباره شكل‌گيري ائتلاف ضدامريكايي در منطقه است. در حال حاضر، چين روزانه حدود يك‌ونيم ميليون بشكه نفت از روسيه خريداري مي‌كند. اين مبادلات با قيمتي مناسب و مسير ترانزيتي مقرون‌به‌صرفه انجام مي‌شود و براي اقتصاد چين مزاياي قابل‌توجهي به همراه دارد. علاوه بر آن پكن همچنين پرداخت‌هاي خود به مسكو را با روبل و يوان انجام مي‌دهد، خارج از چارچوب دلاري و شبكه مالي تحت كنترل غرب،به همين دليل، «ايگور انسكيخ»، معاون دوماي دولتي و عضو كميته انرژي پارلمان روسيه، تاكيد كرده است كه گزارش‌هاي منتشر شده درباره توقف خريد نفت چين از روسيه، جعلي و ساخته و پرداخته رسانه‌هاي غربي است. درواقع، سياست كاخ سفيد درقبال روسيه و چين، چيزي است كه واشنگتن از آن با عنوان «مديريت رقابت با روسيه براي جلوگيري از تنش غيرقابل كنترل» ياد مي‌كند.
به بيان ديگر، در كنار ماجراجويي، نوعي احتياط و حفظ تعادل نيز در رفتار امريكا ديده مي‌شود. ترامپ گمان مي‌كرد كه مي‌تواند مانند دوران رونالد ريگان و فروپاشي شوروي، با اعمال فشار نفتي و محدود كردن صادرات انرژي روسيه، مسكو را به عقب‌نشيني وادار كند يا از شكاف ميان مسكو و پكن براي اعمال فشار بر چين استفاده كند. با اين حال، پكن به خوبي مي‌داند كه اگر امريكا از بحران اوكراين فارغ شود واشنگتن تمركز گسترده خود را بر فشار به چين به بهانه تايوان خواهد گذاشت. از همين رو، چين نسبت به نيت واقعي امريكا كاملا بي‌اعتماد است و توافق فعلي و مقدماتي ميان دو كشور را موقتي و تاكتيكي مي‌داند. خوش‌بيني غرب به اينكه مي‌تواند از فضاي فعلي براي شكاف و انشقاق در ائتلاف شرقي (روسيه، چين و كره‌شمالي) بهره‌برداري كند، از اساس اشتباه است. پكن در حال بازي با طرف امريكايي در معادلات فعلي است. نوع مبادلات پكن با مسكو رويكردي ضد تحريمي دارد و در چين ايجاد انواع كپي‌هاي بانكي، شركت‌هاي كپي و روش‌هاي مختلف براي همكاري با روسيه طراحي شده است و نوع مبادلاتي كه پكن با مسكو دارد فوق‌العاده متفاوت از مبادلاتي است كه دهلي با مسكو دارد، بنابراين چيني‌ها از ابزاري كه واشنگتن نياز دارد كه از آن به عنوان يك تنفس و يك نوع پيروزي استفاده كند كه توانسته با چين به توافقي برسد و از سطح تنش‌ها بكاهد براي كسب منافع گسترده‌تر استفاده مي‌كند و چين به خوبي مي‌داند روابطش با واشنگتن در آينده نزديك به سوي تنش‌هاي بيشتر پيش خواهد رفت و همچنين به خوبي آگاه است كه سياست امريكا درقبال چين مبتني بر ثبات نيست و از ديد پكن، قابل اعتماد به شمار نمي‌رود. بنابراين واضح است كه چنين توافقي اخلالي در مسير مناسبات چين و روسيه ايجاد نمي‌كند. در همين حال، همكاري‌هاي چين و روسيه و معاملات دو بازيگر طي دو سال گذشته بسيار متنوع شده و جهشي چشمگير داشته و ابعاد چندوجهي پيدا كرده است. روابط دو كشور نه تنها در حوزه ترانزيتي اقتصادي و سياسي، بلكه در زمينه‌هاي امنيتي، اطلاعاتي، ترانزيتي و حتي فناوري‌هاي پيشرفته فضايي نيز گسترش يافته است. روس‌ها ورود شركت‌هاي چيني به پروژه‌هاي شمالگان و قطب را تسهيل كرده‌اند و همچنين همكاري‌هاي اتمي دو كشور نيز وارد مرحله‌اي جديد شده است. توافق ميان شركت روس‌اتم روسيه و شركت ملي اتم چين براي ساخت رآكتورهاي نسل چهارم، نشانه‌اي از اين همكاري عميق است كه اين موضوع نشان مي‌دهد روس‌ها و چيني‌ها يك برنامه‌ريزي طويل‌المدتي را درنظر دارند. در حوزه فضايي نيز همكاري دو كشور گسترده شده است و حد واسط و استفاده از مسير قزاقستان و رويكرد وابستگي كامل اين كشور به چين و روسيه كه همزمان با چين و روسيه روابط نزديكي دارد، به عنوان مسير ترانزيتي مهمي در پروژه‌هاي مشترك دو كشور ايفاي نقش مي‌كند. در چنين شرايطي، چين هرگز تنش‌زدايي موقت با واشنگتن را با عمق و ثبات همكاري‌هاي راهبردي‌اش با مسكو معاوضه نخواهد كرد. آنچه بسيار مشخص است در موضوع تايوان نيز رويكرد پكن تغييرناپذير است. چين، تايوان را بخشي از خاك خود مي‌داند و اين موضع در تضاد كامل با سياست‌هاي امريكا قرار دارد. بنابراين، چيني‌ها پيش‌بيني مي‌كنند در آينده نزديك شاهد تشديد تنش در اين حوزه نيز باشند. ازسوي ديگر، اختلافات فزاينده ميان ژاپن، كره‌جنوبي و كره‌شمالي نيز احتمال بروز بحران جديدي در شبه‌جزيره را افزايش داده است. در چنين شرايطي، پكن به هيچ وجه تمايل ندارد روسيه را كه متحد اصلي‌اش در محور آسيايي-پاسيفيك محسوب مي‌شود، از دست بدهد. آنچه قابل توجه است كه ائتلاف شرقي متشكل از روسيه، چين و كره‌شمالي، با افزودن بُعد هسته‌اي جديد به اين همكاري‌ها، برنامه خود را نه‌به‌صورت مقطعي، بلكه براساس چشم‌اندازي بلندمدت طراحي كرده است. هدف اين محور آن است كه از دوره‌هاي كوتاه‌مدت تنش‌زدايي با امريكا به عنوان فرصتي براي بازسازي قدرت و آمادگي جهت مرحله بعدي رويارويي استفاده كند. ترامپ اگر تصور كند مي‌تواند از اين فضاي موقت براي تضعيف محور شرقي بهره ببرد، دچار خطاي محاسباتي شده است. رفتارهاي غيرقابل پيش‌بيني او در تعامل با روسيه، به‌خوبي اين پيام را به چين منتقل كرده كه ثبات رفتاري در كاخ سفيد وجود ندارد. آزمايش اخير موشك كروز هسته‌اي دوربرد روسيه نيز پاسخي روشن به تحريم‌هاي جديد امريكا بود؛ پيامي كه نشان مي‌دهد مسكو در كنار ديپلماسي، مسير تقويت بازدارندگي نظامي را هم در پيش گرفته است و اين اقدام دقيقا بعد از اعمال تحريم‌هاي جديد امريكا انجام شده است. روسيه با عبور از بيش از ۲۵ هزار عنوان تحريم غربي، موفق شده ساختار اقتصادي خود را بازتعريف كند و تاب‌آوري بالايي در برابر فشارهاي امريكا به دست آورد، به همين دليل، سياست تحريمي واشنگتن عليه روسيه شكست خورده و نتوانسته مسكو را وادار به امتيازدهي كند. به نظر مي‌رسد بهترين گزينه براي كاخ سفيد آن است كه به توافقات حاصل‌شده با مسكو در نشست آلاسكا بازگردد و مسير تعامل واقعي را جايگزين سياست فشار كند.
تصميم ترامپ براي تعويق نشست مجارستان و گمان براي ايجاد ائتلاف فشار بر مسكو در آسيا هم ارزيابي خطايي بود كه بر تيرگي روابط منجر خواهد شد و واكنش مسكو در ميدان را سخت‌تر خواهد كرد. ضروري است اشاره كنم يكي از توافقاتي كه بين سران روسيه و چين صورت گرفته آن است كه طرفين هر نوع گفت‌وگو؛ تفاهم و رايزني با طرف امريكايي را به اطلاع هم برسانند و هيچ عاملي منجر به شكاف در ائتلاف نگردد در همين راستا پينگ به زودي با پوتين تماس خواهد گرفت و طرف روسي را در جريان گفت‌وگو با ترامپ قرار خواهد داد. علاوه بر اين نگاه پكن به مساله بحران اوكراين نزديكي زيادي به موضع مسكو دارد و طرف چيني بارها طبق مدل روسي خواستار پايان ريشه‌اي بحران اوكراين گرديده و در كنار اينكه پكن آمادگي حضور و اعزام نيروي حافظ صلح به خطوط حائل طبق هماهنگي با كرملين است. مساله‌اي كه دقيقا مغاير با مدل آنگلوساكسوني و ناتو براي اعزام سربازان نظامي به اوكراين و مخالف نظر مسكو است. طرح همين مساله ازسوي طرف چيني نيز بيانگر همان عمق روابط پكن-مسكو است.
تحليلگر مسائل روسيه