نوازنده و آهنگساز كم‌نظير

يكي از هنرمندان مهم و تمام‌عياري كه عامه مردم كمتر او را مي‌شناسند، ولي در ميان اهالي متخصص بسيار خوشنام است؛ ركن‌الدين‌ خان ‌مختاری، نوازنده ويولن و آهنگساز است. دور از حقيقت نيست اگر كار او را در زمينه آهنگسازي «حيرت‌انگيز» توصيف كنيم. در نواختن ساز هم احساسی خاص برآمده از نظم و انضباط و اقتدار را داشت. اگر ركن‌الدين‌ خان رياست شهربانی رضاشاه را بعد از سرلشكر ايرم به عهده نگرفته بود و همچنين درگير وقت و پيچيدگي‌های نظامی نمي‌شد، قطعا آثار بيشتری را از او شاهد بوديم. ركن‌الدين‌ خان را «ركنی» خطابش مي‌كردند. او دوستی بسيار نزديكی با درويش‌ خان داشت تا جايی كه مرحوم درويش خان پيش‌درآمدهاي او را مي‌نواخت و حتی به شاگردانش هم تعليم می‌داد. از زمانی كه تاسيس اركستر و ايجاد كنسرت باب شد مرحوم درويش به فكر ساختن آهنگ‌های ضربی افتاد. ركن‌الدين خان هم در شمار اولين كسانی بود كه ساختن اين قبيل ملودی‌های مقدماتی را به عنوان پيش‌درآمد آغاز كرد.  ركن‌الدين شاگرد حسين‌خان اسماعيل‌زاده، كمانچه‌نواز بود و مانند ابوالحسن صبا، رضا محجوبی، حسين ياحقی، ابراهيم منصوری از او (حسين‌خان اسماعيل‌زاده) بسيار آموخته بود. در حقيقت از كسانی بود كه نزد او ويولن را تعليم گرفته بودند. در خاطراتي كه از پرويز ياحقی دارم، به ياد مي‌آورم كه ايشان هم از قول دايي‌اش يعني حسين ياحقي بسيار تعريف و تمجيد مي‌كرد. همچنين استاد پرويز ياحقي عنوان مي‌كردند كه حسين اسماعيل‌زاده ويولن را به سبك كمانچه روي زمين مي‌گذاشت و به صورت سينه به سينه به شاگردان خود درس مي‌داد. استاد روح‌الله خالقی هم در سرگذشت موسيقی ايران جلد اول از صداي ساز ركن‌الدين به عنوان «ويولن همسايه» ياد مي‌كند و اشاره دارد كه از كودكی نوای ساز ركن‌الدين خان روی او چقدر تاثير داشته است. پيش‌درآمدهای ركن‌الدين خان از لحاظ ساختار ملودی، وزن، ارتباط جملات در ميزان‌ها و شكل و چيدمان رديف، تنوع حالات حسی و احساسي و همچنين خلق ملودی كم‌نظير است. خالقی در كتاب‌های ويولن هنرستان، چند نمونه از ساخته‌هاي ركني را در دستگاه‌های مختلف آورده است كه بي‌نهايت با ارزش و زيبا هستند. ركني در زمان خود به عنوان يكی از بهترين ويولنيست‌ها شهرت داشت. مهارت و تبحر او در نوازندگی و همچنين آهنگسازي توامان بود و همين وجه بسيار مهمي در زندگي هنري او شناخته مي‌شود. اينجا بد نيست اشاره‌اي كنم به گفته مرحوم استاد نواب صفا كه به من گفته بودند: ركن‌الدين خان بين نوازندگان صاحب سبك ويولن به رضا محجوبی خيلی علاقه داشت و در نوازندگی هم از او الهام گرفته بود. از نواخته‌های ركن‌الدين متاسفانه آثار بسيار كمي در دسترس باقی مانده است،  اما آنچه مسلم است و از مستندات مختلف به‌جا مانده، نشان مي‌دهد كه ساخته‌های او در زمان خودش بسيار مورد توجه بوده است كه همه نوازندگان از او فرا مي‌گرفتند و مانند ساخته‌های درويش‌ خان، آثار او را مي‌نواختند. لازم به يادآوري است كه در اوايل تاسيس راديو بسياری از پيش‌درآمدهاي ركني نواخته و پخش مي‌شد.
ركن‌الدين خان در ويولن و درويش‌ خان در تار در آن زمان با ساخته‌هاي خود، گوي سبقت را از همكيشان خود ربوده بودند. زنده‌ياد خانم طليعه كامران، نوازنده سنتور و شاگرد استاد حبيب سماعی است كه البته زمانی هم همسر استاد غلامحسين بنان بود، ايشان خواهرزاده ركن‌الدين خان است. ركن‌الدين خان مختاري سال ١۳۵۳ چشم از جهان فروبست و در گورستان ابن‌بابويه به خاك سپرده شد. روحش شاد و يادش گرامی باد.