چرايي كاهش آمار مهاجرت پزشكان و پرستاران در سال 1403

بنفشه سام‌گيس

آخرين گزارش وزارت بهداشت از وضعيت مهاجرت كادر درمان در بازه زماني 1398 تا پايان 1403 نشان مي‌دهد كه در سال 1403 تعداد پزشكاني كه متقاضي دريافت گواهي عدم سوءپيشينه فعاليت پزشكي (Goodstanding) بوده‌اند، نسبت به سال 1402 كاهش 18 درصدي داشته كه بيشترين كاهش طي اين بازه 5 ساله است . به استناد آمار اين گزارش، در فاصله سال‌هاي 1398 تا پايان 1402 و غير از سال 1399 كه به دليل شيوع جهاني كرونا، مرز تمام كشورها براي ورود اتباع خارجي مسدود شد و تقاضاي اين گواهي نسبت به سال 1398 كاهش 8 درصدي داشت، آمار متقاضيان دريافت گواهي عدم سوءپيشينه فعاليت پزشكي همواره رو به افزايش بوده و بيشترين افزايش هم در سال 1398 با رشد 232 درصدي نسبت به سال 1397 رقم خورد و سال 1400 هم تعداد تقاضاها براي دريافت اين گواهي نسبت به سال 1399 رشد 102 درصدي داشت . آمارهاي وزارت بهداشت كه ديروز به صورت گزارشي در اختيار اعضاي هيات دولت قرار گرفت، نشان مي‌دهد كه سال 1401 آمار پزشكان متقاضي دريافت اين گواهي نسبت به سال 1400 رشد 42 درصدي و در سال 1402 هم  نسبت به سال 1401رشد 6 درصدي داشت اما تقاضاهاي ثبت شده پزشكان متقاضي مهاجرت در سال 1403 نشان داد كه نه تنها آمار متقاضيان دريافت اين گواهي نسبت به سال 1402 افزايش نداشته، بلكه كاهش تقاضاها حتي از سال 1399 هم بيشتر بوده و به 18 درصد تنزل پيدا كرده است . بخش ديگري از گزارش آماري وزارت بهداشت، مستند به آمار سازمان نظام پرستاري و تعداد پرستاران متقاضي دريافت گواهي عدم سوءپيشينه فعاليت پرستاري در سال‌هاي 1402 و 1403 است كه البته اين آمار به تفكيك 12 ماه و دو سال اخير گردآوري شده است . گزارش وزارت بهداشت نشان مي‌دهد كه از ابتداي سال 1402 و در هر ماه، صدها پرستار، متقاضي دريافت اين گواهي بوده‌اند و غير از مرداد و شهريور 1402 كه به ترتيب 149 نفر و 131 نفر تقاضاي دريافت اين گواهي را داشته‌اند، در باقي ماه‌ها، تعداد متقاضيان كمتر از 150 نفر نبوده و در ماه‌هاي بهمن، ارديبهشت، آبان و آذر 1402 تعداد پرستار متقاضي دريافت اين گواهي به بيش از 200 نفر رسيده چنانكه بالاترين تعداد تقاضاي دريافت اين گواهي در سال 1402، در آذر ماه اين سال با عدد 229 نفر ثبت شده است.  از مرداد 1403 كاهش تعداد پرستاران متقاضي دريافت گواهي عدم سوء‌پيشينه فعاليت پرستاري كاملا مشهود است چنانكه در فروردين 1403 تعداد پرستاران متقاضي اين گواهي 119 نفر بوده و در ارديبهشت پارسال 154 تقاضا براي دريافت اين گواهي ثبت شده و در ماه‌هاي خرداد و تير و مرداد 1403 هم آمار متقاضيان دريافت اين گواهي بيش از 115 نفر است چنانكه در خرداد ماه 119 نفر، تير ماه 130 نفر و مرداد 125 نفر براي دريافت اين گواهي تقاضا ثبت كرده‌اند، اما شهريور ماه تعداد متقاضيان با كاهش قابل توجه نسبت به ماه قبل به 88 نفر رسيده و مهر ماه با افزايش اندكي باز هم شاهد سه رقمي شدن آمار پرستاران خواستار دريافت گواهي موثر در مهاجرت هستيم به گونه‌اي كه در اولين ماه نيمه دوم پارسال 110 پرستار متقاضي دريافت اين گواهي بوده‌اند ولي از آبان ماه، روند تقاضاها دو رقمي شده و تا فروردين امسال هم اين روند كاهشي ادامه داشته چنانكه آبان پارسال 90 پرستار تقاضاي دريافت اين گواهي را داشته‌اند، اما اين عدد در فروردين امسال به 71 نفر رسيده است . طي سال‌هاي اخير، رييس سازمان نظام پزشكي، دبيركل خانه پرستار، رييس سازمان نظام پرستاري و حتي چهره‌هاي مستقل از جامعه پزشكي و پرستاري تاكيد داشته‌اند كه شرايط خاص كشور در فاصله سال‌هاي 1398 تا 1402 مهم‌ترين عامل تصميم به مهاجرت كادر درمان كشور بوده است . در حالي كه مسائل اقتصادي و تامين رفاه خود و خانوار در راس دلايل ترغيب پزشكان و پرستاران به هجرت و سفر به كشورهاي منطقه، اروپا يا امريكا بوده، اما نارضايتي‌هاي سياسي و اجتماعي هم در اين تصميم بي‌تاثير نبوده است . نگاهي به سال‌هاي رشد آمار مهاجرت پزشكان و بازخواني رخدادهاي اين سال‌ها، به خوبي نشان مي‌دهد كه در بزنگاه‌هاي اقتصادي و سياسي همچون سال 1398 و به خصوص نيمه دوم سال كه اعتراضات بابت گراني قيمت بنزين و شلیک به هواپيماي اوكرايني در آسمان تهران و جان باختن 176 انسان بي‌گناه شکل گرفت،  برخی از اعضای جامعه پزشكي، مصمم به هجرت و ترك كشورشدند . سال 1398 البته سال گراني قيمت دلار هم بود ولي گراني و تورم در اين سال به حدي نبود كه كادر درمان را به ترک وطن سوق  دهد، بلكه نارضايتي از منش سياسي دولت وقت، برخی از اعضای جامعه پزشكي را به ترك كشور و مهاجرت مصمم كرد . سال 1400 كه سال انتخابات بود و جامعه اميدوار به تغييرات منجر به شرايط بهتر و كاهش التهابات، باز هم آمار عددي پزشكان متقاضي دريافت گواهينامه موثر در مهاجرت، افزايش قابل توجهي داشت و به نظر مي‌رسد كه  برخی اعضای جامعه پزشكي در اين سال و با زمزمه‌هايي كه از روي كار آمدن دولت اصولگرا بر سر زبان‌ها بود، چشم‌انداز روشنی  پيش روي جامعه نمي‌ديدند اگرچه كه بر اين احتمال ذهني هم پافشاري نداشتند . اين احتمال تا نيمه سال 1401 و تا پيش از جانباختن مهسا اميني (25 شهريور 1401) هم با همان رنگ نامحسوس به قوت خود باقي بود ولي از نيمه دوم سال 1401 و به خصوص بعد از تجمع پزشكاني كه روز 4 آبان در همراهي با معترضان، در مقابل سازمان نظام پزشكي تهران بزرگ جمع شدند و  درگیری‌های پس از آن، تصميم تعدادی از پزشکان براي ترك كشور حتي به قيمت كار در جايگاهي پايين‌تر از آنچه در ايران داشتند، شدت بيشتري گرفت . سه نكته مهم در انگيزه مهاجرت پزشكان در سال‌هاي 1401 و 1402 نبايد از نظر پنهان بماند؛ طي اين دو سال، افزايش ظرفيت پذيرش دانشجوي پزشكي با مصوبه غيركارشناسانه و مغرضانه شوراي عالي انقلاب فرهنگي و با حمايت وزير بهداشت دولت سيزدهم، كلاس‌هاي درس دانشكده‌هاي پزشكي را در حالي به مرحله انفجار ازتراكم تازه واردها رساند كه هيچ زيرساختي براي اين جمعيت ورودي در نظر گرفته نشده بود . در اين دو سال علاوه بر برخی فارغ‌التحصيلان پزشكي كه آينده خوش‌رنگي پيش روي خود نمي‌ديدند، تعدادی از استادان دانشگاه‌هاي علوم پزشكي هم جلاي وطن  را ترجيح دادند . خالص‌سازي دانشگاه‌ها دليل ديگري بود كه در تصميم به مهاجرت جامعه پزشكي نقش بسزايي داشت . حذف استادان مستقل و معترض و ناهمسو و جايگزيني وابستگان احزاب و گروه‌هاي سياسي به بهانه پايان عمر مفيد استادي يا سر رسيدن موعد بازنشستگي استاد، در دانشكده‌هاي پزشكي و دندانپزشكي كليد خورد و سپس با دامنه‌اي وسيع به ساير گروه‌هاي تحصيلات تكميلي تسري يافت . از نيمه دوم 1401 تا پايان 1402، استاداني از دانشكده‌هاي پزشكي و دندانپزشكي و داروسازي حذف و اخراج و بركنار و بازنشسته شدند كه نه به سن بازنشستگي رسيده بودند و نه عمر مفيد تدريسشان به سر رسيده بود، بلكه با معترضان همراه شده بودند و متهم به ناهمسويي با دولت سيزدهم بودند. 

مسوولان وزارت بهداشت دولت سيزدهم كه از اوايل 1401 متوجه روند صعودي متقاضيان مهاجرت شده بودند با افزايش چند برابري هزينه آزادسازي مدارك پزشكي، سنگ بزرگي پيش پاي متقاضيان گذاشتند كه اين مانع‌تراشي هم سهم مهمي در انصراف موقت تعدادي از متقاضيان مهاجرت داشت ولي باز هم به موفقيت كامل نرسيد چنانكه آمارهاي وزارت بهداشت نشان مي‌دهد كه تعداد پزشكان دريافت‌كننده اين گواهي در هر دو سال نسبت به سال 1400 رشد صعودي دارد . در مورد پرستاران شرايط اندكي متفاوت است . پرستاران كه از نيمه سال 1400 به وعده‌هاي دولت سيزدهم دل خوش كرده بودند، در سال‌هاي 1401 و 1402 با اجراي ناقص قانون تعرفه‌گذاري پرستاري و خلف وعده در تسويه مطالبات خود مواجه شدند و در اعتراض به نمايش غيرواقعي مسوولان وزارت بهداشت كه شرايط موجود را گونه‌اي ديگر جلوه مي‌دادند، دست به اعتصاب زده و راهي خيابان‌ها شدند . تجمعات پرستاران معترض به اجراي ناقص و پر اشكال قانون تعرفه‌گذاري خدمات پرستاري در سال‌هاي 1401، 1402 و در دو ماه ابتداي 1403 در طول 4 دهه اخير بي‌سابقه بود و البته دولت سيزدهم هم در قبال اين اعتراضات گسترده كه گاه به شكل ترك كار و ترك خدمت، گاه به شكل اعتراض و در شكل بدتر در قالب كاهش ورودي دانشكده‌هاي پرستاري يا انصراف پرستاران از خدمت در شغلي كه براي آن تحصيل كرده بودند، آرام ننشست و به صدور احكام انضباطي و توبيخ و تعديل و تنبيه معترضان متوسل شد. بنابراين آمار پرستاران متقاضي مهاجرت هم، متوجه تعداد پرستاران شاغل در اين صنف است، چون اين گواهي فقط براي آن دسته از پرستاران صادر مي‌شود كه در صنف خود فعال و شاغل باشند . از دست رفتن كادر درمان به دليل نارضايتي‌هاي اقتصادي، سياسي و اجتماعي، مهلك‌ترين ضربه‌اي بود كه در فاصله سال‌هاي 1398 تا 1402 به نظام سلامت كشور وارد شد و البته هولناك‌ترين ضربه را هم در سال‌هاي 1401 و 1402 شاهد بوديم كه دولت سيزدهم، به جاي توجه به ريشه اعتراضات اين قشر خدوم، تقابل از نوع حذف و سلب را در پيش گرفت .