مذاكرات امنيتي دو همسايه
سرانجام در تهران
عمران‌خان در بدو ورود به ايران به آستان امام هشتم (ع) مشرف شد
شهاب شهسواري
سفر دو روزه عمران‌خان، نخست‌وزير جمهوري اسلامي پاكستان، به جمهوري اسلامي ايران بعد از ظهر روز يكشنبه از مشهد آغاز شد. سفر عمران‌خان به تهران، 8 ماه بعد از انتخاب او به مقام نخست‌وزيري انجام مي‌شود؛ هشت‌ماهي كه زير سايه سنگين مشكلات اقتصادي، سياسي و امنيتي به سختي براي عمران‌خان سپري شد. مشكلات مالي دولت پاكستان و بدهي‌هاي انباشته دولتي باعث شد تا دولت تازه به دنبال منابعي براي تامين كسري تراز مالي خود باشد. عربستان سعودي، به عنوان يكي از اصلي‌ترين شركاي اسلام‌آباد، پرداخت صدها ميليون دلار وام فوري و ميلياردها دلار سرمايه‌گذاري در حوزه انرژي در اين كشور را پذيرفت، اما به اعتقاد ناظران، ما به ازاي اين كمك‌هاي مالي، مانع‌تراشي در رابطه اسلام‌آباد با همسايه غربي، جمهوري اسلامي ايران بود. بسياري از كارشناسان معتقدند كه نياز عمران‌خان به كمك‌هاي مالي خارجي، عمده‌ترين دليل تاخير او در سفر به تهران بود. ايران به عنوان مهم‌ترين همسايه پاكستان كه همواره در طول تاريخ رابطه گرم و دوستانه‌اي با اين كشور مسلمان داشته است و مقام‌هاي ايراني انتظارات زيادي از شعارهاي استقلال‌خواهانه عمران‌خان پيش از انتخاب به نخست‌وزيري داشتند، توقع اين بود كه كفه ترازوي همسايه غربي در روابط خارجي اسلام‌آباد، با استقلال بيشتر از ايالات متحده امريكا و پادشاهي عربستان سعودي، به نفع ايران سنگين‌تر شود،
به همين دليل هم بود كه بلافاصله بعد از اعلام پيروزي عمران‌خان در انتخابات، محمد جواد ظريف، وزير امورخارجه جمهوري اسلامي ايران، به عنوان نخستين مقام خارجي به ديدار او رفت و دعوت حسن روحاني را به او تقديم كرد. اما 8 ماه طول كشيد تا عمران‌خان قانع شود كه وقت اجابت دعوت فرارسيده است، دو سفر به رياض در اين مدت و سفر جنجالي وليعهد سعودي به پاكستان، در طول اين 8 ماه انجام شد تا اندكي سقف انتظارات ايراني‌ها از تغييرات عمران‌خان در سياست خارجي اين كشور فروكش كند.
زيارت حرم رضوي
عمران‌خان در بدو ورود به فرودگاه شهيد هاشمي‌نژاد مشهد، مورد استقبال علي‌رضا رزم‌حسيني، استاندار خراسان رضوي قرار گرفت و بعد از رايزني‌ها در فرودگاه به زيارت حرم مطهر امام رضا(ع) رفت. برنامه بعدي سفر نخست‌وزير پاكستان، ديدار با حجت‌الاسلام احمد مروي، توليت آستان قدس رضوي بود. عمران‌خان ساعت 20 شب گذشته مشهد را به مقصد تهران ترك كرد تا در تهران با رهبر انقلاب و رييس‌جمهور ديدار كند و در جلسه فعالان اقتصادي پاكستاني و ايراني شركت كند. شيرين مزاري (وزير فدرال براي حقوق بشر)، فهميده ميرزا (وزير فدرال دولت پاكستان در امور هماهنگي ايالات‌ها)، سيد علي حيدر زيدي (وزير فدرال دولت در امور دريايي)، سيد ذوالفقار عباس بخاري (مشاور ارشد نخست وزير در امور پاكستاني‌هاي مقيم خارج از كشور)، عبدالرزاق داود (مشاور ارشد نخست وزيردر امور بازرگاني و صنعتي) و نديم بدر (مشاور ارشد نخست‌وزير در امور نفت) عمران‌خان را همراهي مي‌كنند (در پاكستان وزراي كابينه كه از ميان نمايندگان پارلمان انتخاب نشده‌باشند با عنوان مشاور ارشد نخست‌وزير فعاليت مي‌كنند).
سفر پس از تغييرات
سفر عمران خان به ايران و بعد از آن به چين، درست بلافاصله بعد از تغييرات گسترده‌اي انجام مي‌گيرد كه او در كابينه خود انجام داد. عمران‌خان هفته پيش در اقدامي ناگهاني 8 وزير كابينه خود را بركنار كرد و هشدار داد كه وزراي ديگر را هم در صورت ناكارآمدي تغيير خواهد داد. عمران‌خان در سخنراني بعد از اين تغييرات تاكيد كرد: «من به همه وزرايم گفته‌ام، هر يك از آنها كه به درد كشور نخورند، عوض خواهم كرد و كسي را جايگزين مي‌كنم كه به كار كشور بيايد.» از جمله وزرايي كه هفته پيش از كار خود بركنار شدند، اسد عمر، وزير اقتصاد و دارايي پاكستان بود كه قرار بود در سفر به تهران او را همراهي كند.
دلجويي از شيعيان
عمران‌خان پيش از آغاز سفرش به ايران، به كويته رفت تا در جمع شهروندان قوم هزاره، ياد مقتولان اقدام تروريستي اخير در منطقه هزاره نشين كويته را گرامي بدارد. 10 روز پيش يك انفجار انتحاري در شهر كويته در مرزهاي شمالي پاكستان با افغانستان، در بازار هزارگنجي، كه محل رفت و آمد اقليت شيعه‌مذهب هزاره ساكن اين منطقه است، دست كم 20 نفر كشته و نزديك به 50 نفر زخمي شدند. عمران‌خان در اين ديدار ضمن گفت‌وگو با خانواده قربانيان و نمايندگان قوم هزاره، براي «روح شهداي انفجار اخير» فاتحه خواند. انفجار جمعه دو هفته پيش، در كويته، شمال استان بلوچستان پاكستان، پنجشنبه هفته گذشته با يك عمليات تروريستي ديگر، اين‌بار در جنوب اين استان تكرار شد. رويدادي در سواحل جنوبي پاكستان كه گروه‌هاي جدايي‌طلب بلوچ مسووليت آن را بر عهده گرفتند.
زير سايه ناامني
دو حمله تروريستي 10 روز گذشته در شمال و جنوب استان بلوچستان پاكستان كه جان ده‌ها نفر را گرفت، سفر عمران‌خان به ايران و بعد از آن چين را
تحت‌تاثير خود قرار داده است به ويژه حمله يك گروه تروريستي به اتوبوس‌هاي مسافري در بزرگراه ساحلي اورمارا به گوادر، كه به كشته شدن 14 نيروي نظامي پاكستان انجاميد، چه در روابط اسلام‌آباد با تهران و چه در روابط با پكن تاثيرگذار است. بزرگراه ساحلي مكران در جنوب پاكستان، سال‌ها از جمله مناطق امن استان بلوچستان محسوب مي‌شد، منطقه‌اي كه هدف اصلي سرمايه‌گذاري‌هاي دولت چين براي ايجاد دالان اقتصادي پاكستان و چين است. اما نفوذ مخالفان به اين منطقه و اجراي عمليات در آن، نگراني‌ها را در مورد هزينه‌هاي امنيتي پروژه‌ها و سرمايه‌گذاري چين در گوادر تشديد كرده است. همزمان، دولت اسلام‌آباد از فرصت حمله اومارا استفاده كرد تا انتقادهاي تهران از ناتواني دولت پاكستان در حفظ امنيت مرزهاي دو كشور را تلافي كند. هر چند وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران و سخنگوي دستگاه ديپلماسي در بيانيه‌هايي جداگانه اين حمله را به‌شدت محكوم كرده‌بودند، اما وزارت خارجه پاكستان در نامه‌اي اعتراضي به سفارت ايران در اسلام‌آباد، از «بي‌عملي ايران در مبارزه با گروه‌هاي تروريستي در مرز دو كشور» انتقاد كرده بود و منشأ اين حمله را خاك ايران معرفي كرد. دو ماه پيش، بعد از حمله انتحاري به اتوبوس حامل كاركنان سپاه پاسداران در سراوان، دولت جمهوري اسلامي ايران به‌شدت نسبت به ناتواني پاكستان در مبارزه با گروه‌هاي تروريستي در خاك خود انتقاد كرده بود و منشأ اين حملات را خاك پاكستان عنوان كرد. پاييز گذشته نيز تعدادي از نيروهاي مرزباني ايران در مرز ميرجاوه توسط گروه تروريستي موسوم به جيش‌العدل ربوده شده و به خاك پاكستان منتقل شده‌بودند كه همچنان تعدادي از آنها در اسارت اين گروه تروريستي قرار دارند.
بر اساس نامه‌اي كه وزارت خارجه پاكستان به سفارت جمهوري اسلامي ايران ارسال كرده است: «15 تا 20 تروريست كه خود را در يونيفورم نيروهاي سپاه سرحدي پاكستان پنهان كرده بودند، بامداد روز 18 آوريل (پنجشنبه هفته گذشته) با بستن جاده 3 تا 4 اتوبوس را كه از طريق بزرگراه ساحلي مكران از اورمارا به گوادر سفر مي‌كردند، در منطقه بوزي‌تاپ متوقف كردند و بعد از بررسي هويت مسافران، 14 پرسنل نيروهاي مسلح پاكستان را با گلوله به قتل رساندند. گروه براس كه ائتلافي از سازمان‌هاي تروريستي بلوچ است، مسووليت اين اقدام را بر عهده گرفته‌اند. بعد از اين حمله، تروريست‌هايي كه از منطقه مرزي به آنجا آمده بودند، به مناطق مرزي بازگشتند.» در ادامه اين نامه وزارت خارجه پاكستان با انتقاد از عدم واكنش ايران به حضور اين نيروها در منطقه مرزي نوشته است: «ما بارها اطلاعات مربوط به فعاليت‌هاي اين گروه‌ها در مرز با ايران را در ميان گذاشته‌ايم، اما هيچ اقدامي از سوي ايران انجام نشد. اطلاعات در مورد مراكز اين گروه‌هاي تروريستي بلوچ در خاك ايران، از جمله مراكز آموزشي و پايگاه‌هاي تسليحاتي در نزديكي مرز، با مقام‌هاي امنيتي ايران چه در گذشته نزديك و چند بار قبل از آن به اشتراك گذاشته شده است.»
كار سخت در تهران و پكن
محمد امير رعنا، كارشناس پاكستاني در يادداشتي براي روزنامه داون مي‌نويسد: «مساله امنيت يكي از اصلي‌ترين موضوعات مورد بحث در مذاكرات عمران‌خان در تهران و پكن خواهد بود. زمان‌بندي حملات تروريستي اخير، كار عمران‌خان را براي قانع كردن مقام‌هاي ايران و چين نسبت به وضعيت امنيتي استان بلوچستان بسيار مشكل مي‌كند. ديدار عمران‌خان از تهران، مدت‌ها
به تاخير افتاده و به‌شدت تحت سايه ديدار وليعهد سعودي از پاكستان قرار گرفت. قطعا مساله امنيت مرزهاي دو كشور، دستور كار اصلي ديدارهاي ديپلمات‌هاي ايراني با او خواهد بود. چين هم نسبت به ناامني‌ها در مرزهاي پاكستان با ايران نگراني دارد. اين منطقه در حال تبديل شدن به پايگاهي براي جدايي‌طلبان، تندروهاي مذهبي و گروه‌هاي جنايتكار است. اين موضوع نه تنها باعث ايجاد تنش‌هاي ژئواستراتژيك مي‌شود، بلكه پيشرفت پروژه‌هاي طرح دالان تجاري چين پاكستان را كه در سواحل جنوبي استان بلوچستان پاكستان در حال اجراست، تحت تاثير قرار مي‌دهد.»