«اعتماد» فرآيند بررسي توافق احتمالي روسيه و اوكراين را بررسي میکند
چانهزني با چاشني صلح
حديث روشني
ايالاتمتحده و اوكراين پس از آنكه پيشنهاد قبلي واشنگتن به دليل لحاظ كردن خواستههاي حداكثري مسكو مورد انتقاد قرار گرفت، چارچوب اصلاح شدهاي براي پايان دادن به جنگ روسيه و اوكراين اعلام كردند. دوطرف در بيانيهاي مشترك پس از گفتوگوهاي روز يكشنبه در ژنو اعلام كردند كه چارچوب صلح اصلاح شدهاي تدوين شده است، هر چند جزييات آن ارايه نشد. كاخ سفيد به صورت جداگانه اعلام كرد كه هيات اوكرايني اين طرح را بازتابدهنده منافع ملي و پاسخگوي الزامات راهبردي اصلي خود دانسته است، اگرچه كييف بيانيه رسمي صادر نكرده است. مقامات واشنگتن و كييف همچنين تاكيد كردند كه هرگونه توافق براي پايان جنگ بايد حاكميت كامل اوكراين را حفظ كند و آماده ادامه همكاري براي تامين صلحي هستند كه امنيت، ثبات و بازسازي اوكراين را تضمين كند. ماركو روبيو، وزير امور خارجه امريكا، كه رهبري هيات امريكايي را برعهده داشت، پيش از اين گفته بود كه طرفين در طول مذاكرات پيشرفت «فوقالعادهاي» داشتهاند. روبيو همچنين مدعي شد كه مذاكرهكنندگان تغييراتي در طرح صلح ۲۸ مادهاي دونالد ترامپ، رييسجمهور امريكا، ازجمله در مورد نقش ناتو، ايجاد كردهاند تا اختلافات بين طرفين كاهش يابد. اظهارات محتاطانه و خوشبينانه روبيو پس از آن مطرح شد كه ترامپ، كه پيشتر تا پنجشنبه به اوكراين فرصت داده بود تا طرح ۲۸ مادهاي او را بپذيرد، كييف را به «عدم قدرداني از كمكهاي امريكا» متهم كرده بود. ترامپ در شبكه اجتماعي تروث سوشال نوشت: «رهبري اوكراين هيچ قدرداني از تلاشهاي ما نكرده است و اروپا همچنان به خريد نفت از روسيه ادامه ميدهد.» كمي پس از آن، ولوديمير زلنسكي، رييسجمهور اوكراين، در شبكه ايكس (توييتر سابق) از ايالاتمتحده و شخصا از ترامپ براي كمك در دفع حمله روسيه سپاسگزاري كرد. به گزارش منابع مطلع، زلنسكي ممكن است همين هفته به ايالاتمتحده سفر كند تا حساسترين جنبههاي طرح را با ترامپ بررسي كند. گفتني است پيشنهاد اوليه ۲۸بندي امريكا، اوكراين را ملزم به واگذاري سرزمين، محدود كردن ارتش و كنار گذاشتن آرزوهاي پيوستن به ناتو ميكرد؛ شرايطي كه براي بسياري از اوكراينيها معادل تسليم كامل پس از نزديك به چهار سال جنگ در مرگبارترين درگيري اروپا از زمان جنگ جهاني دوم خواهد بود. واقعيت اين است كه طرح اوليه براي مقامات امريكايي در سراسر دولت غافلگيركننده بود و منابع گزارش دادهاند كه اين طرح در جلسهاي در اكتبر در ميامي تهيه شد؛ نشستي كه با حضور استيو ويتكاف، جرد كوشنر و كيريل دميتريف، فرستاده روسيه تحت تحريمهاي امريكا، برگزار شد. همپيمانان اروپايي اعلام كردند كه در تدوين طرح اوليه دخالتي نداشتند و روز يكشنبه پيشنهاد متقابل خود را منتشر كردند؛ پيشنهادي كه برخي از واگذاريهاي سرزميني پيشنهادي را تعديل كرده و تضمين امنيتي مشابه ناتو از سوي امريكا براي اوكراين در صورت حمله ارايه ميدهد. با اين همه اين مذاكرات درحالي انجام ميشود كه روسيه بهتدريج در برخي مناطق پيشروي كرده و تاسيسات برق و گاز اوكراين تحت حملات پهپاد و موشك قرار گرفتهاند. زلنسكي نيز در داخل كشور تحت فشار است، زيرا يك رسوايي برخي وزرا را گرفتار كرده و خشم تازهاي نسبت به فساد گسترده ايجاد كرده است. اين وضعيت تلاشهاي اوكراين براي تامين بودجه و حفظ اقتصاد را پيچيدهتر كرده است.
طرح 28 مادهاي بازتاب خواستههاي ديرينه پوتين!
پيشنهاد اوليه ۲۸ مادهاي، كه نسخهاي از آن به صورت غيررسمي به مطبوعات و شبكههاي اجتماعي درز كرده، خواستههاي ديرينه روسيه را تكرار ميكند؛ ازجمله به رسميت شناختن الحاق كريمه و دونباس توسط روسيه، محدود كردن ارتش اوكراين به ۶۰۰ هزار نيرو و انصراف اوكراين از هرگونه عضويت آينده در سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) كه قرار بود در قانون اساسي كشور ثبت شود. طرف اوكرايني پيشتر در مذاكرات صلح قبلي، همه اين اقدامات را غيرقابل قبول دانسته بود. در انعكاس بيشتر از رويكرد كرملين براي توجيه حمله به اوكراين، بند ۲۰ اين پيشنهاد تصريح كرده كه «تمام ايدئولوژي و فعاليتهاي نازي بايد رد و ممنوع اعلام شود.» رييسجمهور اوكراين در واكنشي محتاطانه متعهد شد كه براي دستيابي به يك صلح «با كرامت» وارد مذاكرات شود. او در بيانيهاي گفت: «تيمهاي ما، اوكراين و امريكا روي بندهاي طرح براي پايان دادن به جنگ كار خواهند كرد. ما آماده كار سازنده، صادقانه و فوري هستيم.» زلنسكي همچنين اعلام كرد كه با همتايان خود گفتوگو خواهد كرد تا مسير پيشرو مشخص شود. با اين همه اين طرح جنجالي با يك مهلت مشخص و تهديدي ضمني همراه بود: «يا امضا كنيد يا با خطر تنها ماندن روبهرو شويد!» دونالد ترامپ، رييسجمهور امريكا، روز جمعه اعلام كرد ولوديمير زلنسكي، رييسجمهور اوكراين، بايد از اين طرح خوشش بيايد؛ عبارتي كه نشان ميدهد او تمايلي به مذاكره بر سر مفاد طرح ندارد. با اين حال، ترامپ طي روزهاي اخير پيامهاي متناقضي ارسال كرده است: از يكسو ميگويد اين طرح «آخرين پيشنهاد» او نيست، اما ازسوي ديگر تاكيد ميكند اگر زلنسكي آن را نپذيرد، ميتواند «با تمام توانش به جنگ ادامه دهد.» وبسايت امريكايي سيانان در اينباره نوشت: اگر كييف حمايت امريكا را از دست بدهد، پيامدهاي آن براي تامين تسليحات و دسترسي به اطلاعات حساس، بسيار سنگين خواهد بود و بحرانهاي موجود ازجمله كمبود نيرو، فشارهاي مالي و كاهش اعتماد عمومي به دولتي كه رياستجمهورياش زير سايه رسوايي قرار گرفته را تشديد ميكند. مهمتر از همه، رد كردن اين طرح به معناي فاصلهگيري موجوديتي از ايالاتمتحده خواهد بود؛ رخدادي با پيامدهاي راهبردي گسترده براي اوكراين و حاميان اروپايياش. به باور برخي ناظران چنين تصميمي احتمال آن را افزايش ميدهد كه امريكا به طور كامل از درگيري كنار بكشد، از تعهد خود به تضمين امنيت اوكراين عقبنشيني كند و اين پيام را نهتنها به زلنسكي بلكه به اروپاييها نيز بدهد: «از اين پس، تنها هستيد.» در ادامه اين گزارش و در تشريح برخي مواد اين طرح 28 مادهاي آمده است كه مساله ارايه تضمينهاي امنيتي يكي از مهمترين مواد اين طرح صلح است. در ماده 5 اين طرح آمده است: «اوكراين تضمينهاي امنيتي قابل اعتمادي دريافت خواهد كرد» اما هيچ جزيياتي ارايه نشده است. عباراتي مانند «انتظار ميرود روسيه به كشورهاي همسايه حمله نكند» كه در ماده ۳ آورده شده است، اطمينانبخش كييف نخواهد بود. همزمان برخي گزارشها حاكي از آن است كه طبق يكي از مفاد ضميمه شده به طرح، «حمله مسلحانه قابلتوجه، عمدي و مداوم فدراسيون روسيه از خط آتشبس توافقشده به خاك اوكراين به عنوان حملهاي تهديدكننده صلح و امنيت جامعه ترانسآتلانتيك تلقي خواهد شد.» به ادعاي سيانان، بدون تضمينهاي دقيق و جامع، كه توسط كنگره امريكا تاييد شده باشند تا وجاهت قانوني پيدا كنند و با تهديد تحريمها پشتيباني شوند، دشوار است دليل موجهي براي پذيرش زلنسكي نسبت به چارچوب خام اين طرح يافت. با اين حال به نظر ميرسد رد كردن آن خطرات وجودي جدي به همراه خواهد داشت، چراكه سالها پيش از حمله كامل روسيه به اوكراين، روياي ولاديمير پوتين رييسجمهور روسيه، اين بود كه اروپا را از امريكا جدا كند. حال نيز طرح ۲۸بندي به ديدگاه نيمهجدي دولت امريكا نسبت به ناتو، سنگبناي صلح در اروپا طي ۸۰ سال گذشته، اشاره دارد. اين طرح ميگويد: «گفتوگويي ميان روسيه و ناتو، به ميانجيگري ايالاتمتحده، برگزار خواهد شد» و نقش متحد را با نقش داور جايگزين ميكند! با اين همه رهبران اروپايي همراه با ژاپن و كانادا تا حد امكان به شكلي مودبانه اين طرح را رد كردند و در بيانيهاي روز شنبه اعلام كردند كه «نياز به كار بيشتري دارد.»
مقامات كشورهاي مذكور تاكيد كردند كه نگران محدوديتهاي پيشنهادي بر نيروهاي مسلح اوكراين هستند، محدوديتهايي كه اوكراين را در معرض حمله آسيبپذير ميسازد. تنها يك ماه پيش بود كه زلنسكي مدعي شد در تماس تلفني با ترامپ فرصتهايي براي تقويت دفاع هوايي خود و همچنين توافقهاي مشخصي كه در حال كار روي آن هستند تا اين امر تضمين شود، مورد بحث قرار گرفت. حال نيز از دست دادن احتمالي سامانههاي تسليحاتي و اطلاعاتي و تاثير فوري آنها بر ميدان نبرد كه به تدريج به نفع مسكو در حال تغيير است، بر منابع انرژي اوكراين اهميت زيادي دارد.
خلع سلاح غرب در برابر روسيه
مدتهاست كه مشخص است متحدان غربي اوكراين در زمينه تامين تجهيزات نظامي، بودجه و تحريمهاي عليه روسيه به بنبست رسيدهاند. نوزده بسته تحريم سخت عليه مسكو نتوانسته ارتش اين كشور را متوقف كند، كه نه تنها قويتر شده، بلكه بسيار پيشرفتهتر از ابتداي درگيري شده است. در همين حال، اوكراين با فرار از خدمت نظامي و از دست دادن خاك و نيروي انساني دست و پنجه نرم ميكند. گزارشها حاكي است كه ممكن است تا آوريل منابع مالي متحدان غربي اوكراين به پايان برسد. بدتر اينكه، نزديكترين متحدان اروپايي مانند لهستان و آلمان اعلام كردهاند كه آمادگي تامين مالي تعداد زياد پناهجويان اوكرايني كه ميزباني ميكنند را ندارند. اشتياق اروپا براي ادامه جنگ با روسيه تا حد زيادي فروكش كرده است، اما البته هيچكس نميخواهد مسوول رسيدن به توافقي بسيار بدتر از آنچه ميتوانست بدون اين جنگ تمامعيار حاصل شود، باشد. تحمل مسووليت شكست اوكراين براي ترامپ ريسك بزرگي نيست؛ او مدتهاست اين درگيري را «جنگ بايدن» خوانده و رييسجمهور پيشين، جو بايدن، را مسوول شروع آن دانسته است. براي رهبران اروپايي و شخص زلنسكي، پذيرش چنين شرايطي باتوجه به سرمايهگذاري و اميدواريهايشان در اينكه روسيه ميتواند در ميدان نبرد شكست بخورد بسيار دشوارتر است. در ادامه اين گزارش آمده است كه براي درك وضعيت فعلي، بايد به دسامبر ۲۰۱۹ بازگرديم، زماني كه زلنسكي با پوتين همتاي روس خود در پاريس ديدار كرد و دوطرف بر سر آتشبس در منطقه دونباس شرق اوكراين توافق كردند، توافقي كه ۱۲ ماه بعدي درگيريها را متوقف كرد و خط مقدم را تثبيت. جنگ ميتوانست آن زمان به پايان برسد، با شرايطي كه كييف امروز تنها ميتواند رويايش را بپروراند، به ويژه اينكه اوكراين حاكميت رسمي خود بر منطقه دونباس را حفظ ميكرد و تنها بخشي از آن به منطقه خودمختار تحت نفوذ روسيه تبديل ميشد. اوكراين شبه جزيره كريمه را كه روسيه در سال ۲۰۱۴ اشغال و الحاق كرده بود، از دست ميداد. اما با ورود بايدن به كاخ سفيد در ژانويه ۲۰۲۱، زلنسكي مسير صلح را تغيير داد و استراتژي فشار بر روسيه در تمامي جبههها را براي وادار كردن اين كشور به پذيرش شرايط بهتر براي كييف در پيش گرفت. او متحد سياسي اصلي پوتين در اوكراين را سركوب و كمپيني پر سر و صدا براي پيوستن اوكراين به ناتو آغاز كرد، درحالي كه متحدان غربياش تلاش ميكردند آلمان را تحت فشار قرار دهند تا كار روي خط لوله نورد استريم ۲، يكي از پروژههاي بزرگ صادرات انرژي روسيه، متوقف شود. لندن نيز با اعزام يك ناوشكن به آبهاي اطراف كريمه، كه روسيه آن را قلمرو خود ميداند، مسكو را به چالش كشيد. بيش از يك سال مانور خطرناك به نقطهاي رسيد كه پوتين در فوريه ۲۰۲۲ عمليات ويژه خود در اوكراين را آغاز كرد. امسال، اوكراين سرانجام خواستههاي بحق اما كاملا غيرواقعبينانه خود براي خروج كامل روسيه و دريافت غرامت را كنار گذاشت و به نفع يك آتشبس جامع در طول خطوط مقدم فعلي عمل كرد. اين تصميم پساز ازدست دادن بخشهاي وسيعي از خاك، بسياري از زيرساختها، ۱۴ هزار و ۵۰۰ غيرنظامي و تا ۱۰۰ هزار نفر از نيروهاي نظامي اتخاذ شد. توافق صلح براساس شرايط روسيه براي اوكراين بسيار ناعادلانه خواهد بود و در واقع برخلاف حقوق بينالملل است. اما تنها جايگزين آن، فرو رفتن بيشتر كشور در سياهچاله ويراني و فروپاشي مليت است. با اين حال، فساد در اطراف زلنسكي به حاميان غربي اوكراين يك راه فرار نشان ميدهد كه آنها را از مسووليت در برابر اين بحران مرگبار كه در ايجاد آن مشاركت داشتند، مبرا ميكند.
فساد؛ عامل محدودكننده قدرت چانهزني كييف با مسكو
در تاريخ ۱۰ نوامبر، مقامات ضدفساد اوكراين فاش كردند كه نزديكان رييسجمهور اوكراين، ولوديمير زلنسكي، احتمالا در طرحي براي اختلاس ۱۰۰ ميليون دلار از بخش انرژي اوكراين دست داشتهاند. تاكنون، از «تيمور مينديچ» شريك تجاري زلنسكي و دو وزير دولت در اين تحقيق كه توسط اداره ملي ضدفساد اوكراين هدايت ميشود، ادارهاي كه ازسوي دولتهاي غربي حمايت ميشود، نام برده شده است. رسانههاي اوكرايني و غربي همچنين مطرح كردهاند كه «آندري يرماك»، رييس دفتر رييسجمهور نيز ممكن است در اين پرونده دخيل باشد. اكنون اما اين رسوايي ضربهاي ويرانگر به شهرت بينالمللي زلنسكي و به كل جريان اوكراين وارد كرده است. رييسجمهور اوكراين از اين ماجرا به عنوان يك «اردك لنگ» بيرون ميآيد؛ كسي كه هر كاري به او گفته شود، انجام خواهد داد و ممكن است اين هدايت ازسوي دونالد ترامپ، باشد. يكي از حوزههايي كه تغييرات چشمگيري در آن مشاهده ميشود، سياست اوكراين در مذاكرات با روسيه است. روزنامه بريتانيايي «تايمز» در ۱۱ نوامبر گزارشي درباره «سرگي كيسليتسيا، معاون وزير خارجه اوكراين و مسوول هدايت مذاكرات، منتشر كرد كه در آن روشن شد تعامل با مسكو تعليق شده، زيرا هيچ نتيجهاي به دنبال نداشته است. تنها يك هفته بعد، زلنسكي اعلام كرد كه قصد دارد مذاكرات با روسيه را دوباره فعال كند، سپس بلافاصله صحبت از يك طرح صلح امريكايي مطرح شد كه براساس آن اوكراين بايد به تمام خواستههاي كليدي روسيه براي پايان جنگ تن دهد. حال نيز رسوايي فساد به طور چشمگيري فضاي مانور زلنسكي براي مقاومت را محدود كرده است. آنچه احتمال تحقق صلح را امروز واقعيتر ميكند، اين است كه اكنون يك عامل واضح براي آنچه اساسا شكست قريبالوقوع اوكراين است، وجود دارد؛ رييسجمهور اوكراين! به گزارش الجزيره در واقع، مذاكراتي كه اوايل سال جاري به رهبري ترامپ انجام شد، عمدتا پيشرفت نكرد، زيرا هيچكس نميخواست مسوول نتيجهاي باشد كه به شدت با انتظارات حاميان جنگ در تضاد است. درحالي كه يك شكست نظامي امروز ممكن است به نجات كييف منجر شود، اما براي سياستمداران و لابيهاي جنگطلب كه ايده موفقيت روسيه به عنوان قدرت هستهاي بزرگ، جهت تسلط بر غرب با تكيه بر زور را برنمي تابيدند، ضربهاي كشنده خواهد بود. اين توهم، اساس كل سياست غرب در قبال روسيه در طول اين درگيري بود و دليل اصلي مقاومت كييف در پذيرش نتيجهجنگي است كه غرب قادر به تغيير آن نبوده است.
سياست هميشگي ترامپ فشار بر كييف و تلاش براي اقناع پوتين!
فريد زكريا، ستوننويس نشريه تايم در اين باره در نشريه فارن پالسي نوشت: ظاهرا دونالد ترامپ رييسجمهور امريكا سياست جديدي درباره اوكراين دارد. اما اين سياست، همان سياست قديمي او است؛ فشار بر كييف براي دادن امتيازات بيشتر و اميدواري به اينكه ولاديمير پوتين رييسجمهور روسيه، راضي شود توافق را بپذيرد و زمينه را براي دريافت جايزه نوبل توسط ترامپ فراهم كند! اين روش اما پيشتر جواب نداده و اكنون نيز موثر نخواهد بود. به نوشته زكريا، بدتر آنكه اين رويكرد در لحظهاي حساس و بحراني براي اوكراين رخ ميدهد، چراكه گزارشهاي ميداني حاكي از آن است كه درگيريها شدت يافته، شاخصها رو به وخامت گذاشته و اگر اقدامي صورت نگيرد، اوكراين ممكن است به زودي شكست نظامي را تجربه كند؛ شكستي كه ميتواند پيروزي نمادين مهمي براي روسيه باشد و شايد حتي بيش از آن. در ادامه اين يادداشت همچنين آمده است: «پوكروفسك» شهر صنعتي و مركز راهآهن در شرق اوكراين، در وضعيت بحراني قرار دارند. ماههاست كه اوكراين در برابر فشار بيوقفه روسيه مقاومت كرده است، اما اكنون نيروهاي روسي در آستانه محاصره اين منطقه هستند و تنها يك گذرگاه ده كيلومتري باقي مانده كه اوكراين بتواند منابع باقيمانده دفاعي خود را از طريق آن تامين كند. وزارت دفاع اوكراين نيز اعلام كرده بيش از ۳۰۰ نيروي روسي وارد اين شهر شدهاند و مسكو تلاش دارد تيمهاي خرابكاري براي ايجاد هرج و مرج از درون مستقر كند. در هر حال پوكروفسك بزرگترين منطقه شهري خواهد بود كه در بيش از دو سال گذشته سقوط ميكند و اين موضوع تنها به يك شهر محدود نميشود. در طول بيشتر جنگ، پوكروفسك به يك هاب مركزي براي لجستيك اوكراين تبديل شده بود و در نزديكي «قلعههاي شهري» مرتبط با اوكراين قرار داشت. اوكراين تا حدي شبكههاي تامين خود را براي اين موضوع تعديل كرده است، اما سقوط پوكروفسك همچنان ميتواند كل خط دفاعي در دونتسك را در معرض خطر قرار دهد. به گزارش فارن پالسي، پيشروي مسكو اما بيشتر ناشي از اراده سياسي و تابآوري بيوقفه است تا نبوغ تاكتيكي. براساس گزارش موسسه مطالعات جنگ، دادههاي بودجهاي روسيه نشان ميدهد كه از ژانويه تا سپتامبر، ماهانه حدود ۲۹ هزار نفر قرارداد نظامي امضا كردهاند. برآوردهاي اوكراين نيز نشان ميدهد كه روسيه در همان بازه زماني تقريبا ۳۵ هزار سرباز در ماه از دست داده است. به عبارت ديگر، مسكو بيش از آنكه نيرو جذب كند، نيرو از دست ميدهد. با اين حال مسكو با استفاده از بستههاي حقوقي روزافزون جذاب، توانسته زيانهاي خود را سريع جبران كرده و كمپين نظامي را ادامه دهد. اوكراين اما نميتواند از استراتژي مشابه روسيه بهره ببرد، چراكه بيش از ۱۱۰ هزار مورد غيبت بدون مجوز در هفت ماهه نخست سال جاري ثبت شده است. در برخي گردانها، فرماندهان ميگويند كه كمتر از ۱۰ نيروي پيادهنظام رزمي موثر دارند. از طرفي ايالاتمتحده عملا كمكهاي نظامي مستقيم و گسترده را متوقف كرده است. برخي ارسالها دوباره آغاز شده، اما عمدتا زماني است كه توسط اروپا يا شركاي ديگر پرداخت شده باشد و سيستمهاي كليدي موشكهاي برد بلند، سامانههاي پاتريوت و راكتهاي هدايتشونده دقيق اغلب به دليل گلوگاههاي تداركاتي يا نگرانيهاي مربوط به ذخاير، معطل ماندهاند. اروپا اما وعده داد خلأها را پر كند، اما در عمل به اين وعدهها كوتاهي كرده است. اتحاديه اروپا در سال ۲۰۲۳ متعهد شد كه طي يك سال، يك ميليون گلوله توپخانهاي به اوكراين ارسال كند، اما اين مهلت را از دست داد. تامين مهمات همچنان از نيازهاي ميدان نبرد عقب است. اوكراين همچنان به شدت با كمبود سيستمهاي برد بلند موردنياز براي حمله به عمق خاك روسيه مواجه است. واشنگتن تنها به برخي تسليحات دسترسي داده كه چنين حملاتي را واقعا موثر ميكنند. با اين حال، اتحاديه اروپا همچنان در مورد نحوه ارايه حمايت لازم دچار اختلاف است. بلژيك با استفاده اتحاديه از داراييهاي مسدود شده دولت روسيه مخالفت كرده و نگران ريسكهاي قانوني و احتمال انتقامجويي مسكو است. با اين همه اما استراتژي روسيه همواره براساس تابآوري در برابر غرب بوده، با اين باور كه امريكا و اروپا از اين جنگ خسته خواهند شد. اين باور نه به دليل پيروزيهاي مسكو، بلكه به خاطر تفرقهها و ناكارآمديهاي داخلي غرب تقويت ميشود. بدون اصلاح مسير، امريكا ممكن است به زودي شاهد اولين شكست مذاكره شده يك دموكراسي مدرن به دست يك حكومت خودكامه تهاجمي در قلب اروپا باشد.