«اعتماد» در گفت‌وگوي اختصاصي با مرتضي مكي بررسي می‌کند
تله ترامپ
رويكرد محتاطانه ترامپ در ارتباط با روسيه و مديريت هوشمند تنش‌ها نشان مي‌دهد كه واشنگتن به خوبي از واقعيت‌هاي ميداني آگاه است
حديث روشني
روز جمعه در كاخ سفيد، دونالد ترامپ و ولوديمير زلنسكي، روساي جمهور امريكا و اوكراين، ديداري پرتنش و در عين حال تاريخي داشتند؛ ديداري كه محور اصلي آن، درخواست كي‌يف براي دريافت موشك‌هاي دوربرد «تاماهاوك» بود. طي اين ديدار زلنسكي اميدوار بود سفرش به واشنگتن با دريافت تعهداتي درباره تسليحات جديد براي اوكراين همراه شود تا بتواند عمق خاك روسيه را هدف قرار دهد و فشار بر كرملين را افزايش دهد. اما ترامپ در اين ملاقات كه اتفاقا پس از گفت‌وگوي طولاني با ولاديمير پوتين انجام شد، رويكردي محتاطانه‌تر اتخاذ كرد و اعلام كرد فعلا قصد ندارد موشك‌هاي تاماهاوك را در اختيار اوكراين قرار دهد. به ادعاي ناظران و بر اساس آنچه كه از تماس تلفني ترامپ وپوتين منعكس شده، رييس‌جمهور امريكا مستقيم از پوتين پرسيده است: «آيا ناراحت مي‌شوي اگر چند هزار تاماهاوك به رقيبت بدهم؟» به ادعاي رسانه‌ها واكنش كرملين نيز منفي بود و پوتين صراحتا از اين ايده استقبال نكرد. حال نيز برخي تحليلگران معتقدند اين گفت‌وگو نشان داد كه هدف اصلي ترامپ از طرح موضوع ارسال موشك‌هاي تاماهوك، كشاندن مسكو به پاي ميز مذاكره است، نه صرفا افزايش توان نظامي اوكراين.گفتني است موشك‌هاي تاماهاوك با برد تقريبي ۱۵۵۰ مايل، توانايي هدف قرار دادن زيرساخت‌هاي انرژي، پايگاه‌هاي نظامي و حتي تأسيسات نزديك مسكو را دارند و به همين دليل مي‌توانند فشار رواني و سياسي قابل توجهي بر روسيه وارد كنند. با اين همه اوكراين نيز با وجود مخالفت ترامپ مبني بر تحويل چنين موشك‌هايي همچنان اميدوار است در كنار موفقيت‌هاي اخير با پهپادها و موشك‌هاي داخلي، روسيه را به صلح با خود وادارد. در همين حال، زلنسكي نيز با تأكيد بر آمادگي اوكراين براي مذاكره، خواستار تضمين‌هاي امنيتي دو‌جانبه از سوي امريكا شد و بار ديگر عضويت كشورش در ناتو را به عنوان اولويت اصلي مطرح كرد. او گفت: «پوتين بايد تحت فشار وادار به آتش‌بس شود.» در همين راستا، ترامپ نيز در جمع خبرنگاران تأكيد كرد كه انعطاف‌پذيري مي‌تواند شانس پايان دادن به اين جنگ را افزايش دهد و افزود: «تمام عمرم توسط بهترين‌ها بازي خورده‌ام، اما هميشه با موفقيت بيرون آمده‌ام.» از اين رو برخي ناظران مدعي‌اند نشست جمعه، اگرچه صريح و گاه پرتنش بود، اما بخشي از كارزار گسترده‌اي است كه واشنگتن با همكاري اوكراين براي فشار به روسيه طراحي كرده است. چرا كه رشته‌اي از حملات موفق اخير اوكراين به زيرساخت‌هاي انرژي و نظامي روسيه، با پشتيباني اطلاعاتي امريكا، نشان مي‌دهد كه قدرت بازدارندگي كي‌يف در حال افزايش است. در عين حال، كاهش قيمت نفت و تأثير آن بر ماشين جنگي پوتين، شرايط را پيچيده‌تر كرده است. در حالي كه موشك‌هاي تاماهاوك همچنان گزينه روي ميز هستند، ترامپ پيشنهاد برگزاري نشستي ديگر با پوتين در بوداپست طي هفته‌هاي آينده را مطرح كرده است. اين نشست مي‌تواند فرصتي براي مذاكره مستقيم باشد و در عين حال، نقش ميانجيگري واشنگتن را تقويت كند. با اين همه هستند گروهي كه همچنان تأكيد دارند هدف ترامپ از اتخاذ چنين رويكردي نه صرفا ارسال سلاح، بلكه ايجاد چارچوبي است كه جنگ تا حد زيادي در خطوط فعلي متوقف شود، روسيه كنترل نسبي خود را حفظ و اوكراين نيز تضمين‌هاي امنيتي دريافت كند. هرچند اين رخداد ممكن است صلحي كامل و عادلانه به بار نياورد، اما مي‌تواند پيروزي نسبي براي كي‌يف و خط دفاعي مهم براي امنيت اروپا باشد. در اين ميان اما اختلاف نظر آشكار ميان ترامپ و زلنسكي بر سر ارسال تسليحات دوربرد، همچنان منعكس‌كننده پيچيدگي سياست و ديپلماسي در اوكراين است. به گفته گروهي از ناظران، ترامپ با تأكيد بر اهميت تعادل ميان ديپلماسي و توان نظامي، نشان داد كه قصد دارد فشار حداكثري را با مديريت دقيق و انعطاف‌پذيري تركيب كند. حال نيز با نزديك شدن به نشست بوداپست، كارت‌هاي ترامپ هنوز روي ميز هستند؛ از ارسال احتمالي تاماهاوك‌ها تا ايجاد مناطق پرواز ممنوع با حمايت اروپايي‌ها و هدف‌گيري زيرساخت‌هاي كليدي روسيه. اين پيچيدگي‌ها نشان مي‌دهد كه واشنگتن، كي‌يف و مسكو در اين مقطع حساس، در تقاطع سياست، جنگ و ديپلماسي قرار گرفته‌اند و هر تصميمي مي‌تواند مسير آينده اوكراين و امنيت اروپا را تعيين كند. از اين رو روزنامه «اعتماد» با هدف ارزيابي نتايج احتمالي فعل و انفعالات اخير اروپايي‌ها و نيز امريكا و همزمان كنشگري روسيه در قبال پايان جنگ در اوكراين با مرتضي مكي كارشناس مسائل اروپا گفت‌وگو كرده است. مكي در گفت‌وگوي اختصاصي‌اش با «اعتماد» ضمن تاكيد بر اينكه جنگ اوكراين پيچيده و چندلايه است و مطرح شدن مساله ارسال موشك‌هاي تاماهوك و فشارهاي سياسي بر روسيه ابزاري براي مذاكره و فشار رواني‌اند، همزمان بر اين باور است هرگونه توافق پايدار بدون مشاركت اروپا يا توجه به خطوط قرمز آنها ممكن نيست. مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد:
مرتضي مكي، كارشناس مسائل اروپا، در پاسخ به پرسش «اعتماد» درباره تحليل نتايج نشست مهم ميان زلنسكي و ترامپ در كاخ سفيد گفت: جنگ روسيه و اوكراين، يا به عبارتي نبرد نيابتي ميان روسيه و ناتو، ابعاد متعددي دارد و طرفين نه تنها در حوزه نظامي، بلكه در سطوح سياسي، اقتصادي، رواني و رسانه‌اي تلاش مي‌كنند يكديگر را تحت فشار قرار دهند تا به اهداف خود دست يابند. به باور مكي، موضوع موشك‌هاي تاماهاوك، به ويژه پس از آنكه خود ترامپ نخستين‌بار آن را مطرح كرد، بازتاب گسترده‌اي در سطح اروپا داشت و واكنش‌هاي روسيه و اوكراين را برانگيخت. به گونه‌اي كه تصور شد دستيابي اوكراين به اين سامانه‌ها و ويژگي‌هاي آنها مي‌تواند تهديدي جدي عليه روسيه باشد و اين كشور را وادار به بازگشت به ميز مذاكره كند. مكي در ادامه به «اعتماد» گفت: با اين همه، دولت‌هاي اروپايي در برابر اين موضوع بسيار محتاط عمل كردند؛ هرچند مخالفت صريحي نشان ندادند، اما بازتاب مواضع آنها نشان مي‌دهد كه نگران ايجاد تنش‌هاي جديد در ميدان جنگ اوكراين هستند و عدم واكنش تندشان نيز به همين امر باز مي‌گردد. او همچنين تأكيد كرد: در همين حال، روسيه به خوبي از توان فني موشك‌هاي تاماهاوك آگاه است و مي‌داند استفاده از چنين موشك‌هايي توسط كي‌يف تا چه اندازه مي‌تواند زيرساخت‌هاي انرژي، اقتصادي و نظامي اين كشور را تهديد كند. اين موشك‌ها ضمن حركت در سطح پايين براي رسيدن به هدف، عملكرد سامانه‌هاي دفاعي روسيه را دشوار مي‌كنند و در عين حال توان تخريبي بالايي دارند. در اين ديدار، پيام روشني درباره توان تخريبي اين موشك‌ها رسانه‌اي شد و نشان داده شد كه اين سلاح‌ها تا چه حد مي‌توانند اهداف استراتژيك را تحت تأثير قرار دهند. از اين منظر، اين اقدام به وضوح جنبه‌اي از فشار سياسي و رواني عليه روسيه دارد. به گفته مكي، از سوي ديگر، دونالد ترامپ در ديدار با زلنسكي با احتياط بيشتري در خصوص اين موضوع سخن گفت؛ اين نشان مي‌دهد كه برخلاف گذشته، او رويكرد محافظه‌كارانه‌تري در برابر روسيه اتخاذ كرده است. زيرا در ماه‌هاي اخير وعده‌ها و سخنان او تاكنون نتوانسته بخشي از اهداف موردنظرش در زمينه جنگ اوكراين جهت دستيابي به تفاهم با روسيه را محقق كند. بنابراين، اين‌بار ترامپ با هوشمندي بيشتري سياست‌هاي خود در قبال روسيه را پيش مي‌برد و تلاش مي‌كند مواضعش موثرتر و واقع‌بينانه‌تر باشد.
مكي در پاسخ به پرسش ديگري از «اعتماد» درباره ارزيابي‌اش از نتايج احتمالي ديدار آتي ترامپ و پوتين در بوداپست تشريح كرد: نشست دو هفته آينده ميان دونالد ترامپ و ولاديمير پوتين در مجارستان نسبت به گذشته جدي‌تر خواهد بود. اين نشست، پس از ديدار اخير ترامپ و پوتين در آلاسكا و تقريبا با فاصله كمي برگزار مي‌شود. به گفته مكي، اين ديدار نشان مي‌دهد كه دو طرف، به‌ويژه روس‌ها، حاضر به ترك عرصه تنش نيستند و از آن براي تحكيم موقعيت خود در سطوح رواني و سياسي استفاده مي‌كنند. اين درحالي است كه همزمان فشارها بر مسكو شدت يافته و تلاش‌هاي روسيه با هدفي دوگانه صورت مي‌گيرد: هم اروپايي‌ها را در چارچوب جنگ هيبريدي تحت فشار قرار دهند و هم در فضاي سياسي و رسانه‌اي حداكثر امتيازات ممكن را از طرف مقابل كسب كنند. اين كارشناس مسائل اروپا در ادامه به «اعتماد» گفت: ديدار زلنسكي و ترامپ در كاخ سفيد نيز پس از تماس تلفني طولاني ترامپ با پوتين انجام شد و بخشي از گفت‌وگوهاي گذشته ميان اين دو رييس‌جمهور نيز در رسانه‌ها منعكس شد كه بر اساس آن، ترامپ تأكيد كرده است كه آمادگي كرملين براي دستيابي به توافق هنوز وجود دارد، اما چارچوب و قواعد اين صلح همچنان در هاله‌اي از ابهام قرار گرفته است. به گفته مكي ترامپ همچنين به موضوع ويژه‌اي اشاره كرده است؛ اينكه اوكراين احتمالا آماده است بخشي از خاك خود را در راستاي توافقات محتمل به روسيه واگذار كند. همزمان، زلنسكي نيز اعلام كرد كه در گفت‌وگوهايش با ترامپ توانسته است تضمين‌هاي امنيتي دريافت كند. تمامي اين شواهد نشان مي‌دهد امكان دستيابي به چارچوبي براي سازش وجود دارد، اما جنگ اوكراين همچنان پيچيده و چندلايه است و تنها اوكراين نيست كه در اين عرصه نقش‌آفريني مي‌كند؛ بازيگران اروپايي نيز فعالانه در تحولات دخيل هستند.
مكي اما در ادامه و در پاسخ به اين پرسش كه رويكرد اروپا در قبال هر نوع توافق صلح احتمالي كه توسط ترامپ برقرار شود را چگونه ارزيابي مي‌كند، توضيح داد: نمي‌توان نقش فشارهاي سياسي، اقتصادي و رواني كه كشورهاي اروپايي طي بيش از سه سال گذشته عليه روسيه اعمال كرده‌اند را ناديده گرفت. با اين حال، انتظارات و خواسته‌هاي دولت‌هاي اروپايي براي فروپاشي اقتصاد روسيه و توقف حمله به اوكراين محقق نشده است. روس‌ها با كسب موفقيت‌هاي جديد در آسيا و در حوزه انرژي، بخشي از خلأ بازار اروپا را پر كرده و درآمدهاي نفتي خود را همچنان حفظ كرده‌اند. به باور اين كارشناس روابط بين‌الملل، جنگ هيبريدي روسيه عليه اروپا با چند هدف عمده دنبال مي‌شود. در هر حال، اروپايي‌ها از لحاظ مالي، نظامي و افكار عمومي با دشواري‌هاي زيادي مواجه هستند و با توجه به تلاش‌هايي كه در راستاي استقلال امنيتي خود انجام مي‌دهند، اين اقدامات‌شان تاثيري در روند تحولات اوكراين نداشته است. اروپايي‌ها همچنين به دليل رشد پايين يا صفر اقتصادي در اكثر كشورهاي اين قاره و ناپايداري سياسي در قدرت‌هاي بزرگ مانند فرانسه و آلمان، عملا توان درگيري نظامي با روسيه را ندارند و اكنون به دنبال سياست‌هاي تدافعي هستند تا يك ديوار دفاعي در برابر حملات هيبريدي روسيه ايجاد كنند. به گفته مكي، اين موضوع نشان مي‌دهد كه اروپايي‌ها نيز خواهان جلوگيري از گسترش درگيري هستند. روس‌ها نيز در مقابل، تلاش مي‌كنند به نوعي شكاف‌هاي داخلي در اروپا درباره نحوه برخورد با مسكو ايجاد كنند؛ چرا كه برخي كشورهاي اروپايي، از جمله مجارستان و اسلواكي، مواضعي متفاوت اتخاذ كرده‌اند و ديگر كشورهاي اروپايي نيز احتمالا رويكرد مشابهي دارند، اما به دليل موقعيت حساس كنوني، مواضع واقعي خود را علني نمي‌كنند. چرا كه افزايش فشارها با هدف تنش بيشتر با روسيه، همزمان شكاف در روابط فراآتلانتيكي را نيز تشديد خواهد كرد. اين كارشناس مسائل اروپا در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» تأكيد كرد: به نظر مي‌رسد اكنون دولت‌هاي اروپايي نسبت به تحركات سياسي اوكراين با امريكا و همزمان روسيه نگراني كمتري دارند و بر اين باورند كه اوكراين ناگزير به تن دادن به صلح اجباري نخواهد شد. در عين حال، در ارتباط با ديدار ترامپ و زلنسكي، هيچ موضع‌گيري آشكاري از سوي اروپايي‌ها مشاهده نشد؛ اين گزاره نشان مي‌دهد كه دولت‌هاي اروپايي احتمالا منتظر نتايج مذاكرات هستند تا ببينند اين روند به كجا خواهد رسيد. اگر نتايج مذاكرات خطوط قرمز اروپا را زير پا نگذارد، اين كشورها از روند گفت‌وگوها با روسيه حمايت خواهند كرد. مكي همچنين ادامه داد: اما اگر مذاكرات منافع يا خطوط قرمز اين كشورها را ناديده بگيرد، اتحاديه اروپا با اتخاذ مواضع فعال تلاش خواهد كرد تا حداقل اهداف امنيتي و سياسي خود را تأمين كند. اين وضعيت نشان مي‌دهد كه كشورهاي اروپايي با وجود فشارهاي اقتصادي و سياسي شديد، همچنان به‌دنبال مديريت هوشمندانه و هماهنگ تنش‌ها با امريكا هستند و نمي‌خواهند بدون برنامه‌ريزي دقيق، وارد اقدامات ماجراجويانه عليه روسيه شوند. اين كارشناس مسائل اروپا در پاسخ به پرسش ديگر «اعتماد» درباره سناريوهاي احتمالي شكل‌گيري صلح ميان روسيه و اوكراين، بدون در نظر گرفتن منافع اروپا و ايجاد شكاف‌هاي فراآتلانتيكي، تشريح كرد: جنگ اوكراين و روسيه در سه سال گذشته و به‌ويژه با بازگشت دوباره ترامپ به كاخ سفيد، به اندازه كافي روابط فراآتلانتيكي را تحت تأثير قرار داده است. مواضعي كه دونالد ترامپ طي ماه‌هاي اخير در رابطه با موضوعات مختلف، از جمله ناتو و اروپا اتخاذ كرده، اين موضوع را به خوبي نشان مي‌دهد. به باور مكي، سطح جديد تنش‌هايي كه اخيرا ميان روسيه و ناتو شكل گرفته، كمترين واكنش را از سوي امريكا به همراه داشت. اين در حالي است كه اروپايي‌ها انتظار واكنشي تند از سوي واشنگتن داشتند، اما چنين اتفاقي رخ نداد. اعلام امريكا مبني بر اينكه در صورت هرگونه سازش در اوكراين هيچ نيروي نظامي به اين كشور اعزام نخواهد شد، مواضع اروپا در قبال روسيه را تضعيف كرد، چرا كه اروپايي‌ها انتظار داشتند با مواضعي سرسخت از سوي واشنگتن مواجه شوند كه منجر به استقرار نيروهاي امريكايي و ناتو در مرزهاي روسيه و اوكراين شود. مكي همچنين در ادامه به «اعتماد» گفت: با اين حال، روسيه عملا با استقرار نيروهاي ناتو در اوكراين مخالفت كرده و اعلام كرده است كه در صورت هرگونه سازش با اوكراين، نيروهاي غيراروپايي تنها در چارچوبي غير از ناتو بايد در مرزها مستقر شوند. در اين زمينه، اينكه ترامپ توانايي دستيابي به توافقي با پوتين بدون همراهي اروپايي‌ها را دارد يا خير، بايد گفت اگر چنين توانايي وجود داشت، تاكنون اقدام كرده بود. با اين همه، مواضع محتاطانه و محافظه‌كارانه ترامپ در واكنش به رويدادهاي ميداني و گفت‌وگوهاي تلفني مداومش با روسيه، خود گواهي بر درك واشنگتن از محدوديت‌هاي عملي و ضرورت همراهي و همسويي با متحدان اروپايي است. هرگونه توافق يا صلحي كه بدون مشاركت اروپا يا ناديده گرفتن خطوط قرمز آنها حاصل شود، پايدار نخواهد بود و بعيد است ترامپ چنين توافقي را پيگيري كند. مكي در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» درباره رويكرد روسيه در قبال تشديد فشارها با هدف دستيابي به صلح با اوكراين خاطرنشان كرد: توجه داشته باشيد كه جنگ اوكراين از نگاه پوتين ماهيتي حيثيتي دارد، چرا كه او سرمايه بسيار زيادي را در اين نبرد به ميدان آورده و عقب‌نشيني از خواسته‌هاي حداقلي خود، قطعا توان اقناع افكار عمومي داخلي روسيه را كاهش مي‌دهد. به همين دليل، روسيه در مذاكرات با امريكا و اوكراين تلاش خواهد كرد به گونه‌اي عمل كند كه ضمن حفظ بخش‌هايي از خاك اوكراين، تضمين‌هاي امنيتي ويژه‌اي به اوكراين و اروپا ارايه دهد؛ از جمله عدم عضويت اوكراين در ناتو و همزمان كسب امتيازي با انجام رفع تدريجي تحريم‌هاي اعمال‌شده از سوي اروپا و امريكا عليه مسكو. به گفته اين كارشناس مسائل بين‌الملل، پوتين قطعا در مذاكرات آتي با ترامپ و حتي با كشورهاي اروپايي و همچنين زلنسكي، تلاش خواهد كرد امتيازات قابل توجهي از طرف‌هاي مقابل دريافت كند. وي همچنين مي‌كوشد با تحقق اين مطالبات، افكار عمومي داخلي روسيه را نيز قانع و تثبيت نمايد.
مكي در پايان و در پاسخ به اين پرسش كه تحركات سياسي در قبال جنگ اوكراين چگونه تحولات خاورميانه و كنشگري امريكا و روسيه در منطقه را متاثر خواهد كرد، گفت: با توجه به تحركاتي كه ميان ايران و روسيه در جريان است، از جمله احتمال بازگشت برخي قطعنامه‌ها ذيل فعال‌سازي مكانيسم ماشه و همزمان ارسال پيام‌هاي ديپلماتيك از سوي ايران به مسكو در خلال سفر آقاي لاريجاني به اين كشور، دور از ذهن نيست كه پوتين بخواهد نقش ميانجيگر ميان ايران و امريكا ايفا كند. البته تاكنون طرفين موضع رسمي اتخاذ نكرده‌اند، اما در آينده نزديك احتمال اعلام مواضع روشن‌تر وجود دارد. به باور مكي، همزمان و در هر حال، اگر نشست بوداپست به توافق اوليه و آتش‌بس در اوكراين منجر شود، سوال نخست اين است كه اين توافق تا چه حد مي‌تواند نقش روسيه در تحولات خاورميانه را تقويت كند. با اين حال، نبايد فراموش كرد كه دولت‌هاي اروپايي به‌شدت با ايفاي نقش روسيه در خاورميانه، به ويژه در موضوع ايران، مخالف هستند و به هيچ عنوان تمايلي ندارند فضاي سياسي منطقه را به كنشگري مستقل روسيه واگذار كنند. اما در شرايط موجود، اين امريكا است كه روند تحولات خاورميانه را مديريت مي‌كند و از اين رو اروپا كنشگري مستقلي از امريكا در اين عرصه نخواهد داشت.