رشد 16 درصدي مرگ ناشی از آلودگي هوا در 1403

در خبرها آمده است تعداد آدم‌هايي كه در سال 1403 در اثر آلودگي هوا جان خود را از دست داده‌اند به 35 هزار نفر رسيد. اين عدد به نظر عدد بزرگي مي‌رسد، اما نشان از فاجعه‌اي دارد كه جا دارد كارشناسان مرتبط با هوا و سلامت به آن بپردازند. پرداختن به اخبار آلودگي هوا آنقدر تكراري و كليشه‌اي شده كه هم مردم و هم مسوولان به راحتي از كنار آن گذر مي‌كنند. انگار كه اين معضل هيچ‌وقت قرار نيست درمان شود و شايد هم آنقدر به دست فراموشي سپرده شده و هيچ متولي‌اي در اين زمينه گريبان متهمان آلودگي هوا را نمي‌گيرد كه مردم در اين زمينه بي‌حس شده‌اند. اما واقعيت اين است كه ما در اين زمينه قانون داريم؛ قانون هواي پاك كه هرگز كسي جدي به آن نپرداخت و مسوولي بابت اجرا نكردنش مواخذه نشد.  معاون مركز تحقيقات كيفيت هوا و تغيير اقليم دانشگاه علوم‌پزشكي شهيد بهشتي با اشاره به نتايج آخرين مطالعه صورت گرفته در ايران (سال ۱۴۰۳) در زمينه بررسي اثرات بهداشتي و خسارات اقتصادي آلودگي هوا در كشور، به ايسنا گفته است: «مطالعه‌اي درباره بررسي آثار بهداشتي و اقتصادي ناشي از آلودگي هوا در سال گذشته انجام شده و در قالب آن ۸۳ شهر كشور با جمعيتي بيش از ۵۷ ميليون نفر مورد بررسي قرار گرفته‌اند. آمار و ارقام مطالعه انجام شده بيانگر اين است كه تعداد مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا در سال ۱۴۰۳ به‌طور ميانگين ۳۵ هزار و ۵۴۰ نفر است. براساس نتايج اين مطالعه، كمترين تعداد مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا در اين ۸۳ شهر برابر با ۲۳ هزار و ۷۶۶ نفر و بيشترين تعداد ۴۶ هزار نفر برآورده شده است.» به گفته شاهسوني، از آنجا كه ميزان غلظت آلودگي هوا در سال 1403 نسبت به ۱۴۰۲ افزايش يافته و از سويي مطالعه بررسي آثار آلودگي هوا در سال ۱۴۰۲ در ۵۷ شهر به 83 شهر در سال ۱۴۰۳ افزايش يافت، موضوع بيانگر اين است كه اقدامات در راستاي اجراي قانون هواي پاك و آيين‌نامه‌هاي آن به ويژه آيين‌نامه فني ماده ۲ اين قانون موثر نبوده و كاهش ذرات كمتر از ۲.۵ ميكرون را تجربه نكرده‌ايم.  در ميان ذرات آلاينده، ذرات معلق كمتر از 2 و نيم ميكرون، متهم اصلي ماجرا به شمار مي‌روند. براساس نتايج مطالعه مذكور، ۱۲.۷ درصد از مرگ‌هاي طبيعي در ۸۳ شهري كه مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، منتسب به مواجهه طولاني‌مدت با ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون است.

رشد سالانه مرگ‌هاي آلودگي هوا
وقتي به آمار مرگ‌هاي ناشي از آلودگي هوا در سال‌هاي گذشته نگاه مي‌كنيم، متوجه رشد قابل توجه اين عدد مي‌شويم؛ رشدي كه نشان از زياد شدن مرگ آدم‌ها دارد، آدم‌هايي كه شهرنشيني را انتخاب كرده‌اند تا كيفيت زندگي‌شان تغيير كند، نه اينكه بميرند.
وزارت بهداشت، طبق قانون هواي پاك، هرسال بيماري‌ها و مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا را اعلام مي‌كند. آنچه در سال 1402 در ۵۷ شهر كشور، جامعه آماري بالغ بر ۴۸ ميليون نفر را مورد بررسي قرار داد، ميزان مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا در آن سال را بالغ بر ۳۰هزار و ۶۹۲ نفر اعلام كرد؛ سهم ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون از ميزان مرگ‌ومير كشور نيز ۱۲.۶ درصد اعلام شد.  بر اساس گفته‌هاي رييس گروه سلامت هوا و تغيير اقليم وزارت بهداشت، ميزان مرگ‌هاي منتسب به ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون در سال 1402 شهرهاي «ماهشهر»، «ريگان»، «تهران»، «مشهد»، «اصفهان» و «اراك» از ميانگين كشوري بيشتر است. تعداد روزهايي كه ميزان ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون آن كمتر از رهنمودهاي سازمان جهاني بهداشت باشد براي شهروندان تهراني ۱۲ روز است كه معادل ۳ درصد روزهاي سال گذشته مي‌شود. اين عدد در سال 1401 توسط وزارت بهداشت با مطالعه‌اي كه در 33 شهر كشور انجام شد، 26 هزار نفر اعلام شد. بر اساس اعلام اين وزارتخانه، تعداد كل موارد مرگ منتسب به مواجهه طولاني‌مدت با ذرات معلق PM۲.۵ در افراد بالاي ۳۰ سال در سال 1401 به‌طور ميانگين ۲۶ هزار و ۳۰۷ نفر گزارش شده است كه بيش از ۲۶ درصد نسبت به سال ۱۴۰۰ افزايش يافته است. همچنين قابل ذكر است در سال ۱۴۰۰ نيز تعداد همه مرگ‌هاي منتسب به مواجهه طولاني‌مدت با ذرات معلق PM۲.۵ بيش از ۸۷ درصد نسبت به سال ۱۳۹۹ افزايش يافته بود كه علت اين موضوع نيز كاهش رهنمود غلظت ذرات معلق توسط سازمان بهداشت جهاني بود؛ در واقع حد رهنمود غلظت ذرات معلق PM۲.۵ از ۱۰ ميكروگرم به ۵ ميكروگرم كاهش يافت.

خسارت هزار همتي آلودگي هوا در سال گذشته
آلودگي هوا غير از تمام شدن زندگي آدم‌ها و از بين رفتن آنها، خسارت مالي و اقتصادي هم به همراه دارد. شاهسوني درباره هزينه‌هاي اقتصادي ناشي از مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا گفت: «براساس نتايج حاصل از مطالعه آثار بهداشتي و اقتصادي آلودگي هوا، ميزان هزينه‌هاي ناشي از مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا (براساس هزينه جهاني مرگ هر فرد) حدود ۱۴ ميليارد دلار است. اگر قيمت هر دلار را براساس نرخ دلار در مركز مبادله ايران ۷۲ هزار تومان در نظر بگيريم، هزينه‌هاي مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۰۰۰همت برآورد مي‌شود. البته در آخرين گزارش بانك جهاني در سال ۲۰۲۱ هزينه آلودگي هوا با لحاظ نمودن هزينه‌هاي بيماري‌ها در كنار مرگ‌و مير، خسارات سلامتي در كشور ايران ناشي از آلودگي هوا را بيش از ۲۳ ميليارد دلار معادل ۵ % توليد ناخالص داخلي برآورد كرده است كه پايين‌تر از ميانگين جهاني (۱/۶ %) است.»
هزينه‌هاي مرگ‌هاي منتسب به ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون در 57 شهر مورد بررسي در سال 1402 نيز ۱۲ميليارد دلار بود كه حدودا معادل ۶۰۰ هزار ميليارد تومان (همت) مي‌شد كه نشان از رشد 40 درصدي در سال 1403 دارد. 
در سال 1401 در مجموع خسارات مرتبط با كل موارد مرگ منتسب به ذرات معلق برابر با ۱۰.۳ ميليارد دلار معادل با ۴۲۱ هزار ميليارد تومان برآورد شده است كه آن هم نشان از رشد 29 درصدي در سال 1402 دارد. 

شاهرود، پاك‌ترين و زابل، آلوده‌ترين شهرها
شاهسوني درباره پاك‌ترين و آلوده‌ترين شهرهاي كشور در سال 1403 و با استناد به مطالعه مذكور، گفت: «نتايج مطالعه آثار ناشي از آلودگي هوا بيانگر اين است كه شاهرود، پاك‌ترين شهر سال ۱۴۰۳ در كشور است. سنندج، نيز جزو پاك‌ترين شهرهاي كشور است و به عبارت ديگر مي‌توان گفت كه شهرهاي شاهرود و سنندج، كمترين غلظت ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون را در سال ۱۴۰۳ داشته‌اند. از طرف ديگر متاسفانه، شهرهاي زابل، ايرانشهر و ريگان بالاترين ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون را در سال گذشته داشته‌اند و به ترتيب آلوده‌ترين شهرهاي كشور در ۱۴۰۳ محسوب مي‌شوند.  طي سال ۱۴۰۳ به‌طور ميانگين ۱۰ درصد از روزهاي سال در ۸۳ شهر كشور مورد مطالعه هواي خوب (پاك) و ۶۹ درصد داراي هواي قابل قبول بوده‌اند. بقيه روزهاي سال هواي ناسالم براي گروه‌هاي حساس و همه گروه‌ها بوده است.»

مرگ در اثر چهار بيماري به آلودگي هوا مرتبط است
شاهسوني درباره جزييات مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا طي سال گذشته توضيح داد: «يافته‌هاي مطالعه مذكور بيانگر اين است كه به‌طور ميانگين ۱۴.۶۶ درصد از مرگ‌ها به علت بيماري‌هاي «ايسكميك قلبي (IHD) منتسب به مواجهه طولاني‌مدت با ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون است. نتايج مطالعه نشان مي‌دهد كه ۱۵ درصد از مرگ‌ها به علت سكته مغزي و ۱۴.۴ درصد از مرگ‌هاي به دليل «سرطان ريه» و بيش از ۱۱ درصد از مرگ‌هاي به علت بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي نيز منتسب به مواجهه طولاني‌مدت با ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون هستند. البته جزو مرگ‌هاي طبيعي منتسب در شهرهايي مثل زابل، ايرانشهر و شهرهايي كه در مواجهه با توفان‌هاي گرد و غباري هستند از ميانگين كشور بسيار بالاتر است.»
مواجهه با آلودگي هوا به عنوان مهم‌ترين عامل خطر زيست‌محيطي در دنيا بوده و به عنوان دومين عامل خطر در مرگ‌هاي ناشي از بيماري‌هاي غيرواگير در جهان شناخته مي‌شود. براساس گزارش موسسه بار بيماري‌ها در سال ۲۰۲۴، سالانه به ازاي هر ۸ مرگ، يك مرگ به علت آلودگي هوا رخ مي‌هد. آلودگي هوا پس از فشار خون بالا به عنوان دومين ريسك فاكتور مرگ است و حتي تعداد مرگ‌هاي ناشي از آلودگي هوا، از استعمال دخانيات نيز بالاتر است.