محافظت از شهروندان و درس‌هايي از جنگ 12 روزه
پيمان سلامتي
غربي‌ها ضرب‌المثلي دارند به نام The elephant in the room يا «فيل در داخل اتاق.» از اين مثل در جايي استفاده مي‌شود كه واقعيتي وجود دارد و همه از آن مطلع هستند اما كسي تمايل ندارد در مورد آن صحبت كند. واقعيت اين است كه هفته‌هاست كه همگي در زير سايه جنگ جديدي زندگي مي‌كنيم و اين خطر ما را در دوراني از تعليق قرار داده است. اين تعليق به چه معناست؟ يعني خيلي از ما قادر به تصميم‌گيري درخصوص برنامه‌هاي آتي خود نيستيم و در برزخي از ابهامات معلقيم و به انتظار نشسته‌ايم. مي‌توان ادعا كرد كه يكي از مهم‌ترين اين ابهام‌ها كه متاسفانه طي جنگ ۱۲ روزه نيز به بوته فراموشي سپرده شد، موضوع محافظت از خود است. البته، همه ما مختاريم تا در مسائل شخصي خود و برنامه‌ريزي جهت چگونگي نحوه محافظت از خود و خانواده خود در صورت بروز جنگي مجدد برمبناي مصالح و علايق خود عمل كنيم، اما لازم است تا حاكميت بنا بر وظيفه ذاتي‌اش در اين خصوص سكوت نكرده، تصميماتي را اتخاذ و به طور شفاف اطلاع‌رساني كند.
بدين جهت ضروري است تا عملكرد حكومت در اين مهم ارزيابي و جهت رفع موانع موجود هر چه سريع‌تر اقدام لازم صورت پذيرد. گرچه تاكنون جهت تامين ايمني مردم اقدامات شايسته‌اي صورت گرفته، ليكن مراجعه مجدد به منابع علمي و مرور اهم آنها به شرح زير را لازم مي‌دانم:
الف- اطلاع‌رساني: در زمان خطر حملات قريب‌الوقوع يا حين آنها نياز به اعلام فوري هشدار و راهنمايي درخصوص اقدامات محافظتي لازم از طريق راديو، تلويزيون، فضاي مجازي، ارسال پيام به تلفن‌هاي همراه و آژير خطر است. همچنين ضروري است تا زمان رفع خطر، تعطيل عمومي اعلام و به جز حداقل نيروهاي ضروري، ساير شهروندان در مكان‌هاي امن حضور داشته باشند. لازم است تا بخش خصوصي نيز از اين تعطيلات تبعيت نمايد.
ب- پناهگاه‌ها و مناطق امن: پناهگاه‌هاي عمومي بايد مشخص، معرفي و تجهيز شوند.
با توجه به آنكه ساخت پناهگاه‌هاي جديد زمان‌بر است، ضروري است تا تيمي از كارشناسان با ارزيابي اماكن عمومي موجود نسبت به شناسايي، در صورت لزوم مقاوم‌سازي و معرفي بهترين مكان‌ها اقدام كرده و هماهنگي لازم جهت دسترسي آحاد مردم به آنها در مواقع خطر در هر لحظه از شبانه‌روز را فراهم نمايند. همچنين لازم است تا آموزش لازم جهت چگونگي شناسايي نزديك‌ترين پناهگاه حين حمله به عموم شهروندان ارايه شود.
ج- تدوين راهنماهاي ايمني: ضروري است تا اين دستورالعمل‌ها به مجموعه‌اي از بايدها و نبايدها جهت رعايت نكات محافظت شخصي همچون تعيين ايمن‌ترين مكان هر خانه جهت استفاده در فوريت‌ها، مكان‌هاي مناسب جايگزين هنگامي كه پناهگاه امن در نزديكي وجود ندارد، تهيه ذخيره‌اي از آب و غذا، عدم حضور و تجمع در مكان‌هاي آسيب‌ديده، اتخاذ مانور مناسب در صورت نزديكي به محل بمباران (دراز كشيدن روي زمين، پوشاندن سر و گردن با بازوان، باز نگاه داشتن دهان و...) بپردازند.
د- واحدهاي ارايه خدمات اورژانسي: سازماندهي تيم‌هاي واكنش سريع (ويژه جنگ) براي ارايه خدمات از قبيل اورژانس‌هاي پزشكي، آتش‌سوزي و خرابي اماكن و هماهنگي بين واحدهاي نظامي، پليس، درماني و شهرداري‌ها و... و تامين امكانات پرسنلي، تجهيزات، دارو و... لازم است.
ه- ارايه حمايت‌هاي رواني: تقويت روحيه همبستگي و تاب‌آوري ملي و ارايه مشاوره و حمايت‌هاي رواني به آسيب‌ديدگان
و- كمپين‌هاي آموزشي: تشكيل كمپين‌هاي هشدار، آگاه‌سازي و آموزشي براي رعايت اقدامات ايمني قبل از سانحه و اورژانسي حين سانحه با استفاده از رسانه‌هاي مختلف و استفاده از ظرفيت‌هاي مردمي
ز- توجه ويژه به گروه‌هاي آسيب‌پذير از‌جمله كودكان، بيماران، سالمندان و زنان- جان كلام اينكه، فيل در داخل اتاق جا گرفته و نمي‌توان كتمان كرد كه هم‌اكنون تك‌تك ما با چالشي ذهني در مورد نحوه محافظت از خودمان و نزديكانمان حين جنگ احتمالي آتي مواجه هستيم.
به‌رغم اينكه، شايد برخي تصور كنند كه پرداختن به مسائل فوق موجب تشويش اذهان و اضطراب عمومي است بايد تاكيد نمود در جايي كه بحث بر سر مرگ و زندگي و آسيب به شهروندان است اولويت مطلق با ايمني است، لذا ضروري است تا حاكميت درخصوص برخي نكات همچون شيوه اطلاع‌رساني، تخصيص پناهگاه‌ها و مناطق امن، تدوين راهنماهاي ايمني، معرفي/ ايجاد واحدهاي ارايه خدمات و حمايت‌هاي رواني، برگزاري كمپين‌هاي آموزشي و حمايت از آسيب‌پذيران به فوريت توجه نموده و نسبت به بازبيني، تصميم‌سازي و آگاه‌سازي مردم اقدام نمايد.
استاد طب پيشگيري و پزشكي اجتماعي دانشگاه علوم پزشكي تهران