« اعتماد» گزارش مي‌دهد
آپديت چراغ خاموش طرح صيانت
مجلس دوازدهم چراغ خاموش طرح جديدي را درباره طرح صيانت اعلام وصول كرده است
گروه گزارش
كمتر از 48 ساعت بعد از اينكه دولت مسعود پزشكيان لايحه جنجالي با عنوان مقابله با دروغ در فضاي مجازي را از مجلس پس گرفت، مجلس دوازدهم طرحي با عنوان نظام بخشي فضاي مجازي را اعلام وصول كرد.
به‌رغم اينكه طرح صيانت در مجلس گذشته نيمه كاره رها و لايحه جنجالي فضاي مجازي توسط دولت استرداد شد اما به نظر مي‌رسد حالا مجلس دوازدهم در حال دور زدن افكار عمومي كه حساسيت قابل‌توجهي در ارتباط با اين دست از قوانين دارد، است؛ دور زدن از طريق ارائه طرحي جديد با همان محتواهاي قبل براي محدوديت اينترنت اما با عناوين و القاب و ادبيات جديد. هدف همه اين طرح‌ها اعمال نوعي اينترنت طبقاتي و محدوديت بيش از پيش دسترسي عموم مردم به فضاي مجازي است.
انتشار اخباري مبني بر تصويب طرح «اينترنت طبقاتي» در شوراي عالي فضاي مجازي، موجي از نگراني را در ميان كاربران ايراني برانگيخت. شبكه‌هاي اجتماعي مملو از انتقاداتي است كه اين طرح را تبعيض‌آميز و ناقض حقوق اساسي شهروندان مي‌دانند. در واكنش به اين اعتراضات، شوراي اطلاع‌رساني دولت با صدور بيانيه‌اي رسمي اعلام كرد: «كميته تسهيل كسب و كارهاي ديجيتال هيچ ارتباطي با موضوع اينترنت طبقاتي ندارد. دولت صراحتا با اينترنت طبقاتي مخالف است.»
با اين وجود به نظر مي‌رسد مجلس دوازدهم و طراحان اين طرح ابايي از اينكه طرحي با محتواي اينترنت طبقاتي ارائه دهند، ندارند. مجلس دوازدهمي‌ها يا حداقل بخشي از آنها سعي دارند پا جاي پاي مجلس يازدهم در ارائه طرح صيانت بگذارند با اين تفاوت كه اين بار چراغ خاموش‌تر حركت مي‌كنند. نه خبر درستي از متن طرح است نه رد مشخصي از طراح و نويسندگان طرح.
اعمال محدوديت‌هاي سنگين بر فضاي مجازي اما مشخصا هدفي نيست كه جريان سياسي پشت‌پرده طراحي اين دست از لوايح و طرح‌ها خيال دست برداشتن از آن را داشته باشد. جنگ 12 روزه نيز براي اين جريان بهانه‌اي براي تكرار و تاكيد بر اهميت بستن هر چه بيشتر فضاي مجازي شده است. از طرف ديگر مشخصا اين جريان كه همپوشاني قابل‌توجهي با طيف رقيب مسعود پزشكيان در انتخابات دارند، مي‌خواهند با اين اقدام به نوعي تحقق شعارهاي پزشكيان در زمينه رفع فيلترينگ را با چالش همراه سازند. داستان‌سرايي درباره موضوع نقش واتس‌آپ در رديابي برخي چهره‌هاي ترور شده توسط اسراييل نيز بخشي از همين سناريو بود.
حالا اما طرح جديد مشخصا در حال تكرار محتويات طرح صيانت است تا جايي كه بسياري آن را «صيانت 2» ناميده‌اند. طرحي كه نه طراح آن معلوم است نه امضاكنندگانش اما لابه‌لاي 6 طرح ديگر در 12 مرداد ماه اعلام وصول شده تا دوباره هدف قديمي محدودسازي اينترنت و فضاي مجازي را دنبال كند.
درباره طرح نظام بخشي چه مي‌دانيم؟
از اينترنت طبقاتي تا ردپاي حميد رسايي
در پايگاه اطلاع‌رساني مركز پژوهش‌هاي مجلس كه مشخصا بايد متون لوايح و طرح‌ها بارگذاري شود متن اين طرح موجود نيست. اعلام وصول يك طرح در مجلس به اين معني است كه اين طرح در معاونت قوانين ثبت و از سوي هيات رييسه مجلس به كميسيون تخصصي موضوع يا كميسيون‌هاي تخصصي مرتبط با موضوع - به صورت اصلي و فرعي- ارجاع شده اما با اين وجود رسانه‌ها كماكان به متن طرح دسترسي ندارند. جزيياتي كه از اين طرح در دسترس است بر اساس گفت‌وگوها و مصاحبه‌هاي نمايندگان موافق و مخالف طرح است.
حسنعلي اخلاقي اميري، عضو كميسيون فرهنگي مجلس درباره طرح «نظام‌بخشي فضاي مجازي» گفته است كه طرح نظام‌بخشي فضاي مجازي پيش از اين در كارگروه هنر، رسانه و فضاي مجازي در دست تدوين بود. قرار بود مواد اين طرح در لايحه دولت براي برخورد با اخبار خلاف واقع در فضاي مجازي ديده شود. اما زماني كه دولت لايحه را پس گرفت، كارگروه مجددا آن را در دستور قرار داده است.
او روز 15 مردادماه در گفت‌وگو با سايت زوميت از اعلام وصول اين طرح اظهار بي‌اطلاعي كرده و در رابطه با اينكه «نظام‌بخشي فضاي مجازي» چيست و ارتباط آن با طرحي كه آبان سال گذشته با همين نام تدوين شده بود، مي‌گويد: بايد محتواي طرحي كه اعلام وصول شده را ديد ولي هنوز چيزي به كميسيون فرهنگي اعلام وصول نشده است.
به نظر مي‌رسد ردپاي طرح مذكور را بايد در پاييز سال گذشته جست‌وجو كرد. اولين رگه‌هاي تدوين اين طرح در آن زمان در كميسيون فرهنگي پيدا شد با اين وجود خبر تدوين اين طرح از سوي «كميته هنر، رسانه و فضاي مجازي»، به رياست حميد رسايي هيچ وقت فراتر از تدوين پيش‌نويس نرفته بود و مشخص نشد چه اتفاقي براي آن رخ داد تا امروز كسي حرفي از اين پيش‌نويس نمي‌زد.
اخلاقي اميري سال گذشته درباره مفاد آن گفته بود كه به دليل مطرح شدن بحث رفع فيلترينگ بنا است يك‌سري پيش‌نويس براي فعاليت سكوهاي خارجي با فضاي حكمراني در فضاي مجازي را دنبال كنيم.
استرداد لايحه جنجالي توسط دولت پزشكيان و تاكيد رييس دولت بر اينكه «از آزادي بيان مشروع در چارچوب قانون اساسي دفاع مي‌كنيم» اما حالا بهانه‌اي شده تا طرح صيانت تولد دوباره داشته باشد، آن‌هم با اسم «نظام‌بخشي» كه مشخصا همان‌طور كه حسنعلي اخلاقي تاكيد كرده مفاد آن قرار بود در لايحه ارسالي از دولت تبديل به قانون شود اما دولت چهاردهم نخواسته تا نامش ذيل چنين قانوني در تاريخ ثبت شود. همين مساله باعث شد تا كميسيون فرهنگي و كارگروه رسانه كه شمايل يك جريان سياسي خاص در مجلس دوازدهم و خارج از آن هستند، آستين بالا بزنند و طرح خاك خورده‌شان را از صندوق بيرون بياورند.
مساله سطح‌بندي جامعه براي دسترسي به اينترنت و اينترنت طبقاتي نكته ديگر مورد اشاره در اين طرح است.
حسينعلي حاجي‌دليگاني، نماينده ديگر مجلس نيز گفته است كه طرح صيانت جديد كه «نظام‌بخشي فضاي مجازي» نام گرفته، خواهان اعمال سطوح دسترسي است. او در اين باره مي‌گويد: «نام اين طرح ديگر صيانت نيست و هنوز به صحن مجلس نيامده. اين طرح مشابه قوانين جوامع غربي است؛ يعني به‌دنبال سطح‌بندي استفاده و دسترسي است، همان كاري كه غربي‌ها انجام مي‌دهند اما ما بدتر از آنها رها كرده‌ايم.»
او همچنين تاكيد دارد: «اين طرح تداخلي با رفع فيلترينگ ندارد و مي‌تواند دسترسي‌ها را چارچوب‌مند كند. ما نبايد اجازه بدهيم مردم‌مان در صخره [دره] سقوط كنند.»
صيانت را از گور بيرون نكشيد
واكنش‌هاي مختلفي به اين طرح تا به امروز نشان داده شده اما بيشترين واكنش‌ها در فضاي مجازي قياس بين اين طرح با همان طرح قبلي صيانت در مجلس يازدهم است. محمد كشوري، كارشناس فضاي مجازي و مخالف طرح صيانت از فضاي مجازي در ايكس نوشت: اين طرح در واقع آخرين (به‌روز شده‌ترين) نسخه طرح صيانت است كه در مجلس قبل به صحن نرسيد و سال ۱۴۰۳ هم
بار ديگر خبر بررسي‌اش در كميسيون فرهنگي اعلام شده بود. گويا برخي نمايندگان نذر كرده‌اند سالي يك بار تن مرحوم صيانت را از گور بيرون بكشند!
منتقدان، اين لايحه را نسخه ديگري از طرح صيانت از فضاي مجازي مي‌دانستند و معتقد بودند كه به نام مقابله با فيك‌نيوز و شايعه در شبكه‌هاي اجتماعي كاربران «سانسور» و محدود مي‌شوند. به بيان روشن‌تر داستان اخبار دروغ يا محتواهاي خلاف امنيت ملي بيشتر بهانه‌اي براي اعمال سانسور و محدوديت فضاي مجازي شده است.
احمد بخشايش اردستاني، نماينده مجلس يكي از نمايندگاني است كه مي‌گويد از محتواي اين طرح خبري ندارد، اما گمان مي‌كند محتواي اين طرح بر اساس لايحه‌اي باشد كه قوه قضاييه آن را تهيه و سپس دولت آن را به مجلس ارسال كرده بود. اين نماينده مجلس مي‌گويد كه لايحه‌اي كه توسط قوه قضاييه تهيه شده بود به دليل بار مالي آن بايد به رويت و تاييد دولت مي‌رسيد. حالا اما قوه قضاييه مي‌تواند اين لايحه را مجددا پس از دو ماه به مجلس ارسال كند.
با وجود اين، بخشايش معتقد است كه حساسيت مردم در مورد اينترنت و فضاي مجازي به قدري است كه نهادها حاضر نيستند زير بار اين مساله بروند.
او به‌رغم اينكه تاكيد دارد عدم رضايت سكوهاي خارجي براي فعاليت روي دامين ايران مساله‌ساز است، اما درباره عواقب ناشي از محدودسازي نيز مي‌گويد: «احساس من اين است؛ وقتي اينترنت محدود مي‌شود، مثلا جي‌پي‌اس به درستي كار نمي‌كند، مردم دچار مشكل مي‌شوند، اما بخشي از هدف محدودسازي، كنترل مردم است. اگر سكوهاي خارجي با ما همكاري كنند، نيازي به محدودسازي نيست و اينترنت مي‌تواند دراختيار مردم باشد. بگذاريد مثالي بزنم: تصور كنيد يك جاده داريم و يك اتومبيل در آن حركت مي‌كند. شبكه اطلاعاتي جاده است، اتومبيل همان شبكه خارجي و كسي كه پشت فرمان نشسته، توليدكننده محتواست.
اين نماينده مجلس در بخش ديگري از گفت‌وگوي خود مشخصا به موضوع واكنش افكار عمومي درباره اين دست از طرح‌ها نيز اشاره و با يادآوري بازپس گرفتن لايحه مقابله با دروغ در فضاي مجازي توسط دولت به دليل ناراحتي افكار عمومي از محتواي آن نيز مي‌گويد: «براي همين دولت آن را پس گرفت، چون افكار عمومي از آن ناراحت بود. با وجود اين، بيشترين دغدغه مردم مسائل اقتصادي است، مثل معيشت يا ارزش پول ملي. نماينده‌ها هم در شهرهاي خودشان در معرض اخبار غلط و حتي توهين هستند. حالا اينكه نماينده بتواند در برابر اين فضاسازي‌ها شكايت كند، آن را نظم و نسق ببخشند، شايد بد نباشد، ولي در‌نهايت بايد تحمل و تساهل بالا برود. بايد برخي حرف‌هاي مخالف را تحمل كرد.»
از عطش محدودسازي فضاي مجازي تا انگيزه‌هاي پنهان انتخاباتي
مشخصا مساله فضاي مجازي و فيلترينگ علاوه بر اينكه بخشي از رويكرد فكري جرياني است كه مي‌خواهد فضاي مجازي را محدود كند اما در يك سال گذشته به ابزاري براي تسويه‌حساب با دولت پزشكيان نيز محقق شده است.
از همان روزهاي ابتدايي آغاز جنگ ايران و اسراييل صدا و سيما بدون دليل مشخصي شروع به ترويج اين خط كرد كه واتس‌آپ در رديابي فرماندهان نقش داشته است. علاوه بر اين در گزارش‌هاي صدا و سيما اين مساله مورد تاكيد بود كه اسراييل مي‌تواند از طريق واتس‌آپ كنترل و رديابي‌هايي را انجام بدهد و حتي از همه مردم خواست تا اين نرم‌افزار را از روي گوشي‌هاي خود پاك كنند!
گفته‌هاي سردار جلالي، رييس سازمان پدافند غيرعامل اگرچه فرمي از گمانه‌زني داشت اما توسط مدافعان فيلتر مجدد واتس‌آپ مورد تاكيد مكرر قرار گرفت.
جلالي 13 تير ماه سال جاري درباره نقش تكنولوژي‌هاي نوين در اقدامات تروريستي عليه فرماندهان مقاومت توضيحاتي ارائه كرد و در بخشي از صحبت‌هاي خود گفت: «پيام‌رسان واتس‌آپ در مكان‌يابي و ترور برخي فرماندهان حماس نقش داشته است. مكان‌يابي شهيد هنيه به همين روش انجام شد كه نشان‌دهنده استفاده از ابزارهاي ديجيتال در شناسايي و هدف قرار دادن شخصيت‌هاي برجسته است.»
او همچنين تاكيد كرد: «احتياط ايجاب مي‌كند كه مردم از برخي نرم‌افزارهاي خارجي كه خصومت آنها با ايران ثابت شده است، استفاده نكنند. اينستاگرام نيز كاملا به عنوان ابزاري براي ماموريت‌گيري در بخش رسانه‌اي فعاليت مي‌كند.»
مهديه شادماني، دختر شهيد سردار شادماني كه در حمله اسراييل به ايران شهيد شد، در واكنش به اظهارات غلامرضا جلالي، رييس سازمان پدافند غيرعامل، درباره نقش تكنولوژي‌هاي نوين در اقدامات تروريستي عليه فرماندهان مقاومت در استوري اينستاگرام خود نوشت: «پدرش گوشي و وسايل هوشمند به همراه نداشته و تمام پروتكل‌هاي امنيتي را نيز رعايت می‌كرده است.»
او با نقل قول از اظهارات سردار جلالي مبني بر اينكه واتس‌آپ در مكان‌يابي و ترور بعضي فرماندهان حماس نقش داشت، نوشته است: «رديابي‌هاي دقيق اسراييل فراتر از واتس‌آپ يا جاسوسي سنتي و فردي است.»
در متن استوري كه مهديه شادماني در صفحه شخصي خود منتشر كرده، آمده است: «محل استقرار پدر هر چند ساعت تغيير مي‌كرد. گوشي و وسايل هوشمند همراه نداشتند! پروتكل‌هاي امنيتي رعايت مي‌شد، اما در يكي، دو مورد همان موقع كه در محل جديد مستقر مي‌شدند، مورد ترور هدفمند اسراييل قرار گرفتند و بعد از چند بار ناكامي، بالاخره دشمن موفق به يافتن ايشان شد. رديابي دقيق اسراييل فراتر از واتس‌آپ يا جاسوسي سنتي و فردي است.»
او در ادامه تشخيص علت‌هاي دقيق و مسوولانه در امر رديابي را خواستار شده است: «اي كاش مسوولان مربوطه اقدام به شناخت علت‌هاي دقيق و مسوولانه رديابي به جاي تكيه صرف به نرم‌افزارهاي خارجي كنند.»
مهديه شادماني در ادامه نوشته است: «مساله‌اي كه باعث دلگيري يا تعجب من بعد از شهادت بابا شد، دو نكته بود؛ برخي مدعي بودند حتما پدرت موبايل همراه داشته است يا اينكه بعد از انتشار خبر شهادت، مي‌گفتند چرا لباس نظامي نداشت! اين نشان مي‌دهد كه مردم يا حتي خيلي از مسوولان، با شرايط جنگي و نوع كشته شدن فرمانده در ميدان آشنا نيستند. واقعا يك فرمانده در شرايط جنگي موبايل همراهش دارد؟ يا اينكه وسط جنگ براي استراحت و اينكه عده‌اي نگران نشوند به خانه مي‌آيد؟»
به نظر مي‌رسد مساله رفع فيلتر واتس‌آپ و بازپس‌گيري لايحه مقابله با افكار فيك‌نيوز توسط دولت حالا به اندازه‌اي جريان رقيب انتخاباتي پزشكيان را دلخور كرده است كه مشخصا تصميم دارند تا از طريق مجلس در جهت قانونگذاري جديدي در اين زمينه گام بردارند. قانوني براي محدوديت فضاي مجازي تا هم آرزوي قديمي‌شان برآورده شود هم دستاورد دولت در رفع فيلتر اينستاگرام را با چالش مواجه كرده و از بين ببرد و هم مسير رفع فيلترينگ را بن‌بست و مسدود كنند.