«اعتماد» گزارش مي‌دهد
تبليغ دين يا ضد دين
شبيه‌سازي بهشت و جهنم
سيما پروانه‌گهر
در روزهاي اخير، پروژه‌اي با عنوان «ساعت به وقت بهشت» در شهر فومن استان گيلان افتتاح شده است كه به شبيه‌سازي مفاهيم ديني مانند قبر، نكير و منكر، پل صراط و جهنم مي‌پردازد. محسن جعفري، فرمانده سپاه پاسداران فومن در مورد اين پروژه گفته بود كه «شهروندان تجربه‌اي شبيه‌سازي شده از مفاهيمي مانند وضعيت قبر، رويارويي با نكير و منكر و عبور از پل‌صراط را خواهند داشت.» او همچنين تاكيد كرده بود كه در اين پروژه بهشت را هم بازسازي كرده‌اند كما اينكه چند روز بعد تصاويري از اين بهشت شبيه‌سازي شده نيز منتشر شد. براساس گفته‌هاي فرمانده سپاه فومن اين پروژه با مشورت مراجع تقليد در قم اجرا شده است. انتخاب براساس ويديوي‌هاي منتشر شده از اين پروژه گزارش داده است كه در اين برنامه، غرفه‌هايي با عنوان «جهنم» ساخته شده‌اند كه در زير آنها شعله‌هاي واقعي روشن است تا حس گرما و ترس به‌طور ملموس منتقل شود. همچنين، بازديدكنندگان از بخش‌هاي مختلفي مانند آرامستان، طبقات جهنم و پل صراط فلزي عبور مي‌كنند.
انتشار تصاوير اين نمايشگاه واكنش‌هاي مختلفي را به دنبال داشت ازجمله نماينده سابق گيلان در مجلس كه از اين اقدام انتقاد كرده بود. غلامعلي جعفرزاده ايمن‌آبادي نماينده سابق رشت در مجلس در گفت‌وگو با خبرگزاري ايلنا با بيان اينكه «اين اقدام [فضاسازي جهنم] به هيچ‌وجه فرهنگي نيست و بازخورد بسيار منفي در جامعه داشته است»، تاكيد كرد كه «حالا اين هزينه هم شده و بالاخره به هر طريقي يك جهنمي ساخته شده است، هيچ اشكالي ندارد. ما هزاران مسوول داريم كه كم هم نيستند. نوبت‌گذاري شود و همه از اين پل رد شوند.» اين نماينده پيشين مجلس همچنين گفته «فومن و شفت گوشه‌اي از بهشت ايران است اينكه اسمش را جهنم مي‌گذاريد كار خوبي نيست.» احمد زيدآبادي، روزنامه‌نگار و تحليلگر سياسي در يادداشتي تلگرامي نوشت: «اجراي چنين نمايش‌هايي با مشتي دكور و آتش و فرياد و سياهي، جز القاي ترس كور و تحقير عقل مخاطب، هيچ نسبتي با ايمان و معنويت ندارد. متوليان چنين برنامه‌هايي گويي هيچ باوري به قدرت انديشه و تأمل ندارند.تحجرِ نمايشي جاي عقلانيتِ ديني را گرفته و از دل آن نه تقوا، بلكه نفرت و دين‌گريزي‌زاده مي‌شود.»
اين پروژه حتي با واكنش از جانب چهره‌هاي دولتي نيز همراه شد. سيدعباس موسوي، معاون مراسم و تشريفات دفتر رييس‌جمهور در واكنش به هشتگ جهنم فومن كه در توييتر مورد توجه قرار گرفته است، با انتشار تصاويري از زيبايي‌هاي فومن نوشت: «حيف از بهشت فومن و فومنات گيلان ما نيست كه با هشتگ ديگه‌اي ترند بشه؟!» علاوه بر اين مساله ناترازي انرژي به بهانه ساخت اين پروژه دوباره مورد توجه كاربران فضاي مجازي قرار گرفت. عبدالرضا داوري، فعال توييتري به محاسبه گازي كه در اين پروژه سوزانده مي‌شود، اشاره كرد و گفت: «اگر جهنم فومن با ۱۵۰ شعله، روزانه ۴ ساعت كار كند و مصرف گاز هر شعله هم ۲۰ متر‌مكعب در ساعت باشد، روزانه ۱۲۰۰۰ متر‌مكعب گاز در جهنم فومن سوزانده شده كه معادل مصرف روزانه گاز ۴۸۰ خانوار در زمستان بوده و هزينه روزانه آن ۲۴۰۰ دلار است.» يك فعال اقتصادي نيز با اشاره به موضوع ناترازي انرژي در كشور نوشت: «اگه ميشه برق جهنم فومن را قطع نكنيد! خيلي تاثيرگذاره.» علاوه بر موضوعات اقتصادي برخي ائمه جمعه نيز از ديد فقهي و ديني به اين مساله انتقاد كردند. امام‌جمعه منطقه مرزي اشرق در استان اردبيل در واكنش به ساخت شبيه‌ساز جهنم نوشت: «جايگاه و شأن آخرت و قيامت را به ابتذال كشيديد.» حجت‌الاسلام محمد‌جواد باقري ارومي، امام‌جمعه منطقه مرزي اشرق در استان اردبيل در واكنش به پروژه شبيه‌سازي جهنم در فومن، در شبكه اجتماعي ايكس نوشت: طبق آيه شريفه در قيامت همه جهنم را خواهند ديد. اما شبيه‌سازي جهنم در گيلان سرسبز و در شهر مرحوم آيت‌الله بهجت كه نماد بندگي و دوستي و محبت با خدا بود هم بدسليقگي فرهنگي است و هم جايگاه و شأن آخرت و قيامت را به ابتذال كشيد.»
آيت‌الله سيد محمدعلي ايازي، مدرس حوزه درباره فضاسازي جهنم در فومن به خبرگزاري ايلنا گفت كه «واقعا اگر كسي بخواهد در حوزه دين صحبت كند، بايد جلوه رحماني دين، جلوه عطوفت، مهرباني و گذشت را نشان بدهد (سبقت رحمته علي غضبه) و رحمت خداوند را در نظر بگيرد. بايد اينها را به نمايش بگذارد.»
او در بخش ديگري از اين گفت‌وگو با بيان اينكه «متاسفانه كساني كه بايد به كار خودشان برسند، به اين حوزه‌ها وارد مي‌شوند. امروز كساني مي‌خواهند در حوزه دين وارد شوند، كه قبلا در همه‌چيز وارد شده‌اند؛ در اقتصاد، سياست و فرهنگ. حالا در بحث روحانيت و دين هم مي‌خواهند وارد شوند درحالي كه اين كارشان نيست.» وي تاكيد كرد: «آقايان در حوزه‌هايي وارد مي‌شوند كه وظيفه‌شان نيست چنين كارهايي را انجام دهند.» اين پروژه البته حامياني نيز دارد. خبرگزاري اصولگراي فارس، وابسته به سپاه، در گزارشي نوشت: در اين اثر، برخلاف نمايش‌هاي سنتي، مخاطب تنها تماشاگر نيست، بلكه در فضايي وسيع و طراحي‌شده قدم به قدم با رواياتي از عالم پس از مرگ، تاريخ اسلام و انقلاب اسلامي همراه مي‌شود. هدف از اين پروژه، ايجاد تجربه‌اي واقعي از مفاهيم غيبي مانند مرگ، قبر، نكير و منكر، پل صراط، طبقات جهنم و درنهايت ورود به بهشت است.اين پروژه با استقبال گسترده بيش از ۲ هزار تماشاگر در شب اول، صحنه‌هايي پرشور از عاشورا، دفاع مقدس، فعاليت‌هاي انقلابي و حماسه‌هاي جبهه مقاومت را به نمايش گذاشت.
بعد از رونمايي از جهنم در برنامه «ساعت به وقت بهشت» تصاويري از رونمايي بهشت در فومن نيز منتشر شد.
بخش‌هاي پروژه ساعت به وقت بهشت؛
از ورودي بهشت با گلاب تا صحنه‌هاي جهنمي جنايت اسراييل
انتقادها از اين پروژه البته با پاسخ فرمانده سپاه فومن نيز همراه شد. او توضيح داد كه نبايد كل اين پروژه را در چند تصوير منتشر شده در رسانه‌ها خلاصه كرد. براساس توضيحات او در اين پروژه مخاطبان در بدو ورود با گلاب و مه‌پاش استقبال مي‌شوند و سپس وارد فضايي بهشتي مي‌گردند؛ بهشتي كه در ابعاد، هفت تا هشت برابر بخش جهنم است. فضايي چشم‌نواز با جلوه‌هايي از پرندگان زينتي همچون طاووس و قرقاول كه مفهومي از آرامش و زيبايي را القا مي‌كند. پس از عبور از اين فضا، مخاطب وارد بخش «رزم» مي‌شود؛ از روايت رشادت‌هاي حضرت ابوالفضل العباس(ع) و بازگشت قمر منير بني‌هاشم در واقعه علقمه گرفته تا ورود به مقاطع تاريخ معاصر. در اين بخش از نمايش، به قهرمان ملي ايران، ميرزا كوچك‌خان جنگلي پرداخته‌ايم؛ افتخاري كه متعلق به مردم همين سرزمين است. در بخش بعدي، تحولات دوران انقلاب اسلامي و وقايع رخ‌داده در سطح شهرستان فومن به تصوير كشيده مي‌شود. پس از آن، مشاهير و مفاخر فومني معرفي مي‌گردند. در ادامه، وارد بخش دفاع مقدس مي‌شويم كه در آن، جلوه‌هايي از جنگ شناختي و ادراكي دشمن در قالب توليدات فرهنگي به نمايش درمي‌آيد. بخش پاياني نيز به موضوع داعش و جنايات رژيم صهيونيستي عليه مردم مظلوم فلسطين اختصاص دارد. در اين قسمت، صحنه‌هايي از جنايت‌هاي تاريخي اين رژيم در غزه بازسازي شده است.
از سياحت غرب تا «ساعت به وقت بهشت»
در سال‌هاي دهه 70 و 80 در مدارس نوار صوتي توزيع و براي دانش‌آموزان در مقاطع مختلف پخش مي‌شد تا با تصويرسازي از شب اول قبر نوعي باورهاي ديني را تعميق و با تصويرسازي بازگشت رفتار و كردار انسان در زندگي زميني بعد از مرگ جايگاه رعايت شعائر و اصول ديني را ترويج و تحكيم كند. نوار صوتي برگرفته از كتابي به عنوان «سياحت غرب» بود. سياحت غرب يا سرنوشت ارواح پس از مرگ كتابي اثر آقا نجفي قوچاني است. اين كتاب ماجراي زندگي پس از مرگ و عالم برزخ را از ديدگاه اسلامي به صورت داستاني روايت مي‌كند. آقا نجفي قوچاني داستان را براساس احاديث رسيده از امامان شيعه درباره عالم برزخ شكل داده است.كتاب بارها از سوي ناشران مختلف منتشر شده است. در سال ۱۳۸۲ فيلمي براساس اين كتاب ساخته شد. روايت كتاب «سياحت غرب» با جمله «و من مُردم» آغاز مي‌شود و به همين سادگي مخاطب را در نقطه‌اي متفاوت قرار مي‌دهد. آقانجفي كتاب را به عنوان گزارش‌هاي برزخي خود معرفي كرده و آن را از زبان اول شخص روايت كرده است. نثر سياحت غرب متعلق به اوايل سده چهاردهم هجري شمسي بوده و در آن از عبارات عربي و ديني فراواني استفاده شده است. در متن كتاب آيات و احاديث ترجمه نشده‌اند. علي رغم تاكيد و تاييد چهره‌هاي حوزوي بر اهميت و قابليت اين اثر اما پخش نوار صوتي آن در دبيرستان‌ها خاطراتي عجيب را براي دانش‌آموزان در آن دهه‌ها به همراه داشته و اين سوال مهم را ايجاد مي‌كند كه اين ديدگاه كه با ايجاد وحشت و تصويرسازي از زندگي بعد از مرگ مي‌توان بر دينداري مردم افزود تا چه اندازه ثمربخش است. تصويرسازي از باورهاي مذهبي البته پيش از اين در تاريخ سياسي كشور مسبوق به سابقه بوده است. داستان جاده‌سازي محمود احمدي‌نژاد براي حضور و ظهور حضرت وليعصر(عج) نمونه ديگري از اين ديدگاه‌ها است. غلامعلي رجايي، مشاور اكبر هاشمي‌رفسنجاني در كتاب «سال‌هاي آخر» در اين باره به نقل از «آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني» نوشته است: «به ديدار رهبري رفتم، ديدم به‌شدت مي‌خندد. علت را پرسيدم. گفتند قبل از شما احمدي‌نژاد اينجا بود و اصرار داشت كه از فرودگاه امام خميني به جمكران جاده‌اي ساخته شود. گفتم اتوبان قم كه هست.گفت نمي‌شود. اگر امام زمان ظهور كنند، پشت ترافيك مي‌مانند.»
تصويرسازي از مفاهيم ديني البته يكي از قديمي‌ترين روش‌ها براي ترويج آن است اما آيا اثرگذار نيز هست؟! شايد طراحان پروژه ساعت به وقت بهشت نيتي از اين باب داشتند كه با ترسيم شكلي و تجسم‌سازي از اين امر گامي در جهت تحكيم اعتقادات ديني بردارند. مولفه‌اي كه براي بررسي آن بايد شرايط جامعه و البته فاكتورهاي ديگر در دينداري مردم را درنظر گرفت.