با كودكان قصه‌ها را نقاشي كنيم
آرزو آزادي
كودكان، كهكشاني از خلاقيت‌اند. بايد تمام دانسته‌هاي آموزشي خود را در اين عصر شگفت‌انگيز روزانه بازنگري كنيم و شيوه‌هاي تازه‌اي براي آموزش به كودكان در پيش بگيريم. كودكان عصر حاضر با تكنولوژي و فناوري آموزشي كاملا آشنا هستند و ديگر شيوه‌هاي آموزشي گذشته كه كسالت‌آور، ابتدايي و پيش‌پا افتاده به نظر مي‌رسد، آنها را به هيجان نخواهد آورد، بنابراين اصرار كوركورانه بر آموزش منسوخ شده و قديمي نداشته باشيم. اين اصرار مي‌تواند آنها را از ما دور و ما را راز چشم آنها ترسو قلمداد كند.
كودكان عصر حاضر با هوش مصنوعي آشنايي داشته و انيميشن‌هاي بسيار خلاقانه و آموزشي حرفه‌اي تماشا مي‌كنند و تحت آموزش اين انيميشن‌ها هستند،
از اين رو مربيان كودكان بايد در جريان تمام اين رويدادها قرار گرفته و خود را دور از اين تجربه‌هاي جديد قرار ندهند. اجتناب از آموزش‌هاي جديد و به‌روز تنها آنها را تبديل به مربيان ناكارآمد و افسرده مي‌كند. كار كودك كار بسيار دقيق و دشواري است، زيرا مربي مي‌تواند بيشترين تاثير را روي كودكان داشته باشد. او چون يك فرشته مي‌تواند كودك را يك نابغه و دانشمند به جهان هديه كند، يا همچون شيطان يك بزهكار و كودك بي‌استعداد تربيت كند. معلمان رهبران شگفت‌انگيزي هستند كه خطا در آموزش و پرورش كودكان مي‌تواند از آنها فاجعه‌اي غيرقابل جبران بسازد، از اين رو تنها بايد كساني دست به آموزش بزنند كه بر شناخت كودكان تسلط كافي داشته باشند. گفته حضرت حافظ يادمان نرود كه مي‌فرمايد: «نه هر كه سر بتراشد قلندري داند»
كار كودك و آموزش و پرورش كودك امري دشوار، حساس و قابل تأمل است، از اين رو مربيان بايد تحت نظارت يك مربي خوب و كاربلد و توانمند باشند و بياموزند كه با كودكان در دهه‌هاي سني مختلف چگونه برخورد كنند يا چه آموزش‌هايي را در ضمن بازي به آنها ياد بدهند.
اگر كودكي بيش‌فعال بود چگونه با آن رفتار كنند و كودك منزوي و خجالتي را چگونه به بازي ترغيب كنند. اگر كودكي مشكل رفتاري و هيجاني داشت يا اگر كودكي در معرض ضربه روحي شديد قرار گرفته بود چه روشي براي تسكين درد و ناهنجاري او در پيش بگيرند و چگونه او را درمان كنند. راه‌هاي گوناگوني براي پرورش استعدادهاي كودكان در عصر تكنولوژي و هوش مصنوعي وجود دارد كه مي‌توان با ياري آن روش‌هاي درست و بهتري براي آموزش و يادگيري كودكان به كار برد. آموزش ابداعي و ايجاد فضاي سازندگي براي كودكان آنها را بسيار مهيج و باانگيزه مي‌كند. ساختن براي كودكان شگفتي بسياري به همراه دارد. پختن غذا، كاشتن گياه و نواختن موسيقي آنها را به هيجان مي‌آورد. كودكان در جست‌وجوي چالش‌هاي قابل حل و جذاب براي خود هستند. بازي‌هاي پرتحرك و هيجان‌انگيز معناي بودن به آنها مي‌دهد. يكي از فعاليت‌هاي دوست‌داشتني كودك نقاشي است كه مي‌تواند روايت خود را در تصوير به ثبت برساند از اين رو كودك در سال‌هاي اول بسيار به نقاشي علاقه نشان مي‌دهد. كشف رنگ‌ها، شكل‌ها و ايجاد فضاي داستان‌گونه كودك را به خلق روايت ترغيب مي‌كند و مربي هرگز نبايد او را به كپي و تقليد وادارد و در همان مرحله ابتدايي نگه داشته و ترمز خلاقيت‌هاي كودكان شود. قصه گفتن براي كودك و اينكه از او بخواهيم آن قصه را با نقاشي خود روايت كند، براي رشد و خلاقيت و تصويرسازي او مفيد است. هر كجا كه او ناتوان از ايجاد شكل موردنظر بود با ساده‌سازي تصاوير واقعي آن شكل را براي كودك به تصوير مي‌كشيم و او را ترغيب كرده و هدايت مي‌كنيم. كودك بعد از خلق نقاشي مي‌تواند آن را با روش‌هاي متنوع تكميل كند. روش‌هايي چون رنگ كردن، كلاژ، چاپ و غيره. اين خود فضايي است كه مي‌تواند او را به فكر وا دارد و احساسش را برون‌ريزي كند. يكي از راه‌هايي كه مادر‌بزرگ‌ها براي ترغيب كودكان و فرزندان خود در پيش مي‌گرفتند و بسيار موثر و كارآمد بود داستان‌گويي و ترغيب غيرمستقيم با روايت مشابه و راه‌گشا بود. بسياري از بزرگان ادب پارسي هم با زبان قصه روايت‌هاي چاره‌ساز و هدايتگري براي آموزش غيرمستقيم و آموزنده دارند. از اين رو نقل قصه و به‌تصوير در آوردن آن مي‌تواند به مربي جهت آموزش كودك كمك كرده و كودك را به هيجان بياورد و چالش‌هاي جذاب ايجاد كند كه كودك با تصورات خود قصه را به تصوير بكشد و براي بيان آن به بهترين روش بكوشد. قصه‌گويي از راه‌هاي زيبا و خلاقانه است. آموزش با روايت و قصه و درگير كردن كودك در شخصيت‌پردازي آن قصه و ايجاد همزاد‌پنداري و طرح پرسش و پاسخ سبب مي‌شود او راه خود را پيدا كرده و مسير برايش روشن و واضح شود.
من سال‌هاست كه با كودكان زندگي مي‌كنم و با دنياي آنها پيش مي‌روم. قصه‌هايشان را مي‌شنوم و غصه‌هايشان را درمان مي‌كنم. من نمي‌دانم موفق بوده‌ام يا نه، اما تلاش براي موفقيت و يادگيري داشته‌ام. هر كودكي با كودك ديگر متفاوت است و اشتباه است كه گمان كنيم همه آنها مانند هم هستند.
يكي از تكنيك‌هاي آموزشي ساده‌سازي است و اينكه به عنوان مثال كودك بداند با دايره مي‌تواند چه شكل‌هايي از حيوانات و طبيعت و اجسام را به تصوير بكشد همچون گوسفند، درخت و ابرها. يا مربع و مستطيل و چهارگوش مي‌تواند گاو و شتر و خانه و غيره را بسازد. پرسش اين است كه مثلث مي‌تواند چه شكل‌هايي را ساده كند، اين‌گونه كودك هم با اشكال آشنا مي‌شود و هم با تبديل آنها به شكل جديد. رنگ‌ها هم همين‌طور هستند. قصه‌اي از رنگ‌ها مي‌سازم مانند شب و روز، مادر و پدر و خورشيد و ماه و بچه‌هاي آنها مثل زرد، قرمز، آبي و نوه‌هاي آنها مثل سبز، بنفش و نارنجي و داستان‌هاي مختلف كودك را به هيجان ايجاد رنگ‌هاي جديد ترغيب مي‌كند. اين مي‌تواند مفاهيم را نيز با زبان خودشان روشنگري كند.
در اين كتاب من تعدادي از كارهاي كودكان را كه با زبان قصه و ساده‌سازي اشكال به تصوير كشيده شده است را براي شما به نمايش گذاشته‌ام تا بيشتر با آنچه گفته شد، آشنا شويد.
من تلاش كرده‌ام كودك قصه‌ها را خوب بشنود، شكل‌ها را درست تشخيص دهد، شخصيت هر رنگ را بشناسد و بتواند آنها را در نقاشي به كار برد. آزادي و نه گفتن به تقليد باعث مي‌شود كودك بتواند در نقاشي احساسات خود را بازگو كند و گونه‌اي از هنردرماني اتفاق بيفتد.
نقاشي‌هاي پيش رو حاصل سال‌ها تجربه‌اندوزي از خود كودك است كه بار ديگر توسط كودك اجرا مي‌شود. يكي از مهم‌ترين نكات اين است كه نقاشي نخست، نقاشي از چهره خود كودك است كه توسط او كشيده شده و تصور خودش را از خويشتن خويش نشان مي‌دهد. هنگامي كه كودك ياد مي‌گيرد كه چگونه به دفتر نقاشي خود هويت ببخشد در واقع مي‌آموزد كه خودش را آن‌طور كه دوست دارد، ببيند و بكشد.
#نه-به-كپي براي بچه‌ها به معني اصلاح نظام آموزشي است. نظام تقليدي از كانون حافظه براي يادگيري و به خاطر سپردن يك بسته حفظ كردني استفاده مي‌كند اما هنگامي كه ديگر كپي كردني در كار نيست و قرار نيست بسته‌اي در مغز ذخيره شود نوبت كانون‌هاي ديگر مغزي است كه دست به كار شوند. كانون‌هايي كه ديگر مانند كانون حافظه غيرفعال نيستند بلكه همواره آماده فعاليت‌اند و در لحظه فعال مي‌شوند. اين معجزه آزادي است. اين روزها، نمايشگاه نقاشي شاگردان اكرم‌السادات شرق آزادي (آرزو آزادي) و الهام نياوراني در فرهنگسراي نياوران برپاست. در اين نمايشگاه از هر هنرجو دو تا سه نقاشي به نمايش درآمده است و همزمان با برپايي اين نمايشگاه كتاب «با كودكان قصه‌ها را نقاشي كنيم» نوشته اكرم‌السادات شرق آزادي (آرزو آزادي) و كارشناس هنري الهام نياوراني و مديريت هنري آيدين وفاداري منتشر شده در اين كتاب مجموعه نقاشي‌هايي كه در نمايشگاه نقاشي بازي روي ديوار رفته، منتشر شده است.