گروه اجتماعي
هفته قبل وزير ميراث فرهنگي از آمار تبادل گردشگر ميان دو كشور ايران و روسيه ابراز نارضايتي كرد و گفت كه تعداد فعلي گردشگران ورودي از روسيه به ايران، با واقعيت ظرفيت‌هاي گردشگري ايران فاصله معناداري دارد.
سيدرضا صالحي اميري كه به اجلاس وزراي گردشگري كشورهاي در حال توسعه رفته بود و در حاشيه اين اجلاس با خبرنگار شبكه اسپوتنيك روسيه صحبت مي‌كرد، گفت كه با وجود رايزني‌هاي مستمر ميان نهادهاي مسوول گردشگري دو كشور و در حالي كه روسيه از شركاي كليدي و راهبردي ايران در سطوح سياسي، فني و گردشگري است ولي با اين حال، تعداد گردشگر ورودي از روسيه به ايران، 60 هزار نفر در سال است و بنابراين، سياست‌گذاري‌هاي دو‌جانبه و سطح تعاملات گردشگري اير ان و روسيه بايد بازتعريف شود.
وزير ميراث فرهنگي در اين گفت‌وگو از ايجاد مشوق با هدف افزايش تعداد گردشگران ورودي از همسايه شمالي گفت و به خبرنگار اين شبكه خارجي وعده داد كه براي تحقق اين هدف، زيرساخت‌ها و استاندارد خدمات هم تقويت خواهد شد.
كاهش تعداد گردشگر ورودي از روسيه به 60 هزار نفر در سال، در حالي است كه اواخر زمستان 1401 و در ايامي كه موج ناآرامي و اعتراضات مردمي به دنبال جانباختن « مهسا اميني» باعث شد تا تمام تورهاي ورودي به ايران، برنامه خود را لغو كنند و رزرو هتل‌هاي ايران براي نوروز 1402 به صفر رسيد، رييس كميته گردشگري شهر سن‌پترزبورگ كه به ايران آمده بود، در گفت‌وگو با رسانه‌هاي داخل ايران، كاهش ورود گردشگران روسيه به ايران را تاييد كرد، اما در توجيه اين كاهش گفت: «علت سفر كم روس‌ها به ايران فقط كمبود اطلاعات است. ما خيلي مي‌توانيم درباره شهرهاي ايران اطلاعات داشته باشيم ولي اطلاعي نداريم كه در اين شهرها چه چيزهايي را مي‌توانيم ببينيم و مردم در اين شهرها چگونه زندگي مي‌كنند.»
حالا شمار اندك گردشگران ورودي از روسيه در حالي مورد اعتراض وزير ميراث فرهنگي قرار گرفته كه به گفته مدير بخش همكاري‌هاي بين‌المللي توريستي در مسكو، ايران در سال 1401 بعد از تركيه و هند، سومين كشور گردشگر فرست به روسيه بود و با وجود آنكه غير از تجار و دانشجويان مشمول دريافت ويزاي تجاري يا دانشجويي، توريست ايراني به عنوان گردشگر مستقل نمي‌تواند راهي روسيه شود و سفر توريستي به اين كشور حاشيه شمالي درياي خزر، صرفا با ويزاهاي گروهي امكان‌پذير است، طي دو دهه اخير، شهرهاي مسكو و سن پترزبورگ، محبوب‌ترين مقصد گردشگري بسياري از ايراني‌ها در نيمه اول هر سال بوده و تعداد زيادي از آژانس‌هاي گردشگري ايران، خرداد هر سال، تورهاي ويژه‌اي براي فستيوال «شب‌هاي سفيد» سن پترزبورگ برگزار مي‌كنند . سال 1401 كه به دليل رشد دو برابري قيمت دلار در ايران، به عنوان سال بحران ارزي نامگذاري شد 20500 ايراني به عنوان گردشگر فرهنگي عازم روسيه شدند كه طبق گفته مدير بخش همكاري‌هاي بين‌المللي توريستي در مسكو، تعداد گردشگران ورودي از ايران در اين سال، ركورد سال 2020 را شكست.
روسيه البته تنها كشوري نيست كه مسوولان حوزه گردشگري و سفرش مي‌گويند كه اطلاعات اندكي نسبت به ايران دارند.
مهر پارسال، مدير ميراث فرهنگي يكي از استان‌هاي تركيه در حاشيه مراسم ثبت جهاني روستاي كندوان ايران در فهرست بهترين روستاهاي گردشگري جهان، با ابراز شگفتي از شباهت روستاي صخره‌اي كندوان با كاپادوكياي تركيه گفت: «اين روستا هيچ تبليغي ندارد و تا حالا اسم آن را نشنيده بودم.»
بی‌اطلاعی این مسوول گردشگری ترکیه از وجود روستای کندوان با معماری صخره‌ای، در حالی بود که طبق گزارش موسسه آمار ترکیه، در سال 2024 گردشگران ایرانی با شمار بیش از 3 میلیون نفر، در رتبه چهارم توریست‌های ترکیه بودند.
طي دو دهه اخير، اعتراضات در ايران بيشترين آسيب را به صنعت گردشگري كشور زد؛ اعتراضاتي كه به دنبال برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري دهم (1388)، ركود معيشتي (دي 1396)، گراني قيمت بنزين (آبان 1398)، شليك به هواپيماي اوكرايني (دي 1398) و جانباختن مهسا اميني (شهريور 1401) در سراسر كشور شكل گرفت، فضایي در ايران ايجاد كرد كه كشورهايي از قاره اروپا، امريكا و حتي آسيا را به توصيه منع سفر به ايران واداشت . در اين ميان، ناآرامي‌هاي 1401، بيشترين و بلندمدت‌ترين آسيب را براي صنعت گردشگري كشور داشت . 4 ماه بعد از آغاز اعتراضات مردمي 1401 و اواخر آذر، ايران با آماده‌سازي 20 هزار اتاق در هتل‌هاي تهران و شيراز و جزيره كيش خود را آماده كرد تا ميزبان توريست‌هايي باشد كه از اقصي نقاط دنيا براي تماشاي جام جهاني 2022 به قطر مي‌آمدند و شايد فاصله بين مسابقات محبوبشان را با گشتي در سواحل خليج فارس و سفري كوتاه به ايران پر مي‌كردند، اما در طول برگزاري جام 28 روزه حتي يك اتاق در ايران رزرو نشد و پاي هيچ كدام از فوتبال‌دوست‌ها هم به ايران نرسيد. همان زمان، فعالان صنعت گردشگري خبر دادند كه نه تنها تمام تورهاي ورودي به مناسبت سال نوي ميلادي توسط كارگزاران خارج از كشور لغو شده، هيچ درخواستي براي تورهاي نوروزي هم ثبت نشده است. از سال 1401 در وب‌سايت برخی از سفارتخانه‌ها و دفاتر امور خارجه، هشدار قرمز و توصيه منع سفر به ايران منتشر شد و سال گذشته هم با وجود تغييرات سياسي در كشور و در حالي كه گمان بر اين بود كه با روي كار آمدن دولت اصلاح‌طلب و تعديل بسياري ازسخت‌گيري‌ها در مورد گردشگران خارجي، صنعت گردشگري از قعر به سطح برسد ولي ريشه نگرانی از سفر به ايران براي توريست‌هاي فرهنگي در اقصي نقاط جهان هنوز به حدي جدي است كه حتي وسوسه همراهي با آيين‌هاي ثبت شده در ميراث يونسكو همچون نوروز و يلدا هم نتوانست اين هراس‌را كمرنگ كند و طبق گفته فعالان صنعت گردشگري، در آيين شب چله 1403 و نوروز 1404، جاي گردشگران فرهنگي خالي بود . البته ايران‌هراسي تنها دليل كاهش رغبت توريست‌هاي فرهنگي براي سفر به ايران و جايگزيني مقاصد جذاب‌تر نيست . انصراف ايران از شركت در اكسپوي 2025 كه از فروردين امسال با حضور 160 كشور جهان در ژاپن در حال برگزاري است، مصداقي از بي‌توجهي دولت به اهميت جذب گردشگر است . اكسپو يكي از بزرگ‌ترين نمايشگاه‌هاي جهاني براي ارايه و معرفي صنعت و فناوري‌هاست كه هر 5 سال يك‌بار برگزار مي‌شود . ايران هم در سال 1402 به اين رويداد جهاني دعوت شد، اما اهمال مسوولان ايراني در اختصاص بودجه براي مهيا كردن غرفه‌اي در‌خور، به حدي زمانبر شد كه فرصت حضور آبرومندانه از دست رفت و در نهايت، زمستان پارسال، ايران انصراف خود از شركت در اكسپو را اعلام كرد و هفته اول اردیبهشت امسال و همزمان با برگزاري اكسپو، از نمايندگان 33 كشور اروپایی، خاورمیانه، آفریقایی و آسیایی دعوت شد كه به ايران بيايند و با توانمندي‌هاي ايران آشنا شوند در حالي كه تاثير و بازخورد حضور در يك عرصه جهاني، به هيچ‌وجه قابل مقايسه با تبليغات محدود در جغرافياي يك كشور آن هم برای نمایندگان مستقل 33 کشور نيست. سال‌هاست كه كشورهاي صاحب منابع طبيعي درآمد‌ساز همچون نفت و معادن، متوجه شده‌اند كه نمي‌توانند تا ابد به اقتصاد تك‌محصولي متكي باشند و لازم است گزينه قدرتمندي در كنار منابعي كه ديگر بي‌پايان نيست هم فراهم كنند . توريسم و صنعت گردشگري از جمله همين گزينه‌هاي قدرتمند است و آمار چند ده ميليون نفري تعداد گردشگران ورودي به كشورهايي از جمله فرانسه و ايتاليا نشان مي‌دهد كه در صورت برنامه‌ريزي درست و چارچوب‌هاي خلاقانه مي‌توان با صنعت گردشگري درآمدي حتي بيشتر از منابع طبيعي به خزانه كشورها سرازير كرد.
عربستان هم يكي از اين كشورهاست؛ صاحب دومين ذخاير نفت جهان بعد از ونزوئلا (در سال 2023 ايران بابت حجم ذخاير نفت در رتبه سوم جهان و بعد از ونزوئلا و عربستان بوده است) كه از سال 2020 با برگزاري گران‌ترين مسابقه اسب‌دواني جهان معروف به جام عربستان سعي در جذب گردشگر داشته و وعده به تكميل «نئوم» تا پايان سال 2025 از ديگراقدامات اين كشور براي جذب گردشگراني از سراسر دنياست . نئوم قرار است يك ابر‌شهر هوشمند و اولين شهر عمودي جهان باشد . شهري كه نه خيابان دارد و نه قرار است خودرويي در اين شهر تردد كند و مفتخر به تحقق شعار «حفظ محيط‌زيست» و مقصد گردشگري تمام كشورهاي جهان است.
از اين مثال‌ها در اطراف ايران فراوان است؛ از مرتفع‌ترين زمين تنيس دنيا بر بام برج‌العرب در دوبي و طراحي نقشه‌اي براي ساخت اولين استاديوم زيرآبي تنيس جهان در همين شهر كه جاذبه‌اي بي‌نظير براي ورزشكاران و گردشگران خواهد بود، تا برج ابليسك 165 طبقه‌اي در شرق قاهره كه عمليات ساختش تا سال 2030 به پايان مي‌رسد؛ آسمان‌خراشي داراي مجهزترين واحدهاي مسكوني و تجاري و ورزشي و تفريحي و درماني كه 172 متر از برج خليفه 828 متري در دوبي، بلندتر و قرار است عنوان مرتفع‌ترين سازه جهان را از آن خود كند و بزرگ‌ترين چرخ و فلك دنيا در دوبي و حتي بلندتر از نمونه مشابه در امريكا و سنگاپور و انگليس كه ابعاد برخي كابين‌هايش، برگزاري كنسرت با حضور تماشاگر را ممكن مي‌كند و ارتفاع بلندترين نقطه چرخ و فلك، براي رصد ستاره‌ها و اجرام آسماني مناسب است.
استاديوم لوسيل در قطر كه براي برگزاري جام جهاني 2022 فوتبال ساخته شد هم از ديگر جاذبه‌هاي گردشگري در اطراف مرزهاي ايران است علاوه بر اينكه چندي قبل اعلام شد كه با افتتاح پارك تفريحي «ديزني» در ابوظبي، هفتمين مجموعه ديزني در جهان آماده پذيرش گردشگران از سراسر جهان خواهد بود.
صنعت گردشگري ايران
نيازمند درمان اورژانسي
پارسال و پيش از آغاز فعاليت دولت چهاردهم، اكبر غمخوار كه از فعالان گردشگري ايران و از اعضاي تشكل‌هاي خصوصي گردشگري است در گفت‌وگو با خبرگزاري ايسنا با درخواست از دولت جديد براي اقدامي فوري در جهت نجات صنعت گردشگري كشور گفت: «گردشگري يكي از مولفه‌هاي امنيت ملي، عدالت اجتماعي، اشتغال، ارزآوري و توسعه كشور است. انتظار بدنه گردشگري اين است كه وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي در اين دوره روي برنامه توسعه گردشگري بيشتر و ملموس‌تر متمركز شود. اگر آثار باستاني را مرمت كنند اما گردشگر نباشد، چه فايده دارد؟ اگر توليدات صنايع‌دستي افزايش يابد، اما نتوان آن را فروخت چه فايده دارد؟ اولويت وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي بايد مبتني بر توسعه گردشگري به ويژه جلب گردشگران خارجي باشد. بخشي از اين كار به بدنه گردشگري ربط دارد و بخشي ديگر هم به نظام. انتظار مي‌رود وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي در ديپلماسي عمومي به تنش‌زدايي و اصلاح تعاملات بين‌المللي بپردازد. وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي، بايد هر روز و مرتب در دولت پيگير اين موضوع باشد وگرنه مشكلات گردشگري حل نخواهد شد. بايد با سفيران خارجي مقيم در ايران پيوسته در تعامل باشد تا آنها به كشورهايشان گزارش‌هاي مثبت بفرستند. تلاش براي مقابله با ايران‌هراسي از ديگر مسووليت‌هاي وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي است . مقابله با ايران‌هراسي به تنهايي از عهده وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي برنمي‌آيد، بايد وزارت امور خارجه، صدا و سيما و سازمان فرهنگ و ارتباطات نيز همراه باشند. وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي بايد ايران را به عنوان مقصد امن به دنيا معرفي كند. گردشگري يكي از مولفه‌هاي توسعه هر كشور است، ورود گردشگر مشاغل زيادي را ايجاد و از ساكنان شهر تا جوامع روستايي را منتفع مي‌كند و درآمد آن حتي به دست افراد غيربرخوردار مي‌رسد و عدالت اجتماعي را رقم مي‌زند. گردشگري يكي از مولفه‌هاي امنيت ملي است، هنگامي كه شهروندان خارجي به ايران سفر كنند، طبيعتا دولت‌هاي خارجي اجازه نمي‌دهند اتفاقي براي كشور مقصدِ سفر اتباعشان رخ دهد. وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي بايد مساله هشدارهاي منع و پرهيز از سفر به ايران را حل كند. متاسفانه در گردشگري صاحبان بسياري از مشاغل از جمله هتلدار، صاحب بومگردي، راننده و راهنماي گردشگري در حال مهاجرت هستند. تامين و حفظ نيروي انساني رسالت بزرگ وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي است.تقويت ناوگان حمل و نقل براي تسهيل سفر و گردشگري از ديگر رسالت‌هاي وزير ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي است در حالي كه وضعيت كنوني ناوگان حمل و نقل كفاف حجم تقاضا را نمي‌دهد . همين كه حج مي‌شود، پروازهاي خارجي را كم مي‌كنند و در ايام اربعين، ناوگان داخلي به سختي پيدا مي‌شود و جريان ديگر سفرها مختل مي‌شود. گردشگري توسعه نمي‌يابد مگر آنكه ناوگان حمل و نقل توسعه يابد.»