موج جديد سدسازي گسترده در راه است!
سيد ابوالفضل ميرقاسمي
اين روزها بعضي از فعالان محيط زيست و دغدغه‌مندان توسعه اصولي، متوازن و پايدار كشور نگران هستند كه مبادا به بهانه كنترل سيلاب‌ها و جلوگيري از خسارات وارده، موج ديگري از ساخت سدهاي بزرگ و مخزني راه بيفتد كه علاوه بر اتلاف منابع مالي كشور، سبب بروز فشار بيشتر بر محيط زيست كم‌رمق كشور شود و رژيم طبيعي اكوسيستم‌هاي رودخانه‌اي را آشفته و نابسامان كند. سدهايي كه به دليل نرخ بالاي فرسايش خاك و رسوب، به زودي از حيز انتفاع خارج شده و مخزن آنها پر از رسوب شده و با تبديل شدن به يك آبشار مصنوعي، سبب تشديد مشكل خسارت سيل در پايين دست شوند.
اي كاش از گذشته عبرت گرفته و به اقدامات استحصال آب باران، آبخيزداري و احياي پوشش گياهي در بالادست حوضه‌هاي آبريز و به اقدامات پخش سيلاب و تغذيه آبخوان‌ها در پايين‌دست، توجه بيشتري شود. اقدامات چندمنظوره‌اي كه هم سبب حفظ آب و خاك و كنترل فرسايش و رسوب مي‌شوند و هم سبب تقويت دبي پايه رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنوات (مقابله با كم‌آبي) و هم بهبود معيشت جامعه محلي (از طريق افزايش بهره‌وري در كشت ديم و بهبود وضعيت مراتع و ظرفيت بيشتر براي چراي دام) و همچنين سبب ترسيب كربن و كاهش انتشار گازهاي گلخانه‌اي و تبعات منفي آن مي‌شوند.
با استفاده از رويكردهاي مشاركتي، اقدامات آبخيزداري و احياي پوشش گياهي (كه فناوري ساده و كم‌هزينه‌اي دارند)، مي‌توانند سبب ايجاد اشتغال موقت براي جوانان بيكار ساكن در مناطق روستايي شده و در رفع مشكل بيكاري و كاهش مهاجرت جوانان روستايي نيز موثر باشند (با استفاده از ظرفيت و رويكرد اشتغال عمومي Public Works) .
هرچند رويكرد ايده‌آل و موثر، تركيب اقدامات سازه‌اي (نظير ساخت چكدم‌ها، سدهاي رسوب‌گير و سدهاي مخزني) و اقدامات بيولوژيكي، بيومكانيكي و مديريتي آبخيزداري است ولي متاسفانه مسوولان ملي، استاني و محلي به سدسازي بيشتر اهميت مي‌دهند چون ملموس‌تر است و بيشتر به چشم مي‌آيد و بُرد تبليغاتي آن بيشتر است (برعكس عمليات آبخيزداري و آبخوانداري كه در عرصه‌هاي طبيعي پراكنده و گسترده هستند و كمتر به چشم مي‌آيند). بعضي‌ها معتقدند كه در پروژه‌هاي بزرگ سدسازي (با آن اعتبارات نجومي كه دارند)، فرصت سوءاستفاده و دستيابي به منافع بيشتر و بزرگ‌تر وجود دارد برعكس پروژه‌هاي كوچك و پرزحمت آبخيزداري و آبخوانداري! اميدوارم سلامت لازم در تعريف، طراحي و اجراي اين قبيل پروژه‌هاي بزرگ وجود داشته باشد و دستگاه‌هاي نظارتي دقت نظر بيشتري داشته باشند.