نياز شهر به فضاهاي فعاليت‌هاي عمومي
بهروز مرباغي
گاه، شهر را به «خانه» تشبيه مي‌كنند. درست و اشتباه بودن آن را فعلا بحث نمي‌كنيم، به يكي از ويژگي‌هاي «خانه»، و نه يك واحد آپارتماني، اشاره مي‌كنيم. خانه، در عرف معماري اصيل، مكاني است كه مي‌تواند به تمام نيازهاي فردي و اجتماعي ما پاسخ دهد. هرچند امروز بسياري از نيازهاي ما در مكان‌هايي خارج از خانه برآورده مي‌شوند، ولي هنوز بخش مهمي از امورات ما در خانه اتفاق مي‌افتد. كمي توضيح دهيم: در گذشته نهچنداندور ما در خانه متولد مي‌شديم در خانه درس مي‌خوانديم، در خانه كار مي‌كرديم و در خانه عروسي و عزا برگزار مي‌كرديم. امروز، تقريبا تمام اين امور در خارج از خانه، در بيمارستان، مدرسه، اداره و تالار و مسجد انجام مي‌شود. مثلا ما مراسم سوم و هفتم و چهلم عزيز از دست رفته را مي‌توانيم در مسجد برگزار كنيم و مراسم عروسي را هم در تالارهاي مربوطه. اما اين بخش از نيازها، نيازهاي شخصي افراد است. برخي نيازها هم هستند كه عمومي و همه‌شمول است. مثلا مراسم راهپيمايي، عزاداري‌هاي ملي و ميتينگ‌ها. اگر شهر مثل خانه است، براي اين نيازها هم بايد راه چاره داشته باشد. هميشه كه نمي‌شود خيابان‌هاي شهر را براي اين يا آن مراسم قرق كرد. از مردم نمي‌شود انتظار داشت ميتينگ انتخاباتي خود را وسط خيابان برگزار كند. شهر نياز به فضاهايي دارد كه در عرف معماري به فضاهاي فعاليت‌هاي عمومي معروف هستند. در معماري گذشته ما اين فضاها در قالب تكيه و ميدانگاه‌هاي كوچك و بزرگ تعريف شده بود. گره‌گاه‌هاي شهري كه در مراسمات ملي و عموما مذهبي جا براي جمع شدن اهالي بودند. آنها ديگر همان كار و عملكرد سابق را ندارند. شهرها بزرگ شده‌اند و جمعيت زياد شده و آن فضاها اگر هم مانده باشند، ديگر جوابگو نيستند. از سوي ديگر موضوع مهم و تازه‌اي در جوامع مدرن و معاصر مطرح شده كه مرتبط با تفريح‌هاي عمومي است. مثلا ورزشگاه و استاديوم شهري. همين‌طور، اجتماعات سياسي و فرهنگي و نمايش‌هاي خياباني. شهر بايد براي همه اينها فضا داشته باشد. مقياس اين فضاها متفاوت و متنوع خواهد بود. براي اجتماع‌هاي محله‌اي، شايد يك ميدانگاه يا فضاي بين ساختمان‌ها پاسخگو باشد ولي براي اجتماعات شهري و ملي فضاي متفاوتي لازم است. امروز، نمونه‌هاي خاصي از اين نوع فضاها را در برخي نقاط كشور شاهديم. مثلا در كلاردشت و مرزن‌آباد هنوز هم عروسي را در فضايي محله‌اي و آزاد برگزار مي‌كنند كه معمولا فضاي آزاد بين دو-سه ساختمان يا بخشي از باغ بدون ديوار است. در برخي روستاها و آبادي‌هاي طالقان و برخي جاهاي ديگر هم اين سنت برپا است. گاه شركت‌كنندگان در عروسي طول يك محله را طي مي‌كنند و پايكوبان از خانه عروس به خانه داماد مي‌روند. در شهرهاي بزرگ هم بايد فضاهاي لازم براي مراسم‌هاي عمومي فراهم آید. اين، از الزامات زندگي در جهان مدرن است.
معمار و مدرس دانشگاه