«كريدو ر زنگزور» ابزار خفگي ژئوپليتيكي ...
ايساك يونانسيان
پس از آخرين ديدار و مذاكرات بين نيكول پاشينيان، نخست وزير ارمنستان و الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان كه در ابوظبي برگزار شد، اطلاعاتي منتشر شد كه نشان مي‌داد دستور كار اصلي اين نشست موضوع به اصطلاح كريدور زنگزور بوده است. اولين اظهارات همزمان با آن ديدار توسط (مناتسكان صافاريان)، معاون وزير امور خارجه ارمنستان ايراد شد كه در اظهاراتي غيرمنتظره گفت: «ارمنستان در صورت حفظ اصول مخالف واگذاري كريدور از طريق برون‌سپاري نيست.» همان زمان با اين اظهارات، توماس باراك، سفير ايالات متحده در تركيه نيز گفت: «امريكا پيشنهاد تركيه براي اجاره صد ساله اين كريدور را از طريق يك شركت خصوصي پذيرفته است.» سپس خبرگزاري‌هاي باكو، به همين موضوع اشاره و موضوع كريدور را بحث اصلي ديدار پاشينيان و علي اف معرفي كردند. از آنجا كه ارمنستان رسما يك كشور مستقل است، واگذاري يك بخش مهم و استراتژيك از سرزمين به يك شركت خارجي آن هم بدون همه‌پرسي، اقدامي بي‌سابقه است. ولي به نظر مي‌رسد كه براي دولتمردان كنوني ارمنستان، قالب «شركت خصوصي» مي‌تواند يك پوشش راحت و بي‌دردسر براي رهايي از اعتراضات احتمالي مردم تلقي شود. با روشن شدن ابعاد اين موضوع و روشنگري مطبوعات ارمنستان و ايران از خطرات اين طرح و واكنش مقامات روسيه و ايران، پاشينيان از زبان افراد نزديك به دولت كمي عقب‌نشيني كرد و اظهاراتي در خصوص اينكه دولت ارمنستان پيشنهاد اجاره 100 ساله كريدور را نپذيرفته و پيشنهادات مختلفي در حال بررسي است، موضوع را به تاخير انداخت. همان‌طور كه بنده در 9 سپتامبر 2023، در مصاحبه با يكي از خبرگزاري ارمنستان (شبكه تلويزيوني 168) به واگذاري كريدور به اتحاد تركيه و آذربايجان اذعان كردم، امروز هم اصرار مي‌كنم كه اين كار صورت گرفته و تنها بحث زمان مطرح است. پاشينيان و دولتش اكنون مشغول بستر‌سازي واگذاري كريدور و توجيه جامعه و به خصوص ايران است.
در اين بين همراه كردن برخي كارشناسان ايراني قفقاز و اوراسيا كه لابي باكو در ايران محسوب مي‌شوند، در توجيه منافع اقتصادي اين كريدور براي ايران و ارمنستان جالب توجه است. دولت ارمنستان امروز در توجيه واگذاري كريدور به سود حاصل از منافع اقتصادي آن مي‌پردازد در حالي كه پروژه «كريدور زنگزور» در شكل فعلي خود هيچ توجيه تجاري يا اقتصادي ندارد و كاركرد ادعايي آن نه تجاري، بلكه ژئوپليتيك است. تضمين حمل و نقل نظامي بدون مانع، نظامي كردن نخجوان، ايجاد پايگاه نظامي در آنجا، ايجاد يك سرپل ضد ايراني و تضعيف نفوذ روسيه در منطقه از اهداف اصلي اين كريدور است. در واقع، اين پروژه عنصري از يك نظم منطقه‌اي جديد خواهد بود كه در آن تركيه و آذربايجان با ادعاي نقش رهبري در قفقاز جنوبي سعي خواهند كرد تا روسيه را بيرون رانده و نفوذ ايران را در مرزهاي شمالي محدود كنند. همچنين معتقدم كه موافقت ارمنستان با چنين قالبي، آغازگر از دست رفتن حاكميت و حتي باعث درگيري جديدي بين قدرت‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي خواهد شد.
از طرف ديگر چنين پروژه‌اي براي ايران مي‌تواند به:
- «تغيير موازنه ژئوپليتيكي» در امتداد مرزهاي شمالي
- گسترش نفوذ تركيه
- حضور مستقيم امريكا در مرزهاي شمالي
- قطع دسترسي ايران به ارمنستان، گرجستان و درياي سياه
- وابستگي ايران به مسير آذربايجان كه توسط اسراييل كنترل مي‌شود
- كاهش نقش ايران در طرح «يك كمربند، يك جاده» چين
منجر و اگر كنترل امور به باكو منتقل شود، تهران از اهرم فشار خود بر تجارت شمال، نه تنها با قفقاز جنوبي، بلكه با روسيه و اروپا نيز محروم خواهد شد.
پژوهشگر مسائل قفقاز و تركيه