فرافکنی توانیر برای خاموشي‌های گسترده
صنايع از زير بار توليد برق شانه خالي كردند
ندا جعفری
با شدت گرفتن گرما و كمبود برق در پايتخت و ادامه‌دار شدن خاموشي‌ها نگراني‌هاي شهروندان نيز از قطعي‌هاي پياپي برق دوچندان شده است، آن‌گونه كه مسوولان اين حوزه در ابتداي سال جاري عنوان كرده بودند ميزان كمبود برق در تهران حدود ۳۲ هزار مگاوات بود، اما بر اساس آخرين گفته‌هاي عباس علي‌آبادي، وزير نيرو اين ناترازي‌ها كمتر شده و با اجراي برنامه‌هاي بهينه‌سازي مصرف برق و افزايش توليد، اين عدد به كمتر از ۱۰ هزار مگاوات رسيده است. در ابتداي سال اعلام شده بود كه اگر نيروگاه‌هاي سيكل تركيبي و گازي وارد مدار مصرف برق نشوند، وضعيت ناترازي‌هاي برق در بهار و تابستان ۱۴۰۴بسيار بحراني‌تر از سال قبل خواهد بود. آنچه مسلم است ناترازي بزرگي ميان ظرفيت توليد و مصرف برق كشور وجود دارد و در حال حاضر نيروگاه‌هاي آبي با كاهش بارندگي‌ها وضعيت مناسبي ندارند و ايران با مشكل كمبود آب هم روبه‌رو شده است و آب پشت سدها به شدت افت داشته و حتي احتمال جيره‌بندي آب هم بالا رفته پس در نتيجه برق كشور سهمي از اين آب ندارد.
استخراج غيرمجاز رمزارز
يكي از مشكلات بزرگ صنعت برق در حال حاضر فعاليت‌هاي غيرقانوني و غيرمجاز مصرف برق، به ويژه در حوزه استخراج غيرمجاز رمزارز است، چراكه اين فعاليت‌ها خسارت سنگيني به شبكه برق وارد مي‌كنند و بايد با همكاري دستگاه‌هاي مختلف، نسبت به مقابله با آنها اقدام شود. مصرف برق ماينرها بسته به مدل و برند آنها متفاوت است. برخي دستگاه‌هاي قديمي مصرف انرژي بسيار بالايي دارند، در حالي كه مدل‌هاي جديدتر با بهره‌وري انرژي بالاتر، برق كمتري مصرف مي‌كنند. معمولا ماينرهايي با هش ريت بالا، مصرف انرژي بيشتري دارند؛ اما مدل‌هايي كه از فناوري‌هاي بهينه‌تر استفاده مي‌كنند، نسبت به توان پردازشي خود، مصرف بهينه‌تري خواهند داشت. براي مثال، Antminer S19 XP يكي از بهينه‌‌ترين ماينرهاست كه مصرف انرژي آن ۳۰۷۵ وات است. آن‌گونه كه اعلام شده تعرفه برق به ازاي هر كيلووات ساعت در سال ۱۴۰۴، به‌طور تقريبي تا سقف ۱۰۰ كيلووات، حدود ۱۳۹ تومان، از ۱۰۰ تا ۲۰۰ كيلووات ساعت، حدود ۱۶۲ تومان و از پله ۲۰۰ تا۳۰۰ كيلووات ساعت چيزي معادل ۳۵۰ تومان در نظر گرفته مي‌شود و در نهايت علاوه بر هزينه مصرف انرژي، مبالغ ديگري مانند ماليات بر ارزش افزوده، عوارض برق و هزينه‌هاي جانبي (مانند بيمه) نيز به مبلغ نهايي قبض اضافه خواهد شد. تهران از نظر دسته‌بندي الگوي مصرف برق در دسته مناطق عادي قرار دارد. مشتركان ساكن تهران در ماه‌هاي غيرگرم كه از مهر تا ارديبهشت است، با الگوي مصرف ماهانه ۲۰۰ كيلووات ساعت روبه‌رو هستند و تعرفه برق براي مشتركاني كه كمتر يا در حد اين الگو مصرف كنند، در پله پايين‌تر و با نرخ يارانه‌اي محاسبه مي‌شود. اگر افزايش مصرف به دليل استفاده از وسايل پرمصرف در ساعات اوج مصرف رخ دهد، هزينه باز بيشتر خواهد شد. الگوي مصرف ماهانه در ماه‌هاي گرم كه معمولا از خرداد شروع مي‌شود و تا شهريور ادامه پيدا مي‌كند، ۳۰۰ كيلووات ساعت تعيين شده و تعرفه براي مصرف تا ۳۰۰ كيلووات ساعت در پله‌هاي اوليه و با نرخ نسبتا پايين‌تر قرار دارد.
هدررفت انرژي در صنايع كم نيست
يك مقام مسوول در توانير، در خصوص برنامه "شركت مادرتخصصي مديريت توليد، انتقال و توزيع نيروي برق ايران"، در خصوص مديريت اوج مصرف برق در تابستان ۱۴۰۴ به «اعتماد» مي‌گويد: با توجه به كاهش نزولات جوي و خشكسالي‌هاي مداوم و از دست دادن بخش قابل توجهي از ظرفيت توليد نيروگاه‌هاي برق‌آبي و نيز گرماي زودرس و رشد و افزايش تقاضاي مصرف شاهد شكاف بين توليد و ميزان تقاضاي مصرف برق هستيم. وي با اشاره به هدررفت انرژي در صنايع و قيمت‌گذاري غيرواقعي ادامه مي‌دهد: عدم رعايت بهينه مصرف و عدم سرمايه‌گذاري كافي در زيرساخت‌هاي توليد برق، به ويژه نيروگاه‌هاي تجديدپذير باعث افزايش زيان انباشته شركت توانير و شركت‌هاي تابعه و توزيع نيروي برق شده است، از اين رو با توجه به تجارب خاموشي‌ها در سال‌هاي گذشته و مصوبات شوراي عالي امنيت ملي و هيات محترم دولت، تعداد۱۴ مگاپروژه و ۳۶ بسته مديريت مصرف در جهت كاهش ناترازي اوج بار سال جاري برنامه‌ريزي و پياده‌سازي شده است تا با استفاده از حداكثر ظرفيت‌هاي موجود در صنعت برق تبعات ناشي از ناترازي برق به حداقل ممكن برسد.
خاموشي‌ها برنامه‌ريزي شده‌اند
وي در ادامه مي‌گويد: بر همين اساس با بسيج پرسنل و امكانات نسبت به اجراي برنامه‌هاي پيش‌بيني شده و مديريت بار شبكه اقدامات لازم در حال اجراست، به گونه‌اي كه ضمن پايداري شبكه سراسري، برق پايدار مشتركين تامين شود. اما خاموشي‌هاي برنامه‌ريزي شده نيز با توجه به وضعيت توليد و مصرف برق و شرايط آب و هوايي و به منظور پايدار نگهداشتن شبكه برق كشور اجرايي شده است.
تاكيد بر اصلاح تعرفه صنايع انرژي‌بر
اين مقام مسوول در توانير در خصوص نظارت اين شركت بر گزارش‌هايي كه از افزايش مصرف برق توسط صنايع پرمصرف يا استخراج رمزارزها منتشر شده و تاثير آن بر قطعي‌هاي برق ادامه مي‌دهد: ارزاني برق تحويلي به صنايع و قديمي بودن تجهيزات بسياري از صنايع بزرگ كشور و در نتيجه پايين بودن بهره‌وري آنها، صنايع انرژي‌بر را به مصرف‌كنندگان عمده برق كشور تبديل كرده است و صنايع سال‌هاست به علت قيمت بسيار پايين انرژي دريافتي به فكر افزايش بهره‌وري و بهره‌گيري از تجهيزات با راندمان بالا و مصرف پايين انرژي نبوده‌اند و بار اين موضوع را صنعت برق به تنهايي به دوش كشيده است. اين مدير توانير تاكيد مي‌كند: در ماده ۳ قانون مانع‌زدايي از توسعه صنعت برق براي حل اين مساله راهكار خوبي انديشيده شده كه مطابق آن، تعرفه صنايع انرژي‌بر اصلاح و در آن پيش‌بيني شده به‌طور متوسط قيمت برق صنايع به نرخ هزينه تامين برق يا معادل متوسط نرخ قراردادهاي تبديل انرژي (ECA) به علاوه هزينه انتقال و سوخت نيروگاهي محاسبه شود كه البته همچنان فاصله زيادي تا اصلاح قيمت‌ها در اين بخش وجود دارد.
همه بار بر دوش صنعت برق است
اين مقام مسوول در توانير توضيح مي‌دهد: از سوي ديگر صنايع بزرگ وفق ماده ۴ قانون مانع‌زدايي از توسعه صنعت برق مكلف به ساخت حداقل ۹ هزار مگاوات نيروگاه حرارتي با بازدهي حداقل ۵۵ درصد و هزار مگاوات نيروگاه تجديدپذير تا پايان سال ۱۴۰۴ از محل منابع داخلي‌شان شده‌اند تا هم باري از دوش صنعت برق بردارند و هم در شرايط كمبود برق، در اولويت طرح‌هاي مديريت مصرف برق وزارت نيرو قرار نگيرند. وي مي‌افزايد: اين در حالي است كه تاكنون فقط ۲۳۰۰ مگاوات از اين ۱۰ هزار مگاوات را وارد مدار كرده‌اند كه خود عامل مهمي در ايجاد ناترازي و بروز خاموشي در بخش‌هاي ديگر محسوب مي‌شود. در حقيقت بايد گفت اگر صنايع به موقع به تكليف خود در اين زمينه عمل مي‌كردند، خاموشي‌هاي اخير را شاهد نبوديم. اين مقام مسوول مي‌گويد: ضمن آنكه از ابتداي امسال تاكنون ۱۱۲ مركز غيرمجاز استخراج رمزارز در واحدهاي صنعتي شناسايي و ۲۲۷۷ دستگاه ماينر از اين مراكز جمع‌آوري شده كه نقش موثري در تشديد ناترازي برق داشته‌اند.
تلفات شبكه برق به كمتر از۱۰ درصد رسيد
وي در پاسخ به اين پرسش كه ميزان تلفات شبكه توزيع برق در كشور چقدر است و چه اقداماتي براي كاهش اين تلفات انجام شده است نيز مي‌گويد: در حال حاضر تلفات در بخش انتقال كشور حدود ۲.۵ درصد و تلفات بخش توزيع به حدود ۹.۲ درصد رسيده است كه با تلاش‌هاي همه‌جانبه و شبانه‌روزي در صنعت برق اين اعداد در حدود ۱۰ سال قبل در انتقال ۶ درصد و در توزيع در بعضي مناطق بيش از۲۰ درصد (متوسط ۱۶درصد) بود و با هدف‌گذاري و برنامه‌ريزي انجام شده، مقرر شد تا پايان برنامه هفتم، تلفات شبكه برق كشور به كمتر از۱۰ درصد يعني (۸.۵ درصد) كاهش يابد. اين مقام مسوول ادامه مي‌دهد: هرچند در استاندارد وزارت نيرو در شرايط ايده‌آل كشور از نظر اقتصادي-سياسي، ۶ درصد در تابستان و ۴.۵ درصد در زمستان اعلام شده است. در ۱۰ سال اخير ميزان تلفات فني انتقال، فوق توزيع و توزيع شبكه برق كشور ۵ درصد كاهش يافته كه اين تلفات به پراكندگي مراكز مصرف و سطوح ولتاژ، موقعيت نيروگاه‌ها در شبكه سراسري برق و كيفيت تجهيزات شبكه وابسته است. ميزان تلفات در كشورهاي پيشرفته دنيا معمولا بين ۵ تا۱۰ درصد است.
تبديل شبكه‌هاي مسي به كابل خودنگهدار
وي مي‌گويد: در همين حال، در جهت كاهش تلفات، برنامه‌هايي از جمله محدود كردن دسترسي به شبكه و طرح‌هاي اصلاح ساختار شبكه از مدت‌ها پيش در دستوركار قرار گرفته كه طرح تبديل شبكه‌هاي مسي به كابل خودنگهدار به‌طور جدي در سراسر كشور در دست پيگيري است. اجراي اين طرح از سال‌هاي قبل آغاز شده و از ابتداي امسال تاكنون نيز بيش از ۶۵۰۰ كيلومتر از شبكه‌هاي توزيع برق به كابل خودنگهدار تبديل شده و اين روند تا پايان شبكه‌هاي مسي فاقد روكش ادامه خواهد داشت. از آنجايي كه در قالب اين طرح، نقاط ضعف احتمالي شبكه و موارد فرسودگي نيز برطرف مي‌شود، كاهش تلفات فني (هرچند محدود) را نيز به دنبال خواهد داشت.