روزي كه خليج فارس دوباره متولد شد
در سطر سطر روزگار، معدود روزهايي هستند كه نه‌تنها به يادماندني‌اند، بلكه همچون فانوسي فروزان، راه آينده را نيز روشن مي‌كنند. دهم ارديبهشت، روز ملي خليج‌فارس، بي‌ترديد از آن روزهاست؛ روزي كه خليج‌فارس، اين نگين فيروزه‌اي جنوب ايران، بار ديگر در كانون وجدان و هويت ملي ايرانيان مي‌درخشد.
ريشه‌هاي تاريخي يك نام؛ خليج‌فارس در آيينه قرون- پيش از آنكه دهم ارديبهشت بر تقويم‌ها حك شود، نام «خليج‌فارس» قرن‌ها بر جغرافيا و فرهنگ جهان سايه افكنده بود. از روزگار باستان تا سده‌هاي معاصر، هرودوت و استرابون، بطلميوس و ابن‌بطوطه تا جغرافي‌دانان بنام اروپايي، همگان اين پهنه آبي را به نام «خليج‌فارس» مي‌شناختند؛ نامي كه همچون مهر اصالت بر دل تاريخ و نقشه‌ها نشسته است. نخستين‌بار در متون هخامنشي، از اين دريا به عنوان بازوي جنوبي سرزمين پارس ياد شده است. در الواح گلي، كتيبه‌هاي سنگي و سفرنامه‌هاي باستاني، واژه‌هايي چون «پارس» و «پرسيس» مكررا نقش بسته‌اند. با گسترش امپراتوري ايران، اين نام به زبان يوناني، لاتين و عربي نيز راه يافت و تا قرن‌ها بعد، در تمامي اسناد معتبر جغرافيايي ثبت شد.
در قرون وسطي، جغرافي‌دانان مسلمان همچون ابن‌حوقل و مسعودي نيز اين دريا را «بحر فارس» و «الخليج الفارسي» ناميده‌اند. حتي در دوره استعمار و تقسيم امپراتوري‌ها، قدرت‌هاي اروپايي نيز در نقشه‌هاي خود، از همين نام بهره جستند. تا جايي كه كمتر سندي مي‌توان يافت كه تا پيش از سده بيستم، نامي جز «خليج‌فارس» بر خود داشته باشد.
دهم ارديبهشت؛ روزي كه تاريخ را ورق زد- اما چرا دهم ارديبهشت به عنوان روز ملي خليج‌فارس برگزيده شد؟ پاسخ اين پرسش در دل يك واقعه باشكوه نهفته است: در اين روز در سال ۱۰۳۱ هجري قمري (۱۶۲۲ ميلادي) دلاورمردان ايران، با ياري مردم جنوب و فرماندهي امام‌قلي‌خان، توانستند استعمارگران پرتغالي را پس از بيش از يك قرن سلطه، از جزيره هرمز و سواحل خليج فارس بيرون برانند.
اين پيروزي نه فقط يك موفقيت نظامي، بلكه نقطه عطفي در تثبيت هويت ايراني اين آبراه سرنوشت‌ساز بود. از آن پس، آوازه دلاوري و همبستگي ايرانيان در دفاع از سواحل و نام خليج‌فارس به گوش جهانيان رسيد. انتخاب اين روز به عنوان روز ملي خليج‌فارس، در سال ۱۳۸۴ خورشيدي (۲۰۰۵ ميلادي) پاسخي بود به تلاش‌هاي هدفمند برخي دولت‌هاي منطقه براي تحريف نام تاريخي اين دريا و تلاشي براي زنده نگه داشتن اين ميراث گرانبها در حافظه جمعي ملت ايران.
اهميت ژئوپلتيك و فرهنگي خليج فارس؛ فراتر از جغرافيا- خليج‌فارس در ظاهر يك پهنه آبي است اما در كل اينجا شاهراه انرژي جهان، گنجينه تمدن‌ها و مرز هويت ايراني است. بيش از دو سوم ذخاير نفت و گاز جهان در پيرامون اين خليج بزرگ قرار دارد و بنادر و جزايرش، قلب تپنده اقتصاد و امنيت منطقه به شمار مي‌روند. اما آنچه خليج‌فارس را از صرف يك شريان حياتي فراتر مي‌برد، عمق پيوندهاي فرهنگي، تاريخي و عاطفي آن با مردم ايران است. هر موج اين دريا، پژواك سرودهاي كهن است؛ هر صخره‌اش، شاهدي بر حضور ايرانيان از هزاران سال پيش تا امروز. در گذر تاريخ، خليج‌فارس نه‌فقط محل تلاقي امواج و بادها كه ميدان كارزار قدرت‌ها بوده است. استعمارگران پرتغال، هلند و انگليس هر يك كوشيدند تا بر سواحل و جزاير اين دريا چنگ بيفكنند، اما هيچگاه نتوانستند روح ايراني اين پهنه را تسخير كنند. داستان دلاوري مردم جنوب، از بوشهر تا بندرعباس، داستان ايستادگي در برابر زور و طمع است؛ قصه مردماني كه با دست‌هاي پينه بسته، كشتي‌هاي استعمار را به عقب راندند و پرچم هويت ملي را بر قله جزاير برافراشتند.
روز ملي خليج‌فارس؛ نماد بيداري و همبستگي ملي- روز ملي خليج‌فارس، بيش از يك مناسبت تقويمي، يك بيدارباش ملي است؛ يادآوري اين حقيقت كه هويت سرزميني نيست كه به آساني واگذار شود. اين روز نداي هوشياري براي همه ايرانيان است كه پاسداري از نام و ميراث خليج‌فارس، رسالتي تاريخي و مسووليتي همگاني است. در سال‌هايي كه تلاش براي تحريف نام اين دريا افزايش يافته، اهميت اين روز دوچندان مي‌شود. رسانه‌ها، پژوهشگران و سياستگذاران، همگي موظفند كه با اتكا به اسناد تاريخي و روايت‌هاي معتبر، حقيقت را زنده نگه دارند و نام خليج‌فارس را به عنوان بخشي از شناسنامه ملي، نسل به نسل منتقل كنند. از بوشهر، اين پايتخت اقتصادي و انرژي ايران، تا جزيره هرمز و كيش، امروز همه يكصدا نام خليج‌فارس را فرياد مي‌زنند. اين همبستگي، سرمايه‌اي است كه هيچ قدرتي توان گرفتن آن را ندارد.
خليج‌فارس؛ فانوس جاودان در توفان تاريخ- در روزگاري كه جهان هر روزه شاهد تغيير مرزها و جابه‌جايي هويت‌هاست، خليج‌فارس چون فانوسي جاودان بر تارك تاريخ ايران مي‌درخشد. اين دريا، قصيده‌اي از شجاعت و پايداري است؛ نه فقط جغرافيا كه افسانه‌اي زنده از پيوند مردم و سرزمين.
ايرانيان، از كهن‌ترين روزگاران، دريانوردان و بازرگانان اين آبراه بوده‌اند. از تمدن‌هاي عيلام تا دوران صفويه و قاجار تا امروز كه خليج‌فارس قلب اقتصاد دريامحور كشور است، اين پهنه همواره منزلت و قداست داشته. هر بار كه باد بر بادبان لنج‌هاي سنتي مي‌وزد، گويي قصه‌اي تازه از دلاوري و اميد را زمزمه مي‌كند.
خليج‌فارس و هويت ملي- در جهان امروز، خليج‌فارس تنها شاهراه انرژي و اقتصاد نيست، از همه مهم‌تر نماد قدرت نرم و هويت ملي ايران است. تلاش برخي براي تغيير نام اين دريا، در اصل تلاشي براي كمرنگ كردن نقش ايران در معادلات منطقه‌اي و جهاني است. اما واكنش مردم و نخبگان ايران نشان داده كه هويت با جبر سياست و تبليغات تغيير نمي‌كند. روز ملي خليج‌فارس، فرصتي است براي بازتعريف اين هويت و نمايش وحدت ملي؛ روزي كه رسانه‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها و محافل فرهنگي بايد بيش از پيش، اسناد و روايات تاريخي را بازگو كنند. اين روز، مجالي است براي گفت‌وگو با نسل جوان كه بدانند اين نام، فقط يك واژه نيست؛ ميراثي است كه با خون و غيرت حفظ شده و بايد به آيندگان سپرده شود.
رسالت امروز ما - دهم ارديبهشت، روز ملي خليج‌فارس، نه‌فقط بزرگداشت يك رويداد تاريخي، بلكه تجديد پيمان با هويت ملي است. امروز هر ايراني، نگهبان اين نام است؛ هر رسانه، راوي اين حقيقت؛ و هر نسيم پيام‌آور آن براي نسل‌هاي آينده. خليج‌فارس همچنان فانوس جاودان ما در توفان‌هاي تاريخ خواهد بود.
بياييد اين روز را نه با شعار كه با معرفت، آگاهي و همبستگي پاس بداريم. چرا كه تاريخ، چشم به بيداري ما دوخته و سرنوشت خليج‌فارس در گروی پاسداشت امروز ما است.
كارشناس ارشد مطالعات فرهنگي و رسانه