انديشه و عمل موثرتر از بودجه
حميدرضا ميرزاده
زماني كه در گرماگرم تبليغات دوره نهم رياست‌جمهوري، ستاد انتخاباتي يكي از كانديداها پوستري را چاپ كرد كه «حفاظت محيط زيست» را به عنوان يكي از شعارهاي آن كانديدا اعلام مي‌كرد در ابتدا به نظر مي‌رسيد كه اين تنها يكي از ده‌ها وعده و شعاري است كه كانديداهاي رياست‌جمهوري در دوران انتخابات اعلام مي‌كنند و بعدها به دست فراموشي سپرده خواهد شد. اما چنين نشد! نه اينكه كانديداها پس از پيروزي به همه وعده‌هايشان عمل كردند؛ خير، خلف وعده‌ها سر جاي خودش بود. چيزي كه پاي ثابت تقريبا همه دوره‌هاي انتخابات بود، شعارها و برنامه‌هاي محيط زيستي بود. چه در انتخابات مجلس، چه در شوراي اسلامي و چه در رياست‌جمهوري، يك كانديدا به محيط زيست اعتقاد داشت، ديگري برنامه اجرايي براي حفظ محيط زيست داشت، آن يكي اولويت اصلي‌اش را محيط زيست اعلام مي‌كرد و در نهايت دولت يازدهم و دوازدهم خودش را محيط زيستي‌ترين دولت معرفي كرد.
اما با تمام اينها، كماكان بهره‌برداري از منابع تجديدناپذير، تخريب عرصه‌هاي طبيعي و انتشار آلودگي‌ها با كمي تغيير، روال خود را طي مي‌كنند. حتي در مواقعي، بودجه‌هاي سازمان حفاظت محيط زيست در بعضي حوزه‌ها تفاوت چشمگيري با دوره‌هاي پيشين داشت اما نتيجه آن طور كه بايد چشمگير نبود.
به نظر مي‌رسد آنچه در امر «حفاظت» تعيين‌كننده است، چيزي وراي شعار و بودجه است. همانند يك بنگاه اقتصادي كه لزوما در اختيار داشتن منابع مالي زياد موفقيتش را تضمين نمي‌كند، حفاظت از محيط زيست يك كشور نيز لزوما با صرف بودجه هنگفت موفق نخواهد بود. آنچه در اين ميان مفقود اصلي حفاظت محيط زيست كشور به نظر مي‌رسد، نبود تفكر توسعه پايدار و برنامه عمل «همه‌جانبه» است. برنامه‌اي كه همه وظايف را به گردن يك دستگاه نيندازد بلكه روال توسعه را مبتني بر اصول پايداري و توسعه همه جانبه پايه‌ريزي كند. با چنين برنامه‌اي هر دستگاه و نهاد توسعه‌اي وظايف خود را بر اساس اصول پايداري سرزميني تنظيم و اجرا خواهد كرد نه اينكه دستگاهي ديگر ناظر بر تفكرات و انجام وظايف آن دستگاه توسعه‌اي باشد.
لازمه چنين برنامه‌اي، شكل‌گيري و گسترش تفكر پايداري سرزميني در تمام دستگاه‌ها و نهادهاي كشور است؛ تزريق تفكري كه «آينده» را چيزي بيش از دو دوره رياست‌جمهوري و چند دوره مجلس ببيند. به نظر مي‌رسد آنچه باعث تحقق نيافتن شعارها و كم تاثير شدن بودجه‌ها مي‌شود، خلأ همين تفكر در بخش عمده بدنه اجرايي و تصميم‌گيري كشور است. كمبودي كه نيرو و انرژي دستگاه‌هاي حاكميتي چون سازمان حفاظت محيط زيست را كم اثر مي‌كند و مهم‌تر از آن شرايط ناپايدار را براي كشور رقم مي‌زند. نيمه خرداد، روز جهاني محيط زيست است. روزي كه با هدف آگاه‌سازي و حساس‌سازي مردم نسبت به مسائل محيط زيستي انتخاب و نام‌گذاري شده است. اگر استفاده از شعارها و برنامه‌هاي تبليغاتي براي آگاه‌سازي عموم جامعه راهبردي مناسب است در سويي ديگر، ترويج تفكر پايداري سرزميني(و نه فقط شعار) در حوزه تصميم‌گيري تعيين‌كننده است. امروز بايد تلاش كنيم تا همه تصميم‌گيران به اين باور برسند كه تفكر پايداري، راه برون‌رفت از بحران‌هاي اقتصادي و محيط زيستي كشور است.