ديكتاتوري سكولار

يسرا بخاخ

تنها چند روز پيش بود كه عربستان به زنان اجازه داد روي سكو‌هاي ورزشگاه‌ها نشسته و مسابقات ورزشي را تماشا كنند، همزمان با برگزاري جشن‌هاي روز ملي عربستان هم زنان در كنار مردان در خيابان‌ها حضور پيدا كردند و اين روز را جشن گرفتند. تصوير جديدي كه تاكنون چندان در عربستان به چشم نخورده بود زيرا بر اساس قانون اين كشور اختلاط و حضور زنان و مردان در يك محل ممنوع بود. تا اينكه سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه اين كشور با صدور فرماني پادشاهي دستور داد تا مجوز رانندگي به زنان اين كشور هم داده شود. رانندگي زنان در عربستان يكي از اصلي‌ترين دغدغه‌هاي آنان بود، مسوولان دولتي همواره با تاكيد بر اينكه فرهنگ مردم عربستان مانع دادن مجوز رانندگي به زنان مي‌شود و جامعه براي پذيرش چنين مساله‌اي آماده نيست، از اعطاي مجوز به زنان سر باز مي‌زد. مبارزه براي گرفتن حق رانندگي عمري حدودا 30 ساله دارد و زنان زيادي براي احقاق اين حق تلاش كرده و مجازات شده‌اند، نخستين حركت مدني در اين زمينه در سال 1990 شكل گرفت وقتي در 6 نوامبر 47 زن عربستاني براي اعتراض به ممنوعيت رانندگي زنان در خيابان‌هاي رياض شروع به رانندگي كردند اما نتيجه اين اقدام جز بازداشت، زندان، اخراج از محل كار و ممنوع‌الخروجي چيز ديگري نبود و اوضاع هيچ تغييري نكرد بلكه ترسي را هم در ميان ديگر زنان ايجاد كرد تا اگر به دنبال مقابله هستند، بدانند اين مساله هزينه‌هايي هم دارد. مبارزات زنان عربستاني هرچند پراكنده اما ادامه پيدا كرد و در 17ژوئن 2011 حدود 50 زن در اعتراض به بازداشت يكي از فعالان حقوق زنان كه ويديويي از رانندگي خود منتشر كرده بود، در شهرهاي متعدد رانندگي كردند و بعد از آن هم در 26 اكتبر 2014 كمپين ديگري براي رانندگي زنان به همت لجين الهذلول و ميساء العمودي به راه افتاد و هركدام از آنها حدود دو ماه به زندان افتادند. مي‌توان تحركات زنان عربستاني در طول سه سال گذشته را مستحكم‌تر توصيف كرد زيرا اعتراضات از خيابان‌ها به فضاي مجازي هم كشيده شد و ميليون‌ها زن عربستاني به اين كمپين‌هاي مجازي پيوستند. در حالي كه در واقع محمد بن سلمان، وليعهد عربستان مسوول اصلي صدور مجوز رانندگي به زنان در عربستان به شمار مي‌رود، از زماني كه او مسووليت اداره كشور را به دست گرفته است تغييرات زيادي براي كاهش قدرت نهاد مذهبي در اين كشور صورت گرفته است، اخيرا به دستور او موسسه‌هاي ديني كه نقش نظارتي بر زندگي مردم را دارند ازجمله هيات امر به معروف و نهي از منكر كنار گذاشته شده‌اند. اين كشور كه از داشتن مراكز تفريحي هم محروم است با ايجاد كميته سرگرمي به دنبال آن است تا امكانات فرهنگي مانند تماشاي فيلم و تئاتر و برگزاري كنسرت‌هاي موسيقي را براي عموم مردم آزاد كند چيزي كه پيش از اين در عربستان ممنوع تلقي مي‌شد. بر اساس فرمان پادشاهي عربستان كميته‌اي تشكيل خواهد شد تا در طول 30 روز برنامه خود را درباره رفع ممنوعيت رانندگي براي زنان ارايه دهد و اين دستور تا ژوئن 2018 عملي نخواهد شد. اين تصميم كه با استقبال مسوولان ارشد كشورهاي مختلف جهان مواجه شده است با انتخاب فاطمه باعشن به عنوان سخنگوي رسمي سفارت عربستان در واشنگتن مصادف شده است. باعشن كه نخستين زن عربستاني است كه مسووليتي ديپلماتيك پيدا كرده دانش‌آموخته امريكاست و پيش از اين و در دوره سال‌هاي 2014 تا 2017 در وزارتخانه‌هاي كار و اقتصاد نيز فعاليت كرده بود. تا اينجا داستان خيلي زيبا به نظر مي‌رسد كشوري كه محدوديت‌هاي زيادي براي شهروندان خود اعمال كرده بود به سوي نوعي از آزادي اجتماعي حركت مي‌كند كه بنا دارد محدوديت‌هاي زيادي كه عليه زنان در اين كشور اعمال مي‌شود را كاهش دهد اما وقتي از اين تصوير زيبا و اميد بخش فاصله بگيريم و با ديد كامل‌تري به تحولات سياسي اين كشور نگاه كنيم تصوير عربستان پيشرو ديگر زيبايي خود را از دست داده و حتي مبهم و ترسناك هم مي‌شود زيرا تحولاتي كه امروز در عربستان شاهد آن هستيم به نوعي مهندسي سياسي و اجتماعي آينده اين كشور است. اساس و اصل دولت آل‌سعود در عربستان در پي ائتلافي ميان اين خاندان و محمد بن عبدالوهاب موسس فرقه وهابيت شكل گرفت و قرار شد تا نهادهاي مذهبي وهابي مسووليت اعطاي مشروعيت به حاكمان سعودي از طريق بيعت را داشته باشند در مقابل هم حكومت مجال زيادي به موسسه‌ها و نهادهاي مذهبي براي دخالت در زندگي اجتماعي و فردي مردم بدهد و فضا را براي توسعه و نفوذ وهابيت در كشورهاي منطقه و كشورهاي اسلامي بدهد. با وجود اينكه موسسه مذهبي وهابيت در عربستان سلطه زيادي در دست نداشت اما عامل بسياري از عقب ماندگي‌هاي اجتماعي اين كشور هم به شمار مي‌رفت. با اين حال بعد از حادثه 11 سپتامبر و مشخص شدن دست داشتن گروهي از مسوولان مذهبي عربستان در اين حوادث ديگر نهاد مذهبي در رياض يك شريك قابل اعتماد براي دولت آل سعود نبود بلكه به باري بر دوش اين خانواده تبديل شد كه خود مسوولان ارشد آن هم چندان به اصول و چارچوب‌هاي مذهبي پايبند نبودند. تغييراتي كه امروز شاهد آن هستيم حركت به سوي مهار كردن موسسات ديني در عربستان و تلاش براي تشريفاتي كردن نقش اين نهاد در رأس قدرت اين كشور است تا شاهزاده جوان كه حالا براي هيات سرگرمي رديف بودجه هم تعيين كرده بتواند آزادي‌هاي اجتماعي را براي مردم و به ويژه زنان فراهم كند و به اين ترتيب وقتي همه سرگرم شدند، ديوار كشي و ممنوعيت بر آزادي‌هاي سياسي و آزادي بيان و انتقاد از حاكم راحت‌تر صورت بگيرد. دولت عربستان در حال ساخت تصويري زيبا از اين كشور بر اساس معيارهاي آزادي غربي است تا در پس اين تصوير جذاب، حكومتي ديكتاتور اما اين‌بار سكولار كه تحمل شنيدن صداي مخالف خود را ندارد، قدرت بگيرد.