«ايفاي نقش فعال‌تر روسيه در مذاكرات هسته‌يي عامل مهمي در تسريع حل و فصل نهايي موضوع هسته‌يي و دستيابي به راه‌حل جامع است.» اينها بخشي از صحبت‌هاي محمدجواد ظريف در ديدار ديروزش با سرگئي ريباكوف، معاون وزير خارجه و عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده روسيه است. اما روسيه چه نقشي در مذاكرات هسته‌يي تاكنون ايفا كرده است؟ فعال‌تر شدن روسيه در مذاكرات هسته‌يي چه تاثيري مي‌تواند داشته باشد؟ تهديد اخير روسيه مي‌تواند مانعي همپاي تهديد جمهوريخواهان در اعمال تحريم‌هاي جديد باشد؟ و روسيه به چه ميزان خواست ايران را در ايفاي نقش فعال‌تر در مذاكرات ايفا مي‌كند. محمد شوري، تحليلگر مسائل روسيه معتقد است كه روسيه تاكنون نظاره‌گر مذاكرات بوده است و فعال‌تر شدنش نيز مي‌تواند به حل پرونده هسته‌يي كمك شاياني كند. وي تاكيد دارد اگرچه روسيه سودي در رسيدن به توافق نخواهد برد اما از شكست مذاكرات نيز سودي نمي‌برد. مشروح گفت‌وگوي «اعتماد» با محمد شوري در پي مي‌آيد:
ارزيابي‌تان از سفر آقاي ريباكوف به تهران چيست؟ فكر مي‌كنيد اين سفر در اين هنگام به تهران چه اثراتي مي‌تواند داشته باشد؟
سفر معاون وزير امور خارجه روسيه به تهران و گفت‌وگوهايش با مسوولان ايراني در چارچوب مذاكره‌ها و رايزني‌هاي دوجانبه‌يي است كه مسوولان وزارت امور خارجه كشورمان با اعضاي 1+5 برگزار مي‌كنند. اين ديدارها و مذاكرات مي‌تواند در رسيدن به راه‌حل و توافق نهايي مورد نظر همه كشورها كمك ويژه‌يي كند. به هر حال يادمان باشد كه اين ديدار، تنها ديدار آقاي ظريف نيست و ايشان، روز چهارشنبه با جان كري در همين راستا ديدار خواهد كرد. اين گفت‌وگو با تمامي اعضا مي‌تواند در نزديكي ديدگاه‌هاي طرفين در مذاكرات موثر باشد، ضمن آنكه با توجه به نوع رابطه‌يي كه ايران با روسيه دارد، اين ديدارها اگر با جديت بيشتري ادامه يابد، مي‌تواند به هماهنگي و همراهي بيشتر دو طرف با يك رويكرد واحد در مذاكرات منجر شود. ممكن است اين همراهي و هماهنگي قبلا خيلي شاهدش نبوده باشيم كه بخشي از اين مساله به دليل اين است كه اين ديدارهاي دوجانبه در خصوص مساله هسته‌يي كمتر ميان دو كشور برگزار شده است. به هر حال برگزاري اين ديدارها ضروري است.
نقشي كه روسيه در مذاكرات هسته‌يي ايران و 1+5 از مهر ماه سال گذشته جريان دارد، چگونه بوده است؟
اگر از موضع روسيه به اين سوال نگريسته شود، يك جواب مي‌توان داد و اگر از موضع ايران نگريسته شود، يك جواب ديگر را مي‌توان بيان كرد.
موضع روسيه در مذاكرات چطور بوده است؟
از آنجايي كه روسيه منافع متعددي را در عرصه بين‌الملل دنبال مي‌كند، موضوع توافق احتمالي ايران با 1+5 بخشي از سياست‌هاي متعدد و پيچيده روسيه را دربرمي‌گيرد و به عبارتي ممكن است كه روسيه در متني بزرگ‌تر به اين مذاكرات نگاه كند. منظورم اين است كه روسيه در متن رابطه‌اش با غرب به اين مذاكرات نگاه مي‌كند و ايران نيز در متن روابطش با روسيه به نقش اين كشور در مذاكرات مي‌نگرد. با توجه به تنش‌هايي كه در ميان روسيه و غرب در ماه‌هاي اخير رخ داده است، روس‌ها سعي مي‌كنند در اين مساله نيز در رابطه‌شان با غرب تعريفي ارايه كنند و چندي پيش نيز شاهد بوديم كه آنها با صدور بيانيه‌يي تهديد كردند در نوع همكاري‌هاي خودشان با غرب در مسائل بين‌المللي تجديدنظرهايي خواهند داشت. اين تهديد، اين معنا را دارد كه روسيه مي‌خواهد از تمام ابزارها و اهرم‌هاي فشارش عليه غرب استفاده كند اما اينكه اين تلاش‌ها و تهديدهاي روسيه چه تاثيري در پرونده هسته‌يي ايران گذارد، بايد ديد و منتظر ماند. از سويي ممكن است كه تاثيري مثبت داشته باشد و از سوي ديگر تاثيري منفي. تاثير مثبتش اين است كه همسو با ايران شود و به نوعي با خواست ايران همراهي كند و با موضع ايران بر غرب فشار آورد يا آنكه از طريق ايجاد اخلال در مذاكرات بر غرب فشار ايجاد كند. به هر حال بايد تاكيد كنم كه نوع كنش و رفتار روسيه در مذاكرات هسته‌يي را بايد در متن بزرگ‌تر روابط روسيه و غرب ديد و فهم كرد. اما در خصوص متن روابط روسيه و ايران، روس‌ها و ايران همكاري‌ها و ملاحظاتي دارند كه اين همكاري‌ها و ملاحظات ارزش و اهميت استراتژيكش براي روسيه بيش از اين باشد كه بخواهد در مذاكرات اخلال ايجاد كند.
فكر مي‌كنيد احتمال عملي شدن تهديد روسيه و ايجاد اختلال در مذاكرات از سوي اين كشور چقدر وجود دارد؟
وقتي تهديد صورت مي‌گيرد، احتمال عملي نشدن از عملي شدن بيشتر از پيش است و هدف بيشتر ايجاد يك نوع جنگ رواني است. به هر حال روسيه نفعي از اينكه مذاكرات هسته‌يي ميان ايران و 1+5 به شكست بينجامد، ندارد هرچند كه ممكن است سود چنداني نيز در به نتيجه رسيدن و موفقيت آن برايش نباشد.
در مدتي كه مذاكرات هسته‌يي جريان دارد، ايران و روسيه قرارداد ساخت دو نيروگاه هسته‌يي جديد را امضا كردند و يك يادداشت تفاهم براي تامين سوخت هسته‌يي ميان دو كشور هم امضا شد. از سوي ديگر، در يك‌سال و نيم گذشته شاهد افزايش روابط سياسي و تجاري دو كشور بوده‌ايم. همه اين مسائل چقدر در ايجاد نگرش مثبت در روسيه براي اينكه در مذاكرات نقش مثبتي را ايفا كند، داشته است؟ آيا مي‌توان اين برداشت را داشت كه ايران با اين امتيازات مي‌خواهد روسيه را همراه خود كند تا بيمي از روابط ايران با غرب نداشته باشد؟
بخشي از موضوع همين است. بخشي از رابطه ما با روسيه مستقل و جدا از غرب است و ما با روسيه مسائلي داريم كه غرب با روسيه ندارد. به طور مثال ما و روسيه از رابطه همسايگي برخوردار هستيم و همچنين منافع مشتركي در منطقه داريم. اينها معنايش اين نيست كه اگر روابط ما با غرب تغيير يافت ديگر رابطه ما با روسيه هم تغيير مي‌كند. . .
اما قبول داريد كه روسيه نيز چندان از توافق هسته‌يي و بهبود رابطه ايران با غرب خوشايند نيست؟
بله. سوءبرداشتي در برخي از دولتمردان روسي وجود دارد و آن، اين است كه اگر روابط ايران و غرب ترميم شود، آنگاه روابط ايران و روسيه مخدوش مي‌شود و تاثير منفي بر نوع روابط دو كشور برجا خواهد گذاشت. من به همان دلايلي كه ذكر كردم، فكر نمي‌كنم با توافق هسته‌يي، روابط ايران و روسيه كمتر شود. ضمن آنكه جمهوري اسلامي ايران مي‌خواهد از طريق استقلال عمل در عرصه بين‌المللي اهدافش را به پيش ببرد و اين، به آن معناست كه در هيچ زمينه‌يي وابستگي به هيچ كشور يا قدرتي را نخواهد پذيرفت.
آقاي ظريف در ديداري كه با آقاي ريباكوف داشتند، از روسيه خواستار نقشي فعال‌تر شدند و بيان كردند كه نقش فعال تر روسيه مي‌تواند در روند رسيدن به توافق تسريع ايجاد كند. فكر فعال شدن روسيه چقدر مي‌تواند در رسيدن به توافق و حل و فصل نهايي پرونده هسته‌يي ايران موثر باشد؟
توقع و انتظار ايران از روسيه اين است كه مسكو در مذاكرات هسته‌يي نقشي فعال‌تر و مستقيم داشته باشد. متاسفانه روس‌ها تاكنون بيشتر در حاشيه مذاكرات بوده‌اند و به نوعي مذاكره اصلي ميان ايران و غرب بوده هرچند كه مشكل اصلي نيز اختلاف ايران و غرب است اما روسيه و چين نبايد علي‌القاعده منتظر بنشينند و ببينند كه غربي‌ها به چه شكلي مي‌خواهند با ايران برخورد كنند، چراكه هر نوع نتيجه در مذاكرات مي‌تواند بر جايگاه بين‌المللي آنها نيز تاثيرگذار باشد. اينكه غربي‌ها بخواهند يك طرفه مسائل‌شان را با ايران در سطح بين‌المللي حل كنند يا آنكه با شيوه‌هاي موردنظرشان مسائل را جلو ببرند، چيزي نيست كه مورد نظر روسيه باشد. بنابراين انتظار ايران از روسيه اين است كه با يك شيوه فعالانه‌تري وارد مناسبات شود و تاثير خودش را در مذاكرات به صورت مثبت و مبتكرانه نشان دهد نه آنكه رفتار روسيه واكنشي باشد به ديدگاه‌ها و مواضع غرب. به نظرم اگر روسيه و چين بخواهند رفتار فعالانه و در برخي موارد ابتكاري داشته باشند حتما مي‌توانند نقشي مثبت در روند مذاكرات داشته باشند. البته روس‌ها در گذشته تلاش‌هايي داشته‌اند. مثلا آقاي لاوروف طرح گام به گامي را مطرح كرد اما از آنجايي كه در شرايطي مطرح شد كه مذاكرات به شكل جدي ميان ايران و 1+5 نبود، به نتيجه‌يي نيز نرسيد. به هر حال پيگيري و ارايه هر طرح جديدتري از سوي روسيه مي‌تواند به حل و فصل موضوع كمك كند و اين چيزي است كه ايران انتظار آن را دارد.
به نظرتان روسيه چقدر احتمال دارد كه خواسته ايران را اجابت كند؟
ما نمي‌توانيم براي كشورهاي ديگر مخصوصا كشوري مانند روسيه تعيين تكليف كنيم يا انتظار داشته باشيم آنها بر اساس خواست و نظر ما عمل كنند، اما هنر ديپلماسي و ديپلمات در اين است كه طرف‌هاي مقابل را به درجه‌يي از اقناع برسانند كه به اجرا و عمل خواسته شما تن در دهند. به نظرم اتخاذ يك سياست فعالانه‌تر از سوي ايران مي‌تواند هم به نفع روابط دوجانبه ايران و روسيه باشد و هم اينكه به نفع ايفاي نقش مثبت روسيه در عرصه مذاكرات هسته‌يي شود.