محمدجواد ظريف از انتظارهاي خود با روس‌ها گفت
نفت و تحريم؛ ابزار هم‌آوايي يا واگرايي ايران و روسيه
سارا معصومي/ «پيشرفت در مذاكرات هسته‌يي ايران با 1+5». به نظر مي‌رسد اين جمله تبديل به آرزوي ظاهري هفت كشوري شده است كه از نوامبر 2013 تاكنون عزم خود را براي امضاي توافق جامع هسته‌يي جزم كرده‌اند. جان كري، وزير امور خارجه ايالات متحده و محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران خود را براي ديدار رودررو در ژنو مهيا مي‌كنند. جان كري روز گذشته را در هند گذراند و همتاي ايراني او هم در تهران با معاون وزير امور خارجه روسيه و رييس تيم مذاكره‌كننده اين كشور در مذاكرات هسته‌يي ديدار كرد. در شرايطي كه سوژه گفت‌وگوهاي ظريف در تهران با مذاكره كننده روس به مباحث هسته‌يي محدود شد، جان كري هم در هند بخش‌هايي از اظهارنظرهاي خود را به مذاكرات آتي با همتاي ايراني در ژنو اختصاص داد. جان كري در جمع خبرنگاران در هند گفت: «هدف از ديدار آتي با محمدجواد ظريف فراهم كردن زمينه مذاكرات در خصوص برنامه هسته‌يي تهران و ايجاد پيشرفت‌هاي بيشتر در اين مذاكرات است. اين ديدار ابتدا با هدف ارزيابي تمام مسائل برنامه‌ريزي شده و سپس قرار است مسير هيات‌هاي مذاكره‌كننده‌مان مشخص شود تا بتوانيم اين پروسه را براي دستيابي به پيشرفت‌هاي بيشتر هموار كنيم.» جمله طلايي جان كري پيش از ديدار با همتاي ايراني‌اش در 14 ژانويه هم اين بود كه ايران و امريكا به دنبال پيشرفت در دور جديد مذاكرات هسته‌يي هستند. ظريف و كري در ژنو براي نخستين‌بار پس از تعطيلات ژانويه غرب تجديد ديدار مي‌كنند تا شايد در سايه اين اتفاق بتوانند پس از تمديد دوباره برنامه مشترك اقدام به هدف امضاي توافق جامع هسته‌يي نزديك‌تر شوند.
ايران، به روسيه فعال‌تر نياز دارد
48 ساعت پيش از ديدار محمدجواد ظريف با جان كري، وزير امور خارجه ايران ميزبان معاون وزير امور خارجه روسيه بود تا به اين ترتيب نخستين ديدار در چارچوب مذاكرات هسته‌يي در سال 2015 به روس‌ها اختصاص يابد. به گزارش «اعتماد»، ظريف در ديدار با سرگئي ريابكوف، با ارايه تحليلي از آخرين وضعيت مذاكرات هسته‌يي و ضمن تقدير از نقش روسيه در روند مذاكرات، ايفاي نقش فعال‌تر اين كشور را عامل مهمي در تسريع حل و فصل نهايي موضوع ودستيابي به راه‌حل جامع ارزيابي كرد. وزير امور خارجه كشورمان همچنين با اشاره به ظرفيت بالا و قابليت‌هاي متنوع دوكشور برضرورت گسترش و تعميق بيشتر روابط فيمابين در عرصه‌هاي مختلف تاكيد كرد. افزايش مشورت‌هاي سياسي و تبادل نظر پيرامون مهم‌ترين تحولات منطقه‌يي و بين‌المللي از ديگر موضوعات مورد تاكيد ظريف در اين ديدار بود.
معاون وزير خارجه روسيه نيز در اين ديدار بر نقش مسوولانه مسكو در مذاكرات هسته‌يي ايران با كشورهاي 1+5 تاكيد كرد و اظهارداشت: روابط دوستانه و نزديك مسكو - تهران ايجاب مي‌كند از ظرفيت‌هاي خود استفاده كرده و به حل و فصل سريع‌تر موضوع هسته‌يي ايران كمك كنيم. ريابكوف همچنين آمادگي كامل روسيه را براي همكاري‌هاي موثرتر منطقه‌يي و بين‌المللي با ايران مورد تاكيد قرارداد.
به نظر مي‌رسد با توجه به ادامه مذاكرات ايران و 1+5 در وقت اضافه، تهران براي پيشبرد نتيجه مذاكرات به سمت رسيدن به توافق جامع هسته‌يي و در عين حال حفظ خطوط قرمز خود به كمك بيشتر روس‌ها نياز دارد. اين در حالي است كه روسيه به دليل اختلاف با غرب بر سر پرونده اوكراين به نوعي در چند هفته اخير با كارت ايران، امريكا را تهديد كرده است. روسيه كه در مدت زمان تشديد تحريم‌هاي ايران از سوي اروپا و امريكا در بازار انرژي هسته‌يي ايران يكه‌تاز بوده در شش‌ماه اخير به دليل پرونده اوكراين از سوي اروپا و امريكا تحريم شده است.
تحريم، ابزار تهديد مشترك ايران و روسيه
امريكا در حالي در سال نو ميلادي ماراتن مذاكرات هسته‌يي با ايران را از سر خواهد گرفت كه در يك سال و چند ماه گذشته بر حجم چالش‌هاي امنيتي اين كشور افزوده شده است. لس آنجلس تايمز در تازه‌ترين گزارش خود در اين خصوص مي‌نويسد: «امريكا در يك سال گذشته با دغدغه‌هاي امنيتي بسياري دست و پنجه نرم كرده است. از داعش در عراق تا شيطنت‌هاي كرملين در اوكراين، از پرونده هسته‌يي ايران تا خودسري‌هاي كره شمالي و البته تطويل بحران در سوريه. نكته جالب توجه اينجا است كه واشنگتن با يك ابزار با تمام اين مسائل برخورد كرده است؛ تحريم‌هاي مالي. در شرايطي كه مردم امريكا نسبت به آغاز جنگي ديگر از سوي كشورشان حساسيت پيدا كرده‌اند و علاوه بر اين كمبود بودجه در امريكا هم دست دولت را بسته است به نظر مي‌رسد كه بهترين راه براي كاخ سفيد، تحريم مالي است. بر اساس اين گزارش تعداد برنامه‌هاي تحريم امريكا در يك دهه گذشته از 17 به 34 مورد رسيده است.» وزير خزانه داري امريكا سال گذشته ميلادي در اين خصوص گفت: تحريم‌هاي وزرات خزانه‌داري صحنه جنگ جديد و كم هزينه‌يي را براي امريكا ايجاد كرده است كه در سايه آن مي‌توان كساني را كه به امنيت امريكا آسيب مي‌زنند بدون آنكه جان سربازان ما به خطر بيفتد تنبيه كرد. امريكا در شرايطي براي مهار رفتارهاي روسيه در كشورهاي مورد حمايت خود دست به ابزار تحريم برده است كه مذاكرات هسته‌يي ايران با 1+5 به خوبي نشان‌دهنده ناكارآمدي ابزار تحريم است. از عمر پرونده هسته‌يي ايران 12 سال مي‌گذرد و اين در حالي است كه در نهايت در سايه توافق موقت هسته‌يي، ايران به حق غني سازي خود دست يافت و امريكا هم موفق به عملي كردن آرزوي خود در خصوص از ميان برداشته شدن برنامه هسته‌يي اين كشور نشد. ايران و امريكا در حالي كمتر از 48 ساعت ديگر مذاكرات دوجانبه را از سر خواهند گرفت كه تركيب سياسي جديد كنگره مي‌تواند منجر به تشديد تحريم‌ها از سوي امريكا شده و به نوعي تيرخلاصي بر مذاكرات هسته‌يي هم باشد. يكي از اصلي‌ترين خطراتي كه تحليلگران امريكايي متوجه سياست تشديد تحريم‌هاي ايران مي‌كنند اين است كه تصويب هرگونه تحريم جديدي در حالي كه ايران در يك سال و چند ماه گذشته دمي ميز مذاكره را ترك نكرده مي‌تواند به ايجاد شكاف در ائتلافي منتهي شود كه عليه اين كشور تا پيش از روي كار آمدن دولت يازدهم در ايران ايجاد شده بود. در شرايطي كه تحريم‌هاي مشروط امريكا با امضاي جمهوريخواهان تندرو تصويب شود هرچند كه ايران عملا تا زمان ادامه مذاكرات هدف اين تحريم‌ها قرار نخواهد گرفت اما وجهه امريكا در سطح بين‌المللي آسيب جدي خواهد ديد. يكي از ايرادهاي وارد بر سيستم تنبيهي امريكا منبي بر تحريم كه در سال‌هاي حضور باراك اوباما جنبه جدي‌تر هم به خود گرفته همين عدم موفقيت در جلب نظر و حمايت تمام متحدان امريكا در سطح بين اللمللي است. در حالي كه امريكا معمولا تلاش مي‌كند حمايت همه‌جانبه متحدان خود براي تنبيه يك كشور را جلب كند اما منافع ملي متحدان هر زمان كه ايجاب كند به جدايي از همصدايي با واشنگتن منتهي خواهد شد. بر همين اساس بسياري از منتقدان سلطه طلبي‌هاي امريكا در سطح بين‌المللي تاكيد مي‌كنند كه اعمال سيستم تحريم در حقيقت نوعي جديد از سياست استعماري اين كشور است. روسيه و كره شمالي در اين مدت تهديد به مقابله به مثل كرده‌اند و چيني‌ها هم به صراحت تاكيد كرده‌اند كه به زودي سيستم مالي‌اي را راه‌اندازي خواهند كرد كه شبكه مستقلي در سطح بين‌المللي را تشكيل داده و در حقيقت از پس سلاح جديد امريكا برآيد. در شرايطي كه كاخ سفيد در يك سال گذشته به دليل امضاي توافقنامه موقت هسته‌يي با ايران از تصويب تحريم جديد از كانال كنگره عليه ايران خودداري كرده، روسيه در اين مدت ميزبان تحريم‌هاي ريز و درشت بسياري بوده است. البته وزارت خزانه داري امريكا در يك سل گذشته در چند مورد چند فرد و شركت ايراني را به دليل نقض تحريم‌هايي كه پيش از توافقنامه موقت ژنو تصويب شده بود، در ليست سياه خود قرار داد. در حالي كه اروپايي‌ها از منظر انرژي بيشترين آسيب را از تحريم‌هاي روسيه مي‌بينند اما به نظر مي‌رسد كه فروافتادن در باتلاق تقابل تمام عيار با مسكو به هيچ‌وجه باب ميل آنها نيست. رييس‌جمهور فرانسه هفته گذشته به صراحت اعلام كرد كه سياست غرب در افزودن بر تنور تحريم روسيه اشتباه بوده و بايد فورا متوقف شود.
در شرايطي كه در دوران رياست‌جمهوري باراك اوباما بر خلاف دوران جورج بوش جمهوريخواه كه گزينه نظامي همواره نخستين گزينه روي ميز بود، تحريم‌ها حرف نخست را در سياست تنبيهي مي‌زدند اما برخي كارشناسان تقصير بيشتر در اين خصوص را بر گردن كنگره مي‌اندازند. به عنوان نمونه در تحريم روسيه، ونزوئلا و ايران كنگره بيش از كاخ سفيد به دنبال تشديد تحريم بوده است. قدرت سياسي امريكا در حوزه تحريم را در حقيقت بايد مديون سيستم اقتصادي اين كشور دانست. امريكا مي‌تواند به راحتي با تهديد شركت‌هاي دولتي و حتي كمپاني‌هاي خصوصي به محروميت از بازار خود، به هرگونه سرمايه‌گذاري آنها در كشور هدف امريكا و يا مبادله مالي اين دو به هم پايان دهد.
شايد تحريم‌ها منتهي به وارد آمدن فشار اقتصادي به كشور هدف شود اما در عرصه سياسي اين ابزار نمي‌تواند كشور فوق را به تبعيت بي چون و چرا از سياست‌هاي امريكا در سطح بين‌المللي وادار كند. در حال حاضر ايران و امريكا در حالي خود را براي چندمين ديدار دوجانبه هسته‌يي در 14 ژانويه در ژنو مهيا مي‌كنند كه وزير امور خارجه ايران به صراحت اعلام كرده است كه اين تحريم نبود كه تهران را به مذاكره سياسي فراخواند. به بيان ديگر خواسته امريكا در خصوص برنامه هسته‌يي ايران از سال 2003 تا به امروز برچيده شدن تمام تاسيسات هسته‌يي بوده است و اين در حالي است كه ايران نه تنها كار در نيروگاه بوشهر را ادامه مي‌دهد بلكه قرارداد ساخت دو راكتور ديگر را هم با روس‌ها در همين يك سال امضا كرده است. علاوه بر اين تيم مذاكره كننده ايران در متن برنامه مشترك اقدام، به صراحت قيد نياز عملي ايران به غني‌سازي را آورده و اين به معناي عزم ايران براي غني‌سازي صنعتي است. از سوي ديگر با توجه به سياست‌هاي دولت تدبير و اميد در يك سال گذشته، موج رفت و آمدهاي مقام‌هاي كشورهاي اروپايي به ايران نشان مي‌دهد كه قاره سبز نشين‌ها از متضرر شدن از جانب تحريم‌هاي ايران توسط خود و امريكا به ستوه آمده‌اند و در حقيقت براي بازگشت به بازار ايران دورخيز كرده‌اند. اين مساله در خصوص روسيه هم مصداق عيني دارد و به نظر مي‌رسد كه در شرايطي كه ولاديمير پوتين ،رييس‌جمهور روسيه خيال كوتاه آمدن از سياست‌هاي خود در قبال كريمه را ندارد، هر روز بر حجم خسران اقتصادي اروپا از تحريم‌هاي روسيه افزوده مي‌شود. از سوي ديگر روسيه اخيرا كارت ديگري را رو كرده و در برابر كارت تحريم امريكا هشدار داده است كه مي‌تواند در پرونده‌هاي سوريه و ايران اين بدجنسي امريكايي‌ها را تلافي كند.
ديدار در سايه دلواپسي‌هاي نفتي
نخستين ديدار در سال نو ميلادي، نخستين ديدار پس از تمديد مذاكرات در نوامبر 2014 و البته نخستين ديدار پس از كاهش روز افزون قيمت نفت در بازارهاي جهاني: اين جملات مختصات جوي حاكم بر ازسرگيري مذاكرات ايران و امريكا در سطح وزراي امور خارجه در ژنو است. در حالي كه كاهش قيمت نفت در يك ماه‌و‌نيم گذشته موجي از تحليل‌ها را در سطح منطقه‌يي و فرامنطقه‌يي به راه انداخته و در هركدام از آنها هم گاهي نوك پيكان حملات را به سمت عربستان نشانه مي‌رود و گاه به سمت امريكا، بسياري اين ابزار را هم در كنار ابزار تحريم واشنگتن قرار مي‌دهند. بر مبناي اين تحليل امريكايي كه نتوانست با تحريم ايران را به تن دادن به خواسته‌هاي خود وادار كند اكنون با ابزار قيمت نفت تلاش مي‌كند در دقيقه نود آنچه را دل مي‌خواهد از زبان مذاكره كنندگان ايران بشنود. در اين سناريو ديدار جان كري با همتاي سعودي‌اش در وين در نوامبر 2014 و پس از آن اعلام شكست طرفين در رسيدن به توافق جامع هسته‌يي نقش پررنگي را بازي مي‌كند. بر اين اساس كارت امريكا در اين دور از مذاكرات با ايران كارت طلاي سياه است. بودجه ايران وابستگي 60 درصدي به نفت دارد و به نظر مي‌رسد كه همين مساله امريكايي‌ها را وسوسه كرده است. در حالي كه بهاي نفت در تابستان گذشته 100 دلار به ازاي هر بشكه بود، افت آن تا بشكه‌يي 50 دلار و حتي كمتر از اين رقم مي‌تواند دولت نوپاي حسن روحاني را با مشكلات جدي روبه‌رو كند.