گزارش فراتر از حيطه اختيارات
جاويد قربان‌اوغلي
تحليلگر مسائل سياست خارجي
بر اساس قطعنامه 2231 شوراي امنيت، دبيركل سازمان ملل متحد موظف است در دوره‌هاي شش‌ماهه، گزارشي را درباره اجراي اين قطعنامه به اعضاي شوراي امنيت ارايه دهد و شوراي امنيت در نشستي آن گزارش را مورد نقد و بررسي قرار دهد. در اين راستا، روز دوشنبه سرانجام پس از حرف و حديث‌هاي فراوان پس از انتشار خبر رويترز درباره پيش‌نويس گزارش دبيركل سازمان ملل متحد درباره اجراي برجام و قطعنامه 2231 به شوراي امنيت، بان‌كي‌مون گزارش رسمي خود را منتشر كرد؛ گزارش كه به نظر مي‌رسد نسبت به پيش‌نويس منتشرشده تفاوت چنداني نداشته باشد. اين نخستين گزارشي رسمي دبيركل سازمان ملل متحد بود و برخي كشورها مانند ايران و روسيه آن را سياسي دانسته‌اند و برخي براساس آن مدعي‌اند ايران از برجام تخطي داشته است. در اين چارچوب، برخي از كشورها مانند ايران بيان كرده‌اند كه بان كي‌مون در تهيه اين گزارش نظرات شخصي خود را اعمال كرده است و تحت فشار برخي از جريان‌ها و كشورها بوده است. با بررسي گزارش دبيركل سازمان ملل متحد در اين گزارش مي‌توان به راحتي دريافت اعمال نظرات شخصي او در نگارش اين گزارش مشخص است و با قاطعيت مي‌توان گفت كه او در تهيه اين گزارش از وظايف مشخص شده خود، تخطي انجام داده و در خصوص موضوعاتي، فراتر از ماموريتش گزارش كرده است. به‌طور مثال، مساله آزمايش‌هاي موشكي ايران، يكي از مسائلي است كه در اين گزارش، جنجالي شده است. مساله آزمايش‌هاي موشكي ايران از جمله مسائلي بود كه در مذاكرات هسته‌اي نيز گهگاه جنجال‌آفرين مي‌شد. با تلاش ديپلمات‌هاي جمهوري اسلامي ايران در هنگام، اين مساله از توافق هسته‌اي تفكيك شد و ايران نيز در اين خصوص منعي ندارد. با اين حال، در قطعنامه 2231 نسبت به اين مساله اشاراتي داشته است و از جمهوري اسلامي ايران خواسته است تا فعاليت‌هاي خود را در خصوص موشك‌هايي كه براي حمل كلاهك هسته‌اي طراحي مي‌شوند، توسعه ندهد. در ماه‌هاي گذشته نيز انجام آزمايش‌هاي موشكي ايران جنجال‌آفرين شد و امريكا به همراه آلمان، فرانسه و انگلستان آن را نقض قطعنامه 2231 تلقي كردند و به همين خاطر، شوراي امنيت نشستي را براي بررسي اين موضوع تشكيل داد؛ نشستي كه البته بدون دستيابي به نتيجه به پايان رسيد و شوراي امنيت حتي در اين باره يك بيانيه مطبوعاتي نيز صادر نكرد. با اين حال، دبيركل سازمان ملل متحد در گزارش خود به شوراي امنيت انجام اين آزمايش‌ها را مورد لحاظ قرار داده و آن را نقض روح سازنده قطعنامه 2231 و توافق هسته‌اي ميان ايران و گروه 1+5 تلقي كرده است. اين عبارت، بار حقوقي فراواني دارد. در حالي كه شوراي امنيت در اين باره نتوانسته است قضاوتي داشته باشد، بان‌كي‌مون در اين باره پا را فراتر از حيطه وظايف خويش گذاشته و به جاي شوراي امنيت در اين خصوص قضاوت كرده است. در خصوص فعاليت‌هاي موشكي ايران و آزمايش اين موشك‌ها با دو ديدگاه مي‌توان قضاوت داشت؛ قضاوتي براساس نيمه پر و قضاوتي براساس نيمه خالي ليوان. در واقع، بان‌كي‌مون در گزارش خود و براساس نظرات شخصي‌اش، در اين باره قضاوت كرده است و نظراتش براساس ديدگاه نيمه خالي ليوان است. او حداقل در گزارش خود مي‌توانست ضمن اشاره به ديدگاه‌هاي طرف مقابل مبني بر نقض توافق از سوي ايران، نظرات ايران مبني بر اينكه انجام اين آزمايش‌ها نقض قطعنامه نيست را بازتاب دهد و از قضاوت شخصي در اين خصوص اجتناب كند. اعمال نظرات شخصي اينچنيني موجب شده است تا شائبه‌ها درباره تحت فشار بودن او از سوي برخي از كشورها و جريان‌ها بيش از پيش شود. نحوه عملكرد آقاي بان كي‌مون در موارد مشابه پيشين مانند خارج ساختن عربستان از ليست سياه كشورهاي ناقض حقوق كودكان نيز به اين شائبه‌ها دامن زده است.
در اين خصوص، ايران معتقد است كه دبيركل سازمان ملل از سوي نمايندگي امريكا در سازمان ملل متحد تحت فشار قرار گرفته است. با اين وجود، من مي‌خواهم بگويم اين فشار تنها از سوي امريكايي‌ها نيست بلكه اسراييل و اعراب و به ويژه عربستان سعودي نيز در اين چارچوب نقش‌آفرين بوده‌اند. البته دامنه اشتباهات دبيركل سازمان ملل در گزارشش درباره اجراي قطعنامه 2231 به اين مساله محدود نمانده است و او مسائل بي‌ارتباط ديگري را هم در گزارش خود مورد لحاظ قرار داده و به صورت يكجانبه ايران را متهم به نقض تعهدات بين‌المللي خود در قطعنامه 2231 كرده است كه نمونه آن را در خصوص ادعاي امريكايي‌ها درباره قاچاق سلاح به يمن مي‌توان ديد.