پيرمحمد ملازهي تحليلگر مسائل هند
در گفت‌وگو با «اعتماد»:
هند ميانجيگري ايران براي كشمير را مي‌پذيرد
محمدابراهيم ترقي‌نژاد | اختلاف، درگيري و جنگ؛ اين وضعيتي است كه كشمير 68 سال است با آن روبه‌رو است و اين وضعيت بحراني نيز روز به روز بيش از پيش به آن افزوده مي‌شود. از 11 روز پيش نيز اين وضعيت بحراني به اوج خود رسيده است. جرقه اين اعتراضات از آنجا شروع شد كه نيروهاي ارتش هند پس از اينكه مطلع شدند برهان مظفر واني، رهبر حزب المجاهدين كشمير در نماز جمعه منطقه انانتاگ كشمير حضور پيدا كرده است، به آنجا يورش برده و او و دو نفر همراه او را به قتل رساندند. با كشته شدن او اعتراضات هم آغاز شد و تا امروز نيز همچنان ادامه دارد. پاسخ دولت هند در برابر اين اعتراضات تند و خشن بوده است به گونه‌اي كه براساس آخرين اخبار بيش از 44 نفر كشته و 3500 نفر زخمي شده‌اند. از سوي ديگر، هندي‌ها براي مهار اعتراضات در تمام 11 روز گذشته نيز اينترنت و تلفن اين ايالت شمالي را به ديگر مناطق قطع كرده‌اند و از دوشنبه هفته پيش تا به امروز انتشار هرگونه نشريه را ممنوع و به اين ترتيب تمامي كانال‌هاي اطلاع‌رساني مسدود شده‌اند. از سويي، پليس كشمير براي كنترل اوضاع از روز شنبه هفته گذشته ممنوعيت رفت و آمد و تجمع را به مرحله اجرا گذاشت؛ امري كه البته با بي‌توجهي مردم كشمير روبه‌رو شده است و همين موجب شد تا دولت هند 2800 نيروي نظامي را در نقاط مختلف كشمير مستقر كند و ديروز نيز رسانه‌هاي هندي خبر دادند كه حدود دو‌هزار نيروي ذخيره پليس ديگر به كشمير اعزام شده‌اند. شديدترين واكنش تا به امروز از سوي مقام‌هاي پاكستاني صورت گرفته است. دبيركل سازمان ملل نيز در تداوم موضع‌گيري‌هاي ضعيف خود در هفته‌هاي اخير تنها به يك ابراز نگراني از تداوم خشونت‌ها بسنده كرده است. با اين حال، روز دوشنبه «سيد علي گيلاني» رهبر مردم كشمير از سازمان ملل متحد درخواست كرد كه مسير تحقيقات بي‌طرفانه درباره جنايات ارتش هند عليه مردم مسلمان كشمير را هموار كند. او همچنين در نامه‌هاي جداگانه از مسوولان ايران، چين، عربستان و برخي كشورهاي ديگر درخواست كمك كرده است. همزمان با تشديد تنش در منطقه كشمير و بالا رفتن آمار تلفات و مجروحان، بهرام قاسمي، سخنگو و رييس مركز ديپلماسي عمومي و رسانه‌اي وزارت امور خارجه كشورمان با ابراز تاسف از كشته شدن تعدادي از مردم اين منطقه گفت: اختلافات و تنش‌ها در كشمير تنها از راه‌هاي مسالمت‌آميز و گفت‌وگو قابل حل است. سخنگوي وزارت امورخارجه همچنين طرفين را به حداكثر خويشتنداري دعوت كرد.
درباره وضعيت بحراني كشمير و نقشي كه ايران در اين‌باره مي‌تواند ايفا كند، گفت‌وگويي با پيرمحمد ملازهي، تحليلگر مسائل هند داشته‌ايم كه در ادامه مي‌آيد.
سال‌ها هند و پاكستان در خصوص مساله كشمير با يكديگر نزاع داشته‌اند. ريشه اين اختلافات و نزاع‌ها به كجا بازمي‌گردد؟
مساله كشمير به همراه مساله فلسطين، از جمله بحران‌هاي قديمي باقيمانده از قرن پيش است كه همچنان حل نشده و تقريبا قدمت مشتركي دارند. اين بحران به زمان استقلال هندوستان از استعمار انگليس و جدايي هند و پاكستان از يكديگر بازمي‌گردد. در آن زمان دو حزب عمده يعني مسلم ليگ به رهبري محمدعلي جناح و حزب كنگره ملي هندوستان به رهبري جواهر نعل نهرو و ماهاتما گاندي وجود داشت كه در پي توافق اين دو حزب قرار شد، مناطق مسلمان‌نشين به پاكستان و مناطق غيرمسلمان‌نشين به هند تعلق داشته باشد. اين مساله صورت گرفت ولي در دو ناحيه كشمير و حيدرآباد عملي نشد و همين موجب اختلاف پاكستان و هند شد. براي هندي‌ها كمشير از اهميت بسياري برخوردار است و هندي‌ها آن را براي خود منطقه‌اي استراتژيك تلقي مي‌كنند. كشمير براي هندي‌ها بام دنيا محسوب مي‌شود زيرا از طريق آن، مي‌توانند بر پاكستان، افغانستان، آسياي ميانه و حتي ايران راه داشته باشند و اعمال نفوذ كنند. با اين حال، عدم انجام اين تقسيم اراضي، موجب نخستين بروز درگيري و جنگ ميان هند و پاكستان در سال 1948 شد. با بروز جنگ ميان هند و پاكستان، سازمان ملل به اين ماجرا ورود پيدا كرد و آتش‌بسي ميان دو كشور برقرار شد و خط حايل ايجاد شد به‌گونه‌اي كه كشمير را به دو منطقه تقسيم كرد. بر اساس اين تقسيم، يك‌سوم كشمير به پاكستان و دوسوم كشمير به هند واگذار شد. كشمير هم‌اكنون 14 ميليون نفر جمعيت دارد كه چهار ميليون نفر آن در پاكستان و 10 ميليون نفر هم در هند هستند. كشمير پاكستان به دو ناحيه كشمير آزاد و گلگت- بلتستان تقسيم مي‌شود كه هر دو مسلمان‌نشين هستند. كشمير هند هم از سه ناحيه تشكيل مي‌شود؛ دره كشمير كه مسلمان هستند، جامو كه هندو است و لداخ كه سيك مذهب هستند. با اين حال، هر دو كشور اين تقسيم را قبول ندارند و مي‌گويند تمام كشمير متعلق به آنها است.
چرا اين تقسيم‌بندي را قبول ندارند؟
هر كدام زير بار اين تقسيم نمي‌روند. پاكستان معتقد است بر اساس توافقي كه رهبران در زمان استقلال 1947 داشته‌اند، تمام مناطقي كه اكثريت مردم آن مسلمان هستند بايد به پاكستان بپيوندند و مناطقي كه اكثريت مردم در آن هندي يا غيرمسلمان هستند هم به هند تعلق بگيرد. اكثريت مردم كشمير مسلمان هستند ولي مساله از اينجا نشات مي‌گيرد كه حكومت در آن زمان در دست خانواده سينگ بود و آنها هم سيك مذهب بودند و به همين خاطر هندي‌ها گفتند كه اين منطقه متعلق به آنها است.
چه مذاكراتي ميان طرفين تا به امروز براي حل و فصل اين مناقشات انجام شده است؟
سازمان ملل متحد در خصوص كشمير تاكنون دو قطعنامه در سال‌هاي 1948 و 1949 صادر كرده است. بر اساس اين قطعنامه‌ها، دو كشور بايد خط حايل را بپذيرند يا آنكه رفراندوم برگزار شود. هم پاكستان و هم هند، كشمير را جزيي از كشور خود مي‌دانند و زير بار تقسيم آن نمي‌روند و به همين خاطر گاه و بيگاه ميان آنها نزاع‌ها شدت گرفته و منجر به درگيري شده است.
نگاه قدرت‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي به اين بحران چيست؟ تا امروز چه اقداماتي از سوي آنها براي حل وفصل بحران صورت گرفته است؟
بسياري از كشورها يا دخالتي در اين‌باره نداشته‌اند يا معتقد به برگزاري رفراندوم هستند. با اين حال، اقدامات بين‌المللي بيشتر از ناحيه سازمان ملل و چتر آن صورت گرفته است ولي ناموفق بوده است.
چرا؟
عامل شكست بيشتر از سوي هندي‌ها است چون معتقدند اين مساله، داخلي است يا حداقل دوجانبه ميان هند و پاكستان است. با اين حال، برخي در هند راه‌حل‌هايي را براي اين مساله پيدا كرده‌اند. در قانون اساسي هند، قانوني وجود دارد كه يك نوع استقلال داخلي براي اين منطقه قايل مي‌شود. حزب كنفرانس حريت كه رهبري آن با سيدعلي گيلاني است و همچنين محبوبه مفتي، سروزير ايالت جامو و كشمير هند معتقد به استفاده از اين ظرفيت هستند.
هندي‌ها معتقد هستند نيروهاي افراطي مانند طالبان در آنجا حضور دارد و آنها توسط پاكستان تقويت مي‌شوند. اين ادعا تا چه اندازه صحت دارد؟
اين مساله تا حدودي صحت دارد زيرا پاكستاني‌ها به اين نتيجه رسيده‌اند كه درگيري با هندي‌ها براي آنها فايده‌اي ندارد و به همين خاطر نيروهاي افراطي اسلام‌گرا را در آنجا تقويت مي‌كنند و از اين طريق يك جنگ نيابتي راه انداخته‌اند.
چه جريان‌هاي اجتماعي و سياسي در كمشير فعال هستند؟
سه جريان اصلي در كشمير هستند. جرياني معتقد هستند كه كشمير بايد به پاكستان بپيوندند. گروه ديگر معتقد به پيوستن كشمير به هند هستند. در سال‌هاي اخير جناح سومي هم ايجاد شده كه معتقدند كشمير بايد يك كشور مستقل اسلامي باشد. هم‌اينك اين ديدگاه در حال تقويت شدن است. با اين حال، 34 گروه اسلامي در آنجا هستند و ائتلافي را تشكيل داده‌اند كه رهبري آنها را سيدعلي گيلاني بر عهده دارد. سيدعلي گيلاني فرد ميانه‌رويي محسوب مي‌شود ولي او 90 ساله است و رهبري‌اش بيشتر جنبه سمبليك دارد و ديگر مانند سابق قدرت چنداني ندارد.
نگاه ايران به اين بحران چيست؟ ايران چه سياستي را در پيش گرفته است؟
ايران در كشمير نفوذ بسياري دارد. اسلام از طريق صوفيان ايراني به كشمير رفته است. بسياري از كشميري‌ها خود را ايراني مي‌دانند. انتظارات آنها از ايران بسيار بالا است. زبان فارسي، از زبان‌هاي اصلي منطقه كشمير است. گلستان و بوستان سعدي در مدارس كشمير تدريس مي‌شود. شعرهاي بسياري از شاعران ايراني توسط كشميري‌ها در محافل بيان مي‌شود. با اين حال، ايران براي حل وفصل بحران كشمير معتقد به مذاكره سياسي است و مي‌گويد حل آن با راهكار نظامي ممكن نيست و هيچگاه به دنبال تحريك هم نبوده است. به هر حال ايران هم با هند و هم با پاكستان روابط نسبتا خوبي دارد و ملاحظات هر دو را مدنظر قرار مي‌دهد.
آيا ايران اقدام عملي تا به امروز انجام داده است؟
من نديده‌ام.
در روزهاي اخير شاهد بروز تنش‌هايي ميان مسلمانان اين ناحيه با نيروهاي نظامي هند بوده‌ايم. دليل بروز اين تنش و آن درگيري‌ها چه بود؟
اين مساله به كشته شدن برهان واني و دو همراه وي توسط نيروهاي ارتش هند بازمي‌گردد. برهان واني، رهبر حزب المجاهدين است. حزب المجاهدين يكي از گروه‌هايي است كه هندي‌ها معتقدند توسط پاكستاني‌ها حمايت مي‌شود. بهانه هندي‌ها هم اين است كه مي‌گويند 30 نفر از افراد وابسته به داعش كه از هند به سوريه رفته بودند را دستگير كرده‌اند و آنها اعتراف كرده‌اند كه وابسته به حزب المجاهدين هستند و ميان حزب المجاهدين و داعش ارتباط وجود دارد. به هر حال كشته شدن برهان واني موجب اعتراضاتي شده است و ارتش هند هم نسبت به آن، برخورد خشن و تندي داشته است به گونه‌اي كه بيش از 40 نفر كشته و صدها نفر زخمي شده‌اند.
سيدعلي گيلاني رهبر منطقه جامو و كشمير نسبت به اين بحران ابراز نگراني كرده است و به رهبران كشورهاي منطقه و شوراي امنيت نامه نوشته است. تا چه اندازه اين نامه و دادخواهي مي‌تواند شرايط را براي خروج از وضعيت تسهيل كند؟
حتما انعكاس بين‌المللي خواهد داشت ولي حداكثر كاري كه اين نامه مي‌تواند موجب شود، آن است كه مي‌تواند دامنه خشم و برخورد تند را اندكي كاهش دهد و راه‌حلي براي پايان دادن بحران نيست. مساله كشمير به همراه بحران فلسطين، دو بحران قديمي هستند كه امريكايي‌ها بي‌ميل به حل و فصل آن نيستند.
چرا؟
چون مي‌ترسند نزاع‌ها و درگيري‌ها ميان هند و پاكستان به مرحله استفاده اين دو قدرت هسته‌اي از سلاح اتمي منتهي شود. آنها نمي‌خواهند دو قدرت هسته‌اي با يكديگر درگير شوند. با اين حال، هندي‌ها زير بار نمي‌روند. مناسبات آنها با امريكا به بيشترين حد ممكن نسبت به سال‌هاي قبل رسيده است و پاكستاني‌ها هم در موضع قدرتمندي نيستند. هم‌اينك پاكستان نسبت به قبل در برابر هند ضعيف شده است. دولت اين كشور در مرحله ورشكستي است و آنها نيز اهرم فشار چنداني در برابر هند ندارند.
يكي از كشورهايي كه در اين نامه مورد خطاب قرار گرفته، ايران است. آيا ايران توان لازم براي حل بحران يا كاهش آن را دارد؟
من فكر مي‌كنم ايران آنچنان در بحران اخير كشمير مناسب عمل نكرده است. حتي فردي مانند اردوغان با وجود آنكه با كودتا روبه‌رو شده است، نسبت به اين ماجرا واكنش نشان داد. با اين حال، من فكر مي‌كنم ايران توان لازم را حداقل براي كاهش بحران دارد. ايران نفوذ فرهنگي خوبي در كشمير دارد. انتظار كشميري‌ها هم از ايران بالا است. اكثريت مسلمانان كشمير را حنفي‌هاي اهل سنت تشكيل مي‌دهند. اگر ايران نگاه وحدت اسلامي را دنبال مي‌كند، فرصت مناسبي را مي‌توان براي حل اين بحران دنبال كرد. هندي‌ها با نقش‌آفريني پاكستاني‌ها به‌شدت مخالف هستند ولي نقش ميانجي‌گرايانه ايران را احتمالا مي‌پذيرند. آنها نگاه مثبتي به ايران دارند و مناسبات‌شان را هم با ايران افزايش داده‌اند.
نگاه عربستان به اين بحران چيست؟
عربستان در اين ماجرا دخالت نكرده است. البته آنها از طريق ساخت و توسعه مدارس مذهبي، مساجد و مراكز خيريه در پاكستان، هند و بنگلادش پروژه توسعه نفوذ ايدئولوژيك را دنبال مي‌كنند.