خطآهن چابهار- زاهدان؛ پيوند ايران و اقتصاد اوراسيا
اسماعيل حسين زهي
راهآهن چابهار- زاهدان را ميتوان از مهمترين پروژههاي زيرساختي ايران در دو دهه اخير دانست؛ پروژهاي كه پيامدهاي آن نه فقط به سطح حملونقل يا اقتصاد منطقهاي محدود نيست، بلكه مستقيما بر جايگاه ژئوپليتيكي ايران در نظم نوظهور اوراسيايي اثر ميگذارد. اين پروژه، كشورمان را به يكي از گلوگاههاي اصلي شبكه «يك كمربند- يك جاده» چين و كريدورهاي شرقي- غربي و شمالي- جنوبي متصل ميكند و ظرفيت ايران را براي تعامل پايدار و تحريمناپذير با اقتصادهاي بزرگ آسيايي افزايش ميدهد. چابهار، نقطه تماس ايران با اقيانوس هند و نزديكترين بندر ايراني به مسيرهاي اصلي تجارت چين، هند و آسياي جنوبشرقي است. اتصال ريلي اين بندر به شبكه سراسري، ايران را در جايگاه يكي از حلقههاي اصلي زنجيره تأمين منطقهاي قرار خواهد داد و اين تحول به نوبه خود، امكان مشاركت كشورمان در هابهاي لجستيكي چيني و مسيرهاي جايگزين كانال سوئز را افزايش داده، از هزينه مبادله با شرق آسيا بهطور چشمگيري ميكاهد. راهآهن چابهار- زاهدان، همچنين امكان اتصال مستقيم كريدور شرقي به خطوط ريلي منتهي به روسيه، قزاقستان و آستاراخان را فراهم ميكند. اين تركيب، راهگذار شمال- جنوب را تكميل كرده و مسير دريايي- ريلي چابهار به سنپترزبورگ را فعال ميسازد؛ مسيري كه بهويژه در دوران تحريم بر قدرت مانور اقتصادي ايران و روسيه افزوده و وابستگي دو كشور به مسيرهاي تحت نفوذ غرب را كاهش خواهد داد.
از منظر اقتصاد سياسي، زيرساختهاي لجستيكي، پايدارترين ابزار كاهش آسيبپذيري كشورها در برابر فشارهاي خارجياند. راهآهن چابهار- زاهدان با جايگزينكردن مسيرهاي زميني و دريايي قابلكنترل از سوي ايران، بخش مهمي از تجارت خارجي را از مدارهاي تحريمي خارج كرده و امكان تهاتر، ترانزيت منطقهاي و صادرات غيرنفتي را تقويت ميكند. افزايش سهم ايران در ترانزيت آسياي ميانه، رشد صنايع پشتيبان، توسعه مناطق آزاد و افزايش سرمايهگذاري مستقيم خارجي- بهويژه از سوي چين و كشورهاي عضو اتحاديه اقتصادي اوراسيا- از ديگر پيامدهاي اتصال چابهار به شبكه ريلي است. در واقع اين خط، سيستان و بلوچستان را از پهنهاي «محصور« به نقطه پيونددهنده سه بازار آسياي جنوبي، آسياي ميانه و خاورميانه تبديل ميكند. بنا بر آنچه گفته شد، چابهار- زاهدان نهتنها پروژهاي زيرساختي، بلكه ابزار بازآرايي توازن ژئواكونوميك ايران است. اين پروژه، راهبرد انتقال از اقتصاد نفتمحور به اقتصاد لجستيكمحور را تقويت ميكند؛ الگويي كه در ادبيات اقتصاد سياسي به عنوان يكي از عوامل افزاينده قدرت چانهزني بينالمللي معرفي شده است. در مجموع بايد گفت راهآهن چابهار- زاهدان، پيوند زيرساختي ايران با اقتصاد آسيايي را از سطح همكاريهاي تاكتيكي به پيوستگي ساختاري ارتقا خواهد داد. اميد است اين كلانپروژه ملي با همت دولت چهاردهم و تأمين اعتبار به موقع هر چه سريعتر به بهرهبرداري برسد تا علاوه بر تقويت صادرات نفتي و كمك به رشد اقتصادي كشور، زمينههاي اشتغالزايي، جذب سرمايه، رونق تجارت مرزي و تكميل زنجيره ارزش را در استان سيستان و بلوچستان و در سراسر سواحل مكران فراهم آورد.
نماينده ادوار مجلس شوراي اسلامي
شهردار پيشين زاهدان و خاش