بازي «مرد ديوانه» با «رولت روسي» به شكلي غيرقابل پيش‌بيني در تقابل جاه‌طلبي‌هاي شرق و غرب ادامه دارد. نه كاخ سفيد و نه كاخ كرملين نمي‌خواهند قدمي عقب‌نشيني كنند، اما مي‌خواهند به يك «معامله بزرگ» برسند. در فرآيند پيش رو تاب‌آوري و قدرت بالاي ريسك‌پذيري در بستر زمان مولفه بنيادين محسوب مي‌شود. صبر «مرد ديوانه» كم است اما در «رولت روسي» آرامش و حوصله تعيين‌كننده است. بررسي رفتاري امريكا نشان مي‌داد كه «دونالد ترامپ» از همان «الگوي رفتاري ويژه» براي كاهش تنش با «ولاديمير پوتين» استفاده مي‌كند اما «اعمال فشار سخت» با يك تغيير ادبيات ظاهري عليه روسيه توسط امريكا همراه شده است. ماجراي گفت‌وگوي تلفني كرملين با كاخ سفيد منجر به عقب‌نشيني واشنگتن از صدور مجوز استفاده از موشك‌هاي تاماهوك شده بود. مشابه همين اتفاق در ماه آگوست گذشته رخ داد؛ زماني كه ترامپ تهديد به تحريم‌هاي جديد كرد و پوتين با «استيو ويتكاف» فرستاده ويژه رييس‌جمهور امريكا، ملاقات كرد. اين ملاقات منجر به برنامه‌ريزي براي اجلاسي در آلاسكا شد. در آن برهه زماني «تهديدهاي گداخته» ترامپ به سرعت به «فريزر آتش» بازگردانده شد. ترامپ در جريان مبارزات انتخاباتي رياست‌جمهوري 2024 مدعي شده بود كه در «۲۴ ساعت» جنگ بين روسيه و اوكراين را پايان مي‌دهد. با گذشت بيش از يك سال و ۱۰ ماه پس از دومين دوره رياست‌جمهوري ترامپ، او اكنون به طور فزاينده‌اي از عدم پيشرفت احساس نارضايتي مي‌كند. مرد ديوانه مي‌خواهد هميشه غيرقابل پيش‌بيني، مقتدر و هميشه در كانون توجه باشد.
واقعيت اين است كه پوتين خواستار خلع سلاح كامل اوكراين و حفظ هر سرزميني كه روسيه در طول جنگ تصرف كرده است، در صورت موافقت با آتش‌بس شده است. اوكراين از ايده واگذاري زمين خودداري كرده است و اين كلاف سردرگم بدون چشم‌انداز يك وضعيت ناخوشايند است. آيا موضع ترامپ در طول مذاكرات تغيير كرده است؟ آيا مدل رفتاري مرد ديوانه به «ريسك‌پذيري برخورد بزرگ» ورود كرده است يا صرفا نمايشي از «قدرت سخت» براي رسيدن به معامله است؟
اما و اگر درباره نشست بوداپست
همه چشم‌ها به نشست بوداپست، محل ملاقات دوم روساي جمهوري امريكا و روسيه دوخته شده بود ولي اين ديدار با اما و اگر مواجه شده است؛ وضعيتي گيج‌كننده كه قابل پيش‌بيني بود. در شرايطي كه ثانيه‌شمار نشست بوداپست به كار افتاده بود، واشنگتن به شكلي كاملا ناگهاني اعلام كرد كه «هيچ برنامه‌اي» براي ملاقات بين روساي جمهوري امريكا و روسيه وجود ندارد. ترامپ بعدا گفت كه نمي‌خواهد اين اجلاس «اتلاف وقت» باشد. رييس‌جمهوري امريكا ديروز گفت كه «ملاقات ممكن است» انجام شود. علي‌رغم اظهارات ترامپ، مسكو اعلام كرد كه مقدمات اين كار ادامه دارد. مشخصا كرملين مي‌خواهد نشست بوداپست برگزار شود. برداشت واشنگتن اين است كه مسكو نياز به ملاقات با ترامپ اهرم فشار بر كرملين است اما داستان «رولت روسي» پيچيده‌تر از آن چيزي است كه امريكا گمان مي‌كند. در طرف مقابل هم اين ديدگاه وجود دارد كه رييس‌جمهوري امريكا، جرات اعمال فشار واقعي بر مسكو براي پايان دادن به «جنگ فرسايشي» در اوكراين را ندارد. ذهنيت خواهي از مسكو براي كاخ سفيد مطلوب نيست.
تبادل سيگنال‌هاي سخت
ايالات‌متحده روز چهارشنبه تحريم‌هايي را عليه شركت‌هاي «روس‌نفت»، «لوك‌اويل» و همچنين نزديك به 36 شركت تابعه آنها اعمال كرد. اتحاديه اروپا نيز به طور جداگانه با ممنوعيت مرحله‌اي واردات گاز طبيعي مايع روسيه موافقت كرد و دو پالايشگاه نفت چيني را به فهرست تحريم‌هاي روسيه اضافه كرد. اقدام واشنگتن با واكنش تند پوتين مواجه شد تا جايي كه رييس‌جمهوري روسيه گفت كه «هيچ كشوري كه براي خود احترام قائل باشد، هرگز تحت فشار كاري انجام نمي‌دهد.» او همچنين به ترامپ هشدار داد كه در صورت حمله به روسيه با موشك‌هاي كروز تاماهاك امريكايي كه اوكراين به طور ناموفقي از واشنگتن درخواست كرده است، با پاسخي «بسيار قوي، اگر نگوييم كوبنده» مواجه خواهد شد. همزمان با موضع‌گيري شديد مسكو، بازي جنگنده‌هاي روسي با اعصاب ناتو هم تشديد شده است كه يك سيگنال مشخص درباره امكان برخورد سخت قلمداد مي‌شود. البته از كنار پرواز ديروز بمب‌افكن‌هاي امريكايي در مرزهاي آلاسكاي روسيه هم پيامي مشخص بود. فرماندهي ارتش امريكا آلاسكا در بيانيه‌اي اعلام كرد كه اين عمليات دريايي روز ۲۴ مهر در درياي برينگ در امتداد زنجيره جزاير آلوشيان انجام شد و ناو گارد ساحلي امريكا و ۲ فروند بمب‌افكن بي‌وان‌بي نيروي هوايي در آن شركت كردند. طي اين عمليات، ناو گارد ساحلي و نيروي دريايي، اطلاعات هدف را دراختيار بمب‌افكن‌ها قرار دادند و امكان هدف‌گيري از فاصله دور و تمرين شبيه‌سازي استفاده از تسليحات فراهم شد.
تاب‌آوري روسيه مقابل غافلگيري
برخي منابع آگاه مي‌گويند كه سرعت اعمال تحريم‌ها ظاهرا مسكو را غافلگير كرده و حتي برخي از نزديك‌ترين مشاوران رييس‌جمهوري روسيه را نيز شگفت‌زده كرده است. يك مقام ارشد سابق روسيه كه نخواست نامش فاش شود، گفته كه «ايده تحريم‌هاي نفتي مدتي مطرح بود، اما همچنان براي مسكو غافلگيركننده و ناخوشايند بود.»
تحريم‌هاي جديد باعث مي‌شود كه مشتريان آسيايي تمايلي به خريد مستقيم نفت نداشته باشند و اين شركت‌ها را مجبور مي‌كند براي اجاره نفتكش‌ها و فروش نفت خام خود به زنجيره‌هاي طولاني‌تري از واسطه‌ها تكيه كنند؛ تغييري كه هزينه‌ها را افزايش مي‌دهد. نكته اينجاست كه تاثير اين تحريم‌ها تا حد زيادي به ميزان سخت‌گيري در اجراي آنها بستگي دارد، به ويژه به اينكه آيا واشنگتن آماده است تحريم‌هاي ثانويه را عليه كشورهايي كه به تجارت با شركت‌هاي نفتي روسيه ادامه مي‌دهند، اعمال كند يا خير. برخي در مسكو اصرار داشتند كه روسيه دوباره خود را وفق خواهد داد. ميخاييل زوينچوك، وبلاگ‌نويس نظامي روسيه كه با وزارت دفاع ارتباط دارد، گفت: «طرح‌هاي فروش جديد به سادگي ظاهر خواهند شد.» او افزود: «آنها لجستيك و هزينه‌ها را پيچيده‌تر مي‌كنند، اما صنعت نفت سه سال است كه با اين مسائل دست و پنجه نرم مي‌كند و به خوبي از پس آنها برآمده است.» روسيه يك ماه فرصت دارد تا قبل از اجرايي شدن كامل محدوديت‌ها، خود را آماده كند و احتمالا از اين زمان براي سازگاري با شرايط جديد استفاده خواهد كرد. مسكو مدت‌هاست كه از طريق طرح‌هاي تجاري غيرشفاف و همچنين شبكه «ناوگان سايه» خود، راه‌هايي براي فرار از تحريم‌هاي غرب پيدا كرده است. اين شبكه كه متكي بر كشتي‌هاي قديمي است كه با پرچم‌هاي ناشناس تردد مي‌كنند و از طريق شركت‌هاي صوري در خاورميانه و آسيا مديريت مي‌شوند، روسيه را قادر ساخته تا علي‌رغم محدوديت قيمت نفت در گروه هفت و تحريم‌هاي اتحاديه اروپا، صادرات نفت خود را به مشتريان كليدي در هند و چين حفظ كند.
ذوق اروپا
ظاهرا تا زماني كه پيشرفتي در مورد اوكراين حاصل نشود، هيچ ملاقاتي در بوداپست تكرار نخواهد شد. وزارت خزانه‌داري ايالات‌متحده حتي پيشنهاد داده است كه تحريم‌هاي شديدتري عليه روسيه اعمال شود تا كرملين را براي مذاكره سريع صلح تحت فشار بيشتري قرار دهد.
اين مي‌تواند آغاز روندي باشد كه منتقدان اروپايي نحوه برخورد ترامپ با كرملين مدت‌هاست خواستار آن هستند؛ يك استراتژي جديد و سختگيرانه براي استفاده نهايي از اهرم‌هاي قابل‌توجه ايالات‌متحده جهت وادار كردن پوتين به مصالحه در مورد اهداف جنگي حداكثري‌اش.
اين موارد شامل درخواست‌هاي كرملين از كي‌يف براي واگذاري بخش‌هاي استراتژيكي از خاك دونباس در شرق اوكراين است كه روسيه تاكنون نتوانسته آن را فتح كند؛ خط قرمزي براي دولت اوكراين و حاميان اروپايي آن.
ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين، اقدامات ايالات‌متحده را «بسيار مهم» و براي «آوردن روسيه به پاي ميز مذاكره» حياتي توصيف كرده است.
بازي ترامپ، بازي پوتين
نكته رفتاري مرد ديوانه اينجاست كه ظاهر رفتار ترامپ در بسياري از موارد با واقعيت‌هاي فكري او در تناقض است؛ يعني بازي عدم قطعيت ركن بنيادين رييس‌جمهوري ايالات‌متحده است. همه طرف‌هاي جنگ اوكراين درگير نوعي اضطراب و فشار سخت امريكا هستند. در پشت صحنه در كي‌يف، در بروكسل و حتي در مسكو، كمتر كسي شك دارد كه در دنياي به شدت نامنظم و متغير ترامپ، بازگشت ناگهاني به ديدگاه كرملين مي‌تواند فقط يك تماس تلفني دوستانه و با دقت زمان‌بندي شده ديگر با پوتين باشد. سفر «كريل دميتريف» فرستاده ويژه رييس‌جمهوري روسيه به امريكا براي ملاقات با ويتكاف مي‌تواند همه معادلات را دوباره به همان الگوي رفتاري پيشين بازگرداند. تبادل فرستادگان نشان‌دهنده كانال‌هاي غيررسمي ديپلماسي در پشت پرده نمايش سخت است. «فئودور لوكيانوف» تحليلگر سياست خارجي نزديك به كرملين در مقاله‌اي براي روزنامه «آرگومنتي‌اي فكتي» نوشت: «پوتين نوعي بازي تاكتيكي شخصي با ترامپ را اداره مي‌كند. بايد گفت كه رييس‌جمهوري روسيه در انتخاب لحظات مناسب براي تضعيف تلاش‌هاي مخالفان و تزريق نيروي جديد به مذاكرات، مهارت دارد.»
زمان، عنصر حياتي
برگرديم به اصل ماجرا، عنصر زمان براي ترامپ و براي پوتين معني متفاوتي در بازي جنگ اوكراين دارد. در قلب اختلافات فعلي ترامپ با پوتين، درخواست او براي آتش‌بس فوري قرار دارد كه مي‌تواند مبناي مذاكرات صلح باشد. ترامپ همچنين از هر دو طرف خواسته است كه خطوط مقدم فعلي را مسدود كنند؛ پيشنهادي كه مورد حمايت اوكراين و متحدان اروپايي آن است. با اين حال، پوتين قاطعانه توقف جنگ را تا زمان دستيابي به توافقي جامع كه به آنچه كرملين «علل ريشه‌اي» درگيري مي‌نامد، بپردازد، رد كرده است. به گفته مسكو، اين «دلايل ريشه‌اي» به معناي مطالبات گسترده‌اي است كه حاكميت اوكراين را از بين مي‌برد، از‌جمله كنترل كامل بر منطقه دونباس شرقي اوكراين، محدوديت نيروهاي مسلح اوكراين و اعمال نفوذ روسيه در امور داخلي اين كشور. «الكساندر گابويف» مدير مركز كارنگي اوراسيا، مي‌گويد كه «براي مسكو، توقف جنگ در حال حاضر به معناي از دست دادن اهرم اصلي خود بر ترامپ است. كرملين گمان مي‌كند كه آنها در حال پيروزي در جنگ هستند و اوكراين به آرامي اما پيوسته در حال شكست است. پوتين واقعا معتقد است كه اوكراين ممكن است در سال آينده فرو بريزد.» نوع رفتار كرملين نشان مي‌دهد كه ارتش سرخ مبتني بر ذهنيت سنتي روسيه دنبال حفظ جنگ زمستانه و شكست اراده كي يف در آستانه چهار سالگي جنگ اوكراين است. روس‌ها گام‌هاي ديپلماتيك را «احتمالا» تا بهار معلق نگه خواهند داشت. در ماه‌هاي اخير، پوتين به طور فزاينده‌اي اظهار داشته است كه زمان به نفع اوست. «تاتيانا استانووايا» تحليلگر سياسي مستقل روس، با اشاره به اينكه طبيعت دمدمي مزاج ترامپ مي‌تواند او را به تغيير نظرش سوق دهد، گفت: «در حال حاضر، به نظر مي‌رسد كرملين مايل است وخامت خفيف روابط با واشنگتن را تحمل كند. «پوتين روي امريكايي‌ها حساب مي‌كند تا، به قول خودش، «سر عقل بياين».» بازي «مرد ديوانه» (ترامپ) و «رولت روسي» (پوتين) درنهايت، به جاي گشودن راهي روشن به سوي «معامله بزرگ»، تنها بر عدم قطعيت سيستميك افزوده‌اند. ترامپ با استفاده از تاكتيك‌هاي فشار سخت (تحريم‌ها) و عدم قطعيت ديپلماتيك، به دنبال يك پيروزي سريع و قاطع است؛ در‌حالي كه پوتين، با اتكا به تاب‌آوري اقتصادي و مزيت زمان در جنگ فرسايشي اوكراين، تلاش مي‌كند تا برنده نهايي باشد. هنوز با قطعيت نمي‌توان گفت كه نشست بوداپست فروپاشيده است اما مي‌توان گفت كه عدم قطعيت بيشتر وضعيت معامله بزرگ را خيلي دور، خيلي نزديك مي‌كند. رقابت قدرت، ذات سياست جهاني است. اين اقدامات نه صرفا واكنش‌هاي مقطعي، بلكه سيگنال‌هاي استراتژيك در يك بازي پرمخاطره با هدف كسب امتياز و تغيير موازنه به نفع منافع ملي هستند. بنابراين، سرنوشت ديدار آتي سران، نه به خوش‌بيني‌هاي مقطعي، بلكه به اين بستگي دارد كه كدام بازيگر زودتر به اين نتيجه برسد كه هزينه‌هاي تداوم وضعيت موجود از منافع آن فراتر رفته است. در كوتاه‌مدت، عدم قطعيت عنصر حاكم خواهد ماند و معامله بزرگ، همچنان يك آرمان استراتژيك، اما دست‌نيافتني، باقي مي‌ماند. كارشناس روابط بين‌الملل