خانه انديشمندان كجا برود؟
مرجان يشايايي
تمام شهر را كه بگرديد، هيچ جمع علمي و كارشناسي بي‌حاشيه‌تر و نجيب‌تر از اهالي خانه انديشمندان علوم انساني پيدا نمي‌كنيد. نهادي مردمي كه چهارده سال قبل به همت جمعي از اساتيد مطرح كه هر يك نامي درخشان در تدريس و تحقيقات علوم انساني هستند، بنياد گذاشته شد و پا گرفت و جوانه زد و باليد. اين موسسه فرهنگي با هدف «ايجاد فضايي مناسب براي تبادل انديشه و گفت‌وگو ميان نخبگان و انديشمندان حوزه‌هاي مختلف علوم انساني و فراهم آوردن محيطي پويا و دانش‌محور جهت تقويت فعاليت‌هاي گروهي و بين‌رشته‌اي در حوزه‌هاي مختلف علوم انساني » تاسيس شد و طي فعاليت چهارده ساله‌اش با ايجاد گروه‌هاي «زبان و ادبيات فارسي، الهيات و معارف اسلامي و علوم قرآني، تاريخ و باستان‌شناسي، فلسفه، زبان و ادبيات عربي، جغرافيا، مديريت، اقتصاد، علوم اجتماعي، حقوق، علوم‌سياسي و روابط بين‌الملل، روان‌شناسي، علوم تربيتي، زبان‌هاي خارجي » به حق و انصافا در راهي كه تعريف كرده بود، به درستي گام برداشت و خوش درخشيد. كمتر علاقه‌مند يا دانشجو يا استاد علوم انساني است كه در برنامه‌هاي پربار و جذاب آن شركت نكرده و به فراخور علاقه و رشته تحصيلي خود بهره‌اي از صحبت‌هاي اساتيد نگرفته باشد. سالن فراخ و مجهز نبش خيابان نجات‌اللهي و ورشو كه در اين سال‌ها ميزبان سخنراني‌هاي متعدد اين موسسه بود، عصري دلنشين و فضايي علمي و بدون سوگيري را فارغ از جناح‌بندي‌هاي سياسي فراهم مي‌آورد. اما اهميت خانه انديشمندان و موسسات مردم‌نهادي مانند آن كه توسط مردم برپا و اداره مي‌شوند، بسيار فراتر از ارايه سخنراني يا محتواي علمي است. اين موسسات در فضايي مردمي و نه حاكميتي رشد و فعاليت مي‌كنند، بنابراين مي‌توانند از جريانات سياسي و جناحي درون حاكميت كه بر علوم انساني تاثير مي‌گذارند، فاصله بگيرند. موسسات مردم‌نهاد نقطه اتكاي مردم و پل ارتباطي بين مردم و حاكميت هستند. اين نهادها اولين جاهايي هستند كه ايرادات و التهابات و سياست‌گذاري‌هاي مشكل‌آفرين را درك مي‌كنند و مي‌توانند قبل از پيچيده و حاد شدن مشكل در بدنه جامعه، مسائل و راه‌حل‌ها را به نهادهاي بالادستي حاكميتي منتقل كنند. خانه انديشمندان علاوه بر اينكه نهادي برگرفته از مردم و طبيعتا در تماس نزديك با بدنه جامعه است، يك خاصيت يگانه ديگر هم دارد و آن تحليل مسائل جاري يا گذشته و ديدن افق آينده در حيطه علوم انساني است. كارشناسان و اساتيد مطرح و متعددي كه بدون چشمداشت و بي‌دريغ دانش و تحليل خود را در جمع‌ها و گروه‌هاي مردم‌نهاد ارايه مي‌كنند، موقعيتي عالي براي هر حاكميتي هستند كه مايل است جامعه خود را به دور از التهاب و تنش به ثبات و اطمينان خاطر برساند. موسسات مردم‌نهاد از عوامل مهم افزايش سرمايه اجتماعي يعني اعتماد و همدلي در بين مردم هستند. در كشورهاي پيشرفته و نهادهاي بين‌المللي معتبر مانند سازمان ملل متحد، اين چشم‌هاي مراقب و هميشه‌بيدار و آگاه نقش مشاوران و تحليلگران باارزش را ايفا مي‌كنند و حضور آنها همواره هم براي مردم و هم براي سياست‌گذاران مبارك است. خانه انديشمندان به گواه هر شاهد عادلي طي فعاليت خود اين نقش درخشان را به خوبي ايفا كرده است و حالا شهرداري كه صاحب ملك محل جلسات خانه انديشمندان علوم انساني است، محل برگزاري را از اين موسسه گرفته و در آن را پلمب كرده و كارشناسان و اساتيد و مردمي را كه نمونه بردباري و سنگ زيرين آسيا بوده‌اند و در تمام اين سال‌ها از ناملايمات خم به ابرو نياورده‌اند، به نحوي باورنكردني برآشفته كرده. اميد است شهرداري يا هر نهاد ديگري در جمهوري اسلامي قدر بقاي ارزشمند اين موسسه و نقش بي‌بديل آن را در هدايت جريان علوم انساني بازشناسد و از تصميم عجيب خود براي بستن مكان جلسات صرف‌نظر كند.