تجاوزي آشكار به حاكميت و تماميت ارضي ايران

اينكه مصدق در كودتاي 28 مرداد 1332 چگونه، چرا و توسط چه كساني از كار بركنار شد، احتمالا مبهم‎ترين و حساس‎ترين بخش اين معما باقي مانده است. نقش مشكوك نيروهاي خارجي درگير در آن، همواره مبهم، ضد و نقيض و پيچيده باقي مانده است. اما با سقوط محمدرضا شاه، تحقيق درباره دوره مصدق در ايران آزاد شد. نوشتن درباره اين دوره امكان انتشار آثار مختلف درباره دولت مصدق و ميراث او را فراهم كرد. همچنين دسترسي به آرشيوهاي انگليس و امريكا و گزارش‎هاي داخلي مهم سازمان «سيا» امكان‌پذير شد.
مصاحبه با بازيگران خارجي و ايراني اين رويداد، به ‎ويژه مقامات مسوولان ايراني كه بعد از انقلاب 1357 ايران را ترك كردند و در اين باره سخن گفتند، مجموعه اطلاعات ارزشمندي را فراهم كرده است. پس از گذشت 72 سال از وقوع كودتاي ننگين 28 مرداد 1332 تاريخ‌نويسي درباره كودتا و حوادث مربوط به آن منجر به انتشار كتاب‎هاي ارزشمندي شد كه در آنها به اين پرسش‎ها پاسخ داده مي‎شود كه آيا سرنگوني دولت مصدق نتيجه يك برنامه‎ريزي خارجي بوده يا يك نقشه كاملا داخلي يا هر دوي آنها بوده است؟ و اينكه طراحان خارجي و داخلي اين نقشه چه كساني بودند؟ به باور حاميان مصدق، او از پشتيباني مردم برخوردار بود و بدون دخالت خارجي امكان بركناري‎اش وجود نداشته و سرنگوني مصدق بهايي بوده كه ايرانيان بايد به ‎دليل ادامه سياست حفظ منافع اقتصادي و سياسي خود پرداخت مي‎كردند و سرنگوني او اقدامي عامدانه و با تحريك خارجيان بوده است.
اما در اين ميان، مخالفان مصدق نگاه متفاوتي دارند. به باور آنها اگرچه مصدق چهره مهمي در دفاع و كسب حق ايراني براي استقلال اقتصادي و سياسي است، اما او در طول زمامداري خود و در برخي موارد از راه راست منحرف شده و در مسير استبداد قرار گرفته و براي كسب قدرت اجرايي بيش از حد تلاش كرده است. به باور مخالفان، مصدق براي تبعيد پادشاه تلاش كرد، در مقابل قانون اساسي با محدود كردن قدرت پادشاه و مجلس ايستاد، از عموم براي يك همه‎پرسي در جهت انحلال مجلس دعوت كرد، زمينه‎ساز خروج شاه ار كشور شد و نارضايتي‎هاي ايرانيان شاه‌دوست، نارضايتي قشر مذهبي و ملي‌گرا را فراهم كرد و عملا وي را به خيانت متهم مي‎كنند. مخالفان مصدق نقش مستقيم مداخله خارجي‎ها در اين سرنگوني را يا ناديده مي‎گيرند يا اساسا انكار مي‎كنند.
كودتاي 28 مرداد عليه مصدق باعث ايجاد يك ناراحتي طولاني مدت اجتماعي و سياسي شد. اين نارحتي از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‎شد. در خاطرات ايرانيان مضامين درماندگي و نااميدي به ‎شدت افزايش مي‎يافت. آنهايي كه اميدشان برباد رفته بود، ابتدا بايد سوگوار از دست رفته‎هاي خود مي‎شدند و سپس هدفي براي زندگي خود پيدا مي‎كردند. اما گروهي نيز بودند كه در عرصه‎هاي سياسي و فرهنگي پرچم اميد و مقاومت را برافراشتند و ايام سياه پس از مصدق را در نوشته‎ها و هنر خود به تصوير كشيدند. رژيم بعد از كودتا و دولت‎هاي بعدي به ‎شدت با طرح دلايل كودتا مخالفت مي‎كردند و آن را به موضوعي محرمانه تبديل كردند. اما احساساست وسيع ضد انگليسي مردم ايران به احساسات ضد امريكايي و ضد امپرياليستي تبديل شد. از دل اين احساسات سازمان‎هاي چريكي بيرون آمدند كه در تحليل‎هاي خود از اين شكست به ‎عنوان يك مداخله خارجي ياد مي‎كردند. وقوع انقلاب اسلامي 1357 روحيه ضد امريكايي را عميق‎تر كرد، چراكه اين كودتا ايران را از مسير توسعه سياسي و اقتصادي خارج كرد.
اسناد و واقعيت‎هاي تاريخي نشان مي‎دهد هم كودتاي «ناموفق» 25 مرداد و هم كودتاي «موفق» 28 مرداد 1332 و سرنگوني محمد مصدق هر دو ثمره مداخله آگاهانه و عمدي نيروهاي خارجي در مسائل داخلي ايران بودند. اين كودتا بخشي از عمليات پيشنهادي از سوي انگليس با مديريت و پشتيباني همه‌جانبه امريكا براي سرنگوني مصدق بود. حوادث كودتا اتفاقاتي بي‎برنامه نبودند، بلكه هوشمندانه و با دقت تمام توسط عوامل متفكر خارجي و ايراني برنامه‎ريزي شده بود كه توسط افسران اطلاعاتي انگليسي و امريكايي و جاسوس‎هاي داخلي آنها تهيه و تدوين شده بود. دخالت مستقيم و از پيش برنامه‎ريزي شده انگليس و امريكا در قالب يك كودتاي طراحي شده با هدف سرنگوني مصدق از قدرت، بي‎شك تجاوزي آشكار به حاكميت و تماميت ارضي ايران و بي‎توجهي كامل به قوانين بين‎المللي بود.
هندرسن، سفير وقت امريكا در ايران كه در طرح توطئه عليه دولت ايران با انگلستان همگام بود و در براندازي دولت مصدق نقش بسيار مهمي ايفا كرد، پس از كودتا با دروغ و فريب، مردم ايران و مردم امريكا را گمراه مي‎كرد و تلاش داشت با كمك گرفتن از نيروهاي داخلي، كودتاي مديريت شده توسط خارجي‎ها را به حركتي «خودجوش» معرفي كند! او به‎ دليل سمتي كه داشت و به‎ دليل وفاداري به كشورش، محكوم به تحريف آشكار تاريخ بود. شاه ايران نيز به اين ايده پيوسته بود و به ‎دليل «مصالح مملكتي» تاريخ را وارونه نشان مي‎داد!
اما گذشت زمان و آگاهي‎هاي عمومي باعث شد نسل كنوني بپذيرد كه وقايع 28 مرداد يك كودتاي طراحي شده بود كه نطفه آن توسط خارجي‎ها بسته و توسط ايرانيان زاييده شد. صرف‌نظر از فضايل و معايب مصدق و ميراث دولت او، اين نسل در تلاش است كه منافع طولاني مدت يك كودتاي اجرا شده توسط عوامل خارجي و نيز منافع حاصل از اين تغيير سياسي خشن را بشناسد.
منابع در روزنامه محفوظ است.