«اعتماد» در گفت‌وگو با مرتضي مكي بررسي می‌کند
ديپلماسي در دقيقه نود؟
باتوجه به پيچيدگي شرايط و فشارهاي خارجي، كم‌هزينه‌ترين گزينه براي ايران، ادامه ديپلماسي و جلوگيري از فعال شدن ماشه است
در شرايطي كه كمتر از دو هفته تا ضرب‌الاجل فعالسازي ماشه عليه ايران باقي مانده، سه كشور اروپايي عضو برجام با ارسال نامه‌اي رسمي به شوراي امنيت سازمان ملل، آمادگي خود را براي بازگرداندن تحريم‌ها عليه تهران اعلام كردند. بريتانيا، فرانسه و آلمان در اين نامه مدعي شده‌اند كه ايران همكاري خود با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را متوقف كرده و سطح غني‌سازي اورانيوم را افزايش داده؛ موضوعي كه به ادعاي اين سه بازيگر، موجب نگراني جامعه بين‌المللي است. گفتني است پيش‌تر نيز تروييكاي اروپايي در نشست استانبول شروطي را براي تمديد محدود مفاد قطعنامه ۲۲۳۱، ازجمله توقف غني‌سازي، بازگشت بازرسان به تهران، بازديد از تاسيسات هسته‌اي و همچنين ازسرگيري مذاكرات مستقيم ايران و امريكا مطرح كردند. تهران اما تاكنون ضمن تاكيد بر غيرقانوني بودن ساز و كار بازگشت تحريم‌ها، پاسخي به شروط ادعايي اروپا نداده است. مقامات رسمي كشورمان بارها تصريح كرده‌اند كه توقف غني‌سازي اورانيوم غيرقابل پذيرش است و برنامه هسته‌اي ايران همواره ماهيتي صلح‌آميز داشته و خواهد داشت. با اين حال، مجيد تخت‌روانچي، معاون سياسي وزير خارجه اخيرا با اشاره به غيرقانوني بودن فعالسازي ماشه، تلويحا تاكيد كرده كه ايران در صورت رفع تحريم‌ها، آماده پذيرش برخي محدوديت‌ها در برنامه هسته‌اي خود است. در اين ميان، گمانه‌زني‌هايي درباره واكنش احتمالي ايران به تحركات اخير اروپا مطرح شده است. برخي ناظران معتقدند در فرصت كوتاه باقي‌مانده تا زمان كليد خوردن ماشه، هرچند احتمال ازسرگيري مذاكرات اندك است، اما احتمال ارايه ابتكار عملي ازسوي ايران براي جلوگيري از فعالسازي ماشه بعيد نيست. در مقابل، گروهي ديگر با توجه به عمق اختلافات ميان ايران و امريكا و همچنين تشديد تحركات اخير واشنگتن، دستيابي به توافق يا ارايه ابتكاري ازسوي تهران را دور از ذهن مي‌دانند. به اين بهانه، روزنامه اعتماد با هدف ارزيابي شرايط سخت و پيچيده پيش‌روي تهران و تروييكاي اروپايي و همچنين تشديد فشارها ازسوي واشنگتن، با مرتضي مكي، كارشناس مسائل اروپا، گفت‌وگو كرده است. مكي در اين گفت‌وگو ضمن تاكيد بر پيچيده بودن مسير ديپلماسي ميان ايران و غرب، بر اين باور است كه احتمال دارد تهران دقيقه نود با پذيرش پيشنهادهايي
در راستاي تعليق موقت غني‌سازي، ابتكار عملي براي جلوگيري از فعالسازي ماشه ارايه دهد. مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد:
مرتضي مكي، كارشناس مسائل اروپا در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب تهديد تروييكاي اروپايي به فعالسازي ماشه و نتايج حاصل از آن تشريح كرد: طي روزهاي گذشته شاهد شتاب گرفتن تحولات سياسي و همچنين تحركاتي از سوي مقامات ايراني و نيز اروپايي بوديم. نامه اخير تروييكاي اروپايي به دبيركل سازمان ملل و شوراي امنيت نشان مي‌دهد كه اروپايي‌ها تا حد زيادي ريسك تبعات فعالسازي ماشه را پذيرفته‌اند و نمي‌خواهند اين فرصت را براي اعمال فشار سياسي بر ايران از دست بدهند. به هر حال، مكانيسم ماشه شايد يكي از آخرين كارت‌هاي برنده اروپا باشد؛ ابزاري كه آنها تصور مي‌كنند از طريق آن مي‌توانند به اهداف خود براي مهار سياسي ايران دست يابند. به باور مكي ايران براي اروپا همچنان يك چالش جدي محسوب مي‌شود، بالاخص امروز كه پس از حمله روسيه به اوكراين، اروپايي‌ها عملا در كنار امريكا و اسراييل قرار گرفته‌اند. اين شرايط انگيزه آنها براي استفاده از فشار سياسي عليه ايران را بيشتر كرده است. در اين ميان، بحثي نيز درباره تمديد قطعنامه ۲۲۳۱ مطرح شده و پيشنهاداتي به ايران ارايه شده كه براساس آن، اين قطعنامه براي شش ماه كمتر يا بيشتر تمديد شود. از طرفي اروپايي‌ها مي‌دانند كه فعال شدن مكانيسم ماشه همان‌طور كه آقاي عراقچي نيز اشاره داشتند عملا نقش آنها را در فرآيند مذاكرات هسته‌اي ايران از بين خواهد برد. اين كارشناس اروپا در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» بر اين نكته نيز تاكيد كرد كه اروپايي‌ها نيز در صورت ورود به چنين سازوكاري وارد مرحله‌اي مي‌شوند كه ديگر حتي توان ايفاي نقش در معادلات سياسي و امنيتي خاورميانه و غرب آسيا را نيز نخواهند داشت. به نظر مي‌رسد همين پيشنهاد تمديد شش ماهه فرصتي ايجاد كرده تا دو هفته‌اي باقي‌مانده تا پايان ضرب‌الاجل فعالسازي مكانيسم ماشه، امكان ارايه ابتكار عملي در دقيقه نود ميان ايران، امريكا و اروپا فراهم شود. مكي در ادامه به «اعتماد» گفت: در همين راستا اخيرا نيز آقاي تخت‌روانچي ايده‌هاي جديدي را براي رسيدن به توافق هسته‌اي مطرح كرده و آقاي عارف نيز احتمال گفت‌وگوي مستقيم ايران و امريكا را منتفي ندانستند. اين مواضع نشان مي‌دهد ايران تلاش دارد روزنه ديپلماسي را باز نگه دارد. با اين حال، امريكايي‌ها و اروپايي‌ها به رويكرد منعطف ايران واكنش مثبتي نشان ندادند. به گفته مكي اين انفعال مي‌تواند نشانه جديت اروپا در فعالسازي مكانيسم ماشه و ادامه پيگيري خواسته‌هاي حداكثري‌شان باشد؛ خواسته‌هايي كه شايد شامل ممنوعيت كامل غني‌سازي اورانيوم در ايران شود. در عين حال، ايده‌هاي مطرح شده ازسوي آقاي تخت‌روانچي مي‌تواند زمينه را براي طرح راه‌حل ميانه جهت توافق هسته‌اي فراهم كند. با اين وجود، به نظر مي‌رسد اروپايي‌ها بر اين باورند كه مي‌توانند از شرايط دشوار اقتصادي و سياسي ايران بهره‌برداري كرده و به اهداف حداكثري خود دست يابند. اين كارشناس مسائل سياست خارجي در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» مبني بر احتمال پذيرش يا عدم پذيرش شروط سه كشور اروپايي در مهلت باقي‌مانده خاطرنشان كرد: در ابتدا بايد گفت به نظر مي‌رسد پيش‌شرط‌هايي كه آقاي عراقچي براي مذاكره با امريكا مطرح كرده، كنار گذاشته شده است. آقاي تخت‌روانچي اعلام كرده كه برخي موارد، ازجمله مساله پرداخت غرامت نه به عنوان پيش‌شرط، بلكه به عنوان يكي از محورهاي مورد بحث در دستور كار مذاكرات قرار خواهد گرفت. پيش از اين نيز آقاي عراقچي گفته بود كه بايد به نقطه‌اي برسيم كه امريكايي‌ها تضمين دهند در طول مذاكرات، حمله نظامي عليه ايران صورت نگيرد؛ اما اكنون درباره اين پيش‌شرط چيزي گفته نمي‌شود. به نظر مي‌رسد اين قبيل موضع‌گيري‌ها نشان از انعطاف‌پذيري ايران در مسير مذاكره مستقيم با امريكا دارد. به گفته مكي حتي در اظهارات تخت‌روانچي به اين موضوع اشاره شده كه تعليق غني‌سازي براي بازه زماني معيني مورد ارزيابي قرار خواهد گرفت؛ اقدامي كه همچنان نشان از انعطاف ايران دارد. با اين حال به نظر مي‌رسد خواسته‌هاي اروپايي‌ها صرفا به مساله هسته‌اي محدود نيست و آنها به دنبال گنجاندن موضوع توان موشكي ايران نيز در دستور كار مذاكرات هستند؛ موضوعي كه مقامات ايران تاكيد كرده‌اند به هيچ عنوان حاضر به مذاكره درباره آن نيستند، هرچند اروپايي‌ها همچنان بر طرح آن اصرار دارند. اين كارشناس مسائل اروپا در ادامه گفت‌وگويش با «اعتماد» خاطرنشان كرد: علي‌رغم انعطاف تهران و همزمان عدم واكنش مثبت ازسوي طرف‌هاي غربي، نمي‌توان با قطعيت پيش‌بيني كرد كه ايران در دقيقه نود موضوع تمديد قطعنامه ۲۲۳۱ را بپذيرد يا خير. با اين حال، اگر چنين اقدامي نيز صورت گيرد، شايد بتوان آن را آخرين دريچه براي جلوگيري از فعال شدن ماشه دانست. به باور مكي اما واقعيت اين است كه فعال شدن ماشه و قرار گرفتن ايران ذيل فصل هفتم منشور ملل متحد، شرايط بسيار سخت و پيچيده‌اي را رقم خواهد زد. در آن زمان، مشخص نيست كه ايران بتواند مانند مذاكرات برجام در سال‌هاي ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴، با غرب به توافقي براي خروج از فصل هفتم دست يابد؛ چراكه در آن بازه زماني شرايط جهاني متفاوت بود و ايران هنوز بسياري از كارت‌هاي خود را در سطح منطقه حفظ كرده بود. اكنون، باتوجه به تغيير شرايط و كاهش اين اهرم‌ها، احتمال دارد ايران درنهايت شروط تمديد شش‌ماهه يا حتي كمتر و بيشتر قطعنامه ۲۲۳۱ را بپذيرد. در هر حال، ايران تاكنون تلاش كرده با نشان دادن انعطاف، رضايت امريكا و اروپا را جلب كند، اما اين رضايت حاصل نشده و پذيرش اين پيشنهاد در آخرين لحظه چندان دور از ذهن نيست. مكي در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» مبني بر ارزيابي شرايط پيش‌روي تهران و واشنگتن براي بازگشت به ميز مذاكره در كوتاه‌مدت تا 26 مهرماه تاكيد كرد: توجه داشته باشيد خاموش شدن آتشبارها به معناي پايان شرايط جنگي نيست و جنگ رواني و شناختي همچنان از سوي اسراييل و امريكا ادامه دارد. سخنان ادعايي اخير نتانياهو با هدف تحريك مردم ايران شايد از نظر لفظي معمولي به نظر برسد، اما نشان مي‌دهد آنها همچنان در تلاش هستند تا با جنگ رواني شرايط را عليه ايران پايدار نگه دارند. اما همزمان گمانه‌زني‌هايي كه برخي محافل و سياستمداران ايراني مطرح مي‌كنند، نشان مي‌دهد طرف ايراني آمادگي مذاكره مستقيم بدون پيش‌شرط با امريكا را دارد. با اين حال، از طرف امريكايي سيگنال مثبت دريافت نشده و امريكايي‌ها به دليل لابي قدرتمند صهيونيستي در واشنگتن تلاش مي‌كنند هرگونه گفت‌وگو را محدود كنند. به گفته مكي با اين همه اكنون بايد ديد امريكايي‌ها در چارچوب سياست خارجي اسراييل عمل خواهند كرد يا به عنوان يك قدرت جهاني، منافع بلندمدت خود را در‌خصوص توافق با ايران مدنظر قرار خواهند داد. اين يك نزاع داخلي در هيات حاكمه امريكا است و مشخص نيست كدام ديدگاه درنهايت بر سياست امريكا نسبت به منطقه و ايران غالب خواهد شد. اگر نگاه حامي توافق با ايران حاكم شود، ترامپ احتمالا از آن بهره خواهد برد. اما اگر اين نزاع ادامه يابد، شايد تهران نهايتا پيشنهاد و ضرب‌الاجل اروپايي‌ها ازجمله بازگشت به ميز مذاكره با واشنگتن براي تمديد قطعنامه ۲۲۳۱ را بپذيرد. با اين حال، ايران اكنون به اين نقطه رسيده كه كم‌هزينه‌ترين و موثرترين مسير، ديپلماسي است. هر چند در شرايط كنوني اين مسير بسيار دشوار و پرچالش است، اما نسبت به گزينه‌هاي ديگر همچنان بهترين گزينه است. اين كارشناس مسائل سياست خارجي در پاسخ به ديگر پرسش «اعتماد» در باب واكنش‌هاي احتمالي ايران به فعالسازي مكانيسم ماشه تاكيد كرد: واقعيت اين است كه اگر ماشه فعال شود، تبعات كوتاه‌مدت، ميان‌مدت و بلندمدت قابل توجهي براي ايران خواهد داشت. فعال شدن ماشه عملا يك اجماع جهاني عليه ايران ايجاد مي‌كند. ممكن است اين مكانيسم تحريم‌هاي فراتر از تحريم‌هاي امريكا اعمال نكند، اما تحريم‌هاي مورد تاييد سازمان ملل، را مشروعيت مي‌بخشد. با فعال شدن مكانيسم، كميته‌اي در سازمان ملل تشكيل خواهد شد كه كشورهاي جهان بايد به اعضايش درباره نحوه تعاملشان با ايران گزارش دهند. در چنين شرايطي، واكنش ايران محدود است و نمي‌تواند تبعات سياسي، اقتصادي و امنيتي ناشي از فعال شدن مكانيسم را خنثي كند. حتي اگر ايران به سمت خروج از پيمان ان‌پي‌تي برود يا چنين تهديدي را مطرح كند، اين اقدام تنها مشروعيت مكانيسم ماشه را دوچندان خواهد كرد، چراكه ديگر كشورها آن را نشانه تلاش ايران براي دستيابي به سلاح هسته‌اي و تهديدي براي صلح و امنيت بين‌المللي تلقي خواهند كرد. به باور مكي احتمالا اين پيش‌بيني‌ها باعث شده كه تصميم‌گيران كشورمان به اين نتيجه برسند كه بايد تمام تلاش خود را براي جلوگيري از فعال شدن ماشه به كار گيرند. واكنش ايران به فعال شدن اين مكانيسم، نه جايگاه پيشبرد برنامه هسته‌اي را تقويت مي‌كند و نه تبعات تحريم‌هاي امريكا را كاهش مي‌دهد. مضاف بر آن هر سياست‌گذاري و تصميمي بايد دستاوردي ملموس داشته باشد، اما خروج از پيمان عدم اشاعه هسته‌اي در واكنش به فعال شدن مكانيسم ماشه دستاوردي براي ايران نخواهد داشت. بنابراين، تمركز ايران بايد بر جلوگيري از فعال شدن مكانيسم باشد. واكنش تند ايران به اين موضوع نقشي در حفاظت از منافع كشور ايفا نخواهد كرد و همچنين تاثيري بر اثبات حقانيت ايران در پيشبرد برنامه هسته‌اي يا كاهش تحريم‌ها نيز ندارد.