قديمي‌ترين مقتل اميرالمومنين (ع)
كتاب «مقتل اميرالمومنين علي‌بن ابي‌طالب عليه‌السلام» اثري ارزشمند و تاريخي است كه به روايت وقايع زندگي و به‌ويژه شهادت حضرت علي(ع)، اولين امام شيعيان و چهارمين خليفه راشدين از ديدگاه اهل سنت اختصاص دارد. اين اثر توسط عبدالله بن محمد بن ابي‌الدنيا، يكي از علماي برجسته قرن سوم هجري، نگارش يافته و اخيرا با ترجمه روان و دقيق محمود مهدوي‌دامغاني به زبان فارسي منتشر شده است. انتشار اين كتاب توسط موسسه انتشارات قدياني كه از ناشران معتبر در حوزه كتب ديني و تاريخي است، فرصت مغتنمي براي پژوهشگران، تاريخ‌نگاران و علاقه‌مندان به تاريخ صدر اسلام فراهم كرده است. نگارش اين اثر توسط ابن ابي‌الدنيا كه از نزديكان خاندان عباسي و در عين حال مورد احترام شيعيان بود، آن را به سندي بي‌طرف و مستند تبديل كرده است. لذا اين ويژگي، «مقتل» را از بسياري از آثار متاخر كه گاه با جهت‌گيري‌هاي سياسي نوشته شده‌اند، متمايز مي‌كند.
از منظر فرهنگي، اين كتاب نقش مهمي در حفظ روايات و فضايل حضرت علي(ع) ايفا مي‌كند. در دوره‌اي كه تاريخ‌نگاري اسلامي با چالش‌هاي متعددي روبه‌رو بود، ابن ابي‌الدنيا با تكيه بر روايات معتبر از صحابه و تابعين، تلاش كرد تا تصويري دقيق از اين شخصيت برجسته ارايه دهد. اين امر، «مقتل» را به منبعي ارزشمند براي مطالعه تاريخ صدر اسلام و درك بهتر شخصيت حضرت علي (ع) تبديل كرده است. عبدالله بن محمد بن ابي‌الدنيا كه نام كاملش عبدالله بن محمد بن عبيد بن حفص بن غانم بن صاعده كوفي است، در بغداد متولد شد و در همان شهر در سال ۲۸۱ هجري قمري درگذشت. او از شاگردان برجسته احمد بن حنبل، بنيانگذار يكي از چهار مذهب اهل سنت بود و به عنوان يك محدث و مورخ برجسته شناخته مي‌شود. آثار متعددي از او به جاي مانده است، از جمله «ذم الملاهي» و «مقتل اميرالمومنين» كه نشان‌دهنده عمق دانش او در حديث و تاريخ است. دوره نگارش اين كتاب به قرن سوم هجري بازمي‌گردد، زماني كه خلافت عباسي در اوج قدرت خود قرار داشت و بغداد مركز علمي و فرهنگي جهان اسلام بود. اين دوره، با وجود تنش‌هاي سياسي و جنگ‌هاي داخلي، شاهد شكوفايي ادبيات و علوم ديني بود. ابن ابي‌الدنيا كه زندگي‌اش تحت تاثير نزديكي به دربار عباسيان بود، با حفظ استقلال فكري خود، به حفظ روايات اهل بيت(ع) نيز توجه داشت. اين ويژگي، ارزش «مقتل» را دوچندان مي‌كند، زيرا او توانسته است با تكيه بر منابع معتبر، روايتي متوازن از شهادت حضرت علي(ع) ارايه دهد كه مورد پذيرش گروه‌هاي مختلف اسلامي قرار گرفته است. نزديكي او به خاندان عباسي به او امكان دسترسي به اسناد و روايات دست‌اولي را داده بود كه در آثارش منعكس شده است.
كتاب «مقتل اميرالمومنين» به صورت خاص به روايت جزييات شهادت حضرت علي (ع) مي‌پردازد. اين رويداد زماني رخ داد كه حضرت در حال اقامه نماز صبح در مسجد كوفه بودند و توسط عبدالرحمن بن ملجم با ضربتي از شمشير مسموم مورد حمله قرار گرفتند. ابن ابي‌الدنيا با استناد به روايات مختلف، از جمله نقل‌قول‌هايي از صحابه‌اي مانند ابن عباس و تابعيني مانند سعيد بن مسيب، به توصيف اين لحظه پرداخته و تلاش كرده است تا انگيزه‌هاي قاتل و زمينه‌هاي سياسي اين ترور را روشن كند. او به نقش گروه خوارج كه پس از جنگ نهروان با حضرت علي(ع) مخالفت داشتند، اشاره مي‌كند و اين موضوع را به عنوان يكي از عوامل اصلي اين ترور معرفي مي‌كند.
ساختار كتاب به گونه‌اي است كه ابتدا مروري به حوادثي مي‌كند كه نهايتا منجر به شهادت حضرت علي(ع) و پايان خلافت پنج‌ساله ايشان شد. ابن ابي‌الدنيا با زباني ادبي و در عين حال ساده، جزيياتي مانند وصيت‌هاي حضرت به فرزندانش، به‌ويژه امام حسن(ع) و امام حسين(ع) و لحظات آخر عمر ايشان را روايت كرده است. اين روايت با تاكيد بر صبر و عزت حضرت علي(ع) در برابر درد و رنج، تصويري عميق از شخصيت ايشان ارايه مي‌دهد.
يكي از ويژگي‌هاي برجسته اين اثر، توجه به جزييات تاريخي است. براي مثال، ابن ابي‌الدنيا به وضعيت كوفه در آن زمان، نقش مردم اين شهر در حمايت از حضرت و نيز تلاش‌هاي قاتل براي سازماندهي اين حمله اشاره مي‌كند. اين دقت، «مقتل» را از برخي آثار عامه‌پسند كه صرفا به جنبه‌هاي احساسي پرداخته‌اند، متمايز مي‌كند. ترجمه اين اثر به زبان فارسي توسط محمود مهدوي‌دامغاني، مترجم و پژوهشگر برجسته انجام شده است. مهدوي‌دامغاني پيش از اين نيز با ترجمه آثاري چون «نبرد جمل» شيخ مفيد، «اخبار الطوال»، «طبقات ابن سعد»، «جلوه تاريخ در شرح نهج‌البلاغه ابن ابي الحديد» و ... نشان داده است كه توانايي ويژه‌اي در انتقال مفاهيم عميق ديني و تاريخي به زبان فارسي دارد. مهدوي‌دامغاني با دقت در انتخاب واژگان و توجه به زمينه تاريخي توانسته است روح متن اصلي را حفظ كند. او در مقدمه‌اي كه به كتاب افزوده، اطلاعات مفيدي درباره ابن ابي‌الدنيا، اهميت تاريخي «مقتل» و چگونگي ترجمه ارايه داده است. اين مقدمه كه خود مي‌تواند به عنوان منبعي مستقل مورد استفاده قرار گيرد، خواننده را با زمينه‌هاي فرهنگي و تاريخي اثر آشنا مي‌كند. انتشار اين ترجمه توسط موسسه قدياني كه سابقه‌اي طولاني در انتشار كتب ديني و تاريخي دارد، تضمين‌كننده كيفيت و توزيع گسترده اين اثر است.
كتاب «مقتل اميرالمومنين علي‌بن ابي‌طالب عليه‌السلام» نوشته ابوبكر عبدالله بن محمد بن عبيد المعروف به ابن ابي‌الدنيا با ترجمه محمود مهدوي‌دامغاني به همت موسسه انتشارات قدياني در 104 صفحه منتشر شده است.