مركز آمار از آخرين وضعيت نيروي كار در ايران گزارش داد
سايه سنگين بيكاري در فصل نخست 1404
گروه اقتصادي| اگرچه آمار رسمي از كاهش نرخ بيكاري در بهار ۱۴۰۴ نسبت به مدت مشابه سال قبل خبر مي‌دهد، اما در لايه‌هاي زيرين اين بهبود ظاهري، ركود مشاركت اقتصادي و شكنندگي اشتغال جوانان و تحصيلكردگان همچنان چالش اصلي بازار كار ايران باقي مانده است. مركز آمار ايران از ثبات نرخ مشاركت اقتصادي در سطح ۴۱.۲درصد خبر داده است؛ عددي كه نه تنها رشدي را نسبت به بهار ۱۴۰۳ نشان نمي‌دهد، بلكه گوياي آن است كه بخش بزرگي از جمعيت در سن كار همچنان از فعاليت اقتصادي كنار مانده‌اند. افزايش نيم ميليوني جمعيت غيرفعال در يك‌سال، در‌حالي رخ داده كه اقتصاد كشور با چالش‌هاي ساختاري عميقي روبه‌رو است و ظرفيت جذب نيروي انساني جديد به شكل مداوم كاهش يافته است. در همين حال، كاهش ۰.۴درصدي نرخ بيكاري كل كشور را نمي‌توان به معناي رونق يا جهش در بازار كار دانست، زيرا اين كاهش، در سايه سكون مشاركت و افزايش جمعيت غيرفعال اتفاق افتاده؛ يعني بخشي از كاهش بيكاري، ناشي از خروج افراد از بازار كار بوده نه جذب آنها در اشتغال پايدار. بررسي سهم اشتغال در بخش‌هاي اقتصادي نيز تاكيدي ديگر بر همين ناهمگوني ساختاري دارد. بيش از نيمي از اشتغال كشور در بخش خدمات متمركز شده؛ بخشي كه به شدت در برابر نوسانات اقتصادي، تحريم‌ها و بحران‌هاي تقاضا آسيب‌پذير است. در مقابل، بخش كشاورزي با وجود نقش حياتي در امنيت غذايي، سهمي كمتر از ۱۵درصد در اشتغال دارد. اين توزيع نامتوازن، بار ديگر نشان مي‌دهد كه اشتغال‌زايي در كشور بيشتر بر پايه مشاغل خدماتي نه چندان پايدار، شكل گرفته است. در ميان گروه‌هاي سني، همچنان جوانان بيشترين آسيب‌پذيري را دارند. نرخ بيكاري نزديك به ۲۰درصدي براي افراد ۱۵ تا ۲۴ ساله، همراه با بيكاري بالاي ۱۴درصدي در گروه ۱۸ تا ۳۵ ساله، نشان مي‌دهد كه ورود به بازار كار براي نسل جديد با موانع جدي روبه‌رو است. نكته مهم‌تر آنكه، هرچند اين نرخ‌ها نسبت به بهار گذشته كاهش جزيي داشته‌اند، اما سطح بالاي آنها حكايت از ساختاري دارد كه توان جذب نيروي انساني تازه‌وارد را ندارد. ازسوي ديگر، اشتغال ناقص نيز به عنوان يكي از شاخص‌هاي مهم كيفيت اشتغال، همچنان قابل توجه است. ۶.۶ درصد از شاغلان در بهار امسال كمتر از ۴۴ ساعت در هفته كار كرده‌اند و آماده انجام كار اضافي بوده‌اند. در مقابل، ۴۰درصد از شاغلان بيش از ۴۹ ساعت در هفته كار مي‌كنند؛ آماري كه نشان مي‌دهد نابرابري در دسترسي به فرصت شغلي و نبود تعادل بين عرضه و تقاضاي كار، همچنان معضل اصلي بازار نيروي كار ايران است. گزارش جديد مركز آمار ايران نشان مي‌دهد، بررسي نرخ مشاركت اقتصادي (نرخ فعاليت) جمعيت ۱۵ ساله و بيشتر نشان مي‌دهد كه ۴۱.۲ درصد جمعيت در سن كار (۱۵ ساله و بيشتر) از نظر اقتصادي فعال بوده‌اند؛ يعني در گروه شاغلان يا بيكاران قرار گرفته‌اند. همچنين نتايج نشان مي‌دهد كه نرخ مشاركت اقتصادي در بين زنان نسبت به مردان و در نقاط شهري نسبت به نقاط روستايي كمتر بوده است. بررسي روند تغييرات نرخ مشاركت اقتصادي كل كشور نشان مي‌دهد كه اين شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ۱۴۰۳)، تغييري نداشته است. بررسي نسبت اشتغال جمعيت ۱۵ ساله و بيشتر بيانگر آن است كه ۳۸.۲درصد از جمعيت در سن كار (۱۵ ساله و بيشتر) شاغل بوده‌اند. اين شاخص در بين مردان بيشتر از زنان و در نقاط روستايي بيشتر از نقاط شهري بوده است.
سهم اشتغال در بخش‌هاي اقتصادي
بررسي اشتغال در بخش‌هاي عمده فعاليت اقتصادي نشان مي‌دهد كه بخش خدمات با سهم ۵۲.۴ درصدي، بيشترين سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدي، بخش‌هاي صنعت با ۳۳.۰ و كشاورزي با ۱۴.۶درصد قرار دارند. سهم شاغلان بخش كشاورزي در بهار ۱۴۰۴ نسبت به فصل مشابه سال قبل به ترتيب ۰.۱درصد افزايش داشته است. همچنين سهم شاغلان بخش‌هاي خدمات و صنعت نسبت به زمستان سال گذشته تغييري نداشته است.
نرخ بيكاري كل كشور
بررسي نرخ بيكاري جمعيت ۱۵ ساله و بيشتر نشان مي‌دهد كه ۷.۳ درصد از جمعيت فعال، بيكار بوده‌اند. براساس اين نتايج، نرخ بيكاري در بين زنان نسبت به مردان و در نقاط شهري نسبت به نقاط روستايي بيشتر بوده است. بررسي روند تغييرات نرخ بيكاري كل كشور نشان مي‌دهد كه اين شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ۱۴۰۳)، ۰.۴درصد كاهش يافته است. در اين ميان بررسي نرخ بيكاري جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله حاكي از آن است كه ۱۹.۷درصد از جمعيت فعال اين گروه سني بيكار بوده‌اند. اين شاخص در بين زنان نسبت به مردان و در نقاط شهري نسبت به نقاط روستايي بيشتر بوده است. بررسي روند تغييرات نرخ بيكاري جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله كل كشور نشان مي‌دهد كه اين شاخص نسبت به فصل مشابه در سال گذشته ۰.۳درصد كاهش يافته است.
بيكاري گروه سني 35-18 سال
نرخ بيكاري گروه سني ۱۸ تا ۳۵ ساله نيز حاكي از آن است كه ۱۴.۵درصد از جمعيت فعال ۱۸ تا ۳۵ ساله بيكار بوده‌اند. اين شاخص در بين زنان نسبت به مردان و در نقاط شهري نسبت به نقاط روستايي بيشتر بوده است. بررسي روند تغييرات نرخ بيكاري گروه سني ۱۸ تا ۳۵ ساله نشان مي‌دهد كه اين شاخص نيز نسبت به فصل مشابه در سال گذشته ۰.۵درصد كاهش يافته است. داده‌هاي مركز آمار نشان مي‌دهد بررسي نرخ بيكاري جمعيت ۱۵ ساله و بيشتر فارغ‌التحصيل آموزش عالي نشان مي‌دهد ۱۰.۴درصد از جمعيت فعال فارغ‌التحصيل آموزش عالي بيكار بوده‌اند. اين نرخ در بين زنان نسبت به مردان و در نقاط روستايي نسبت به نقاط شهري بيشتر بوده است. بررسي روند تغييرات اين نرخ حاكي از كاهش ۱.۲درصدي در بهار ۱۴۰۴ نسبت به فصل مشابه سال قبل است.
وضعيت اشتغال ناقص
سهم اشتغال ناقص نشان مي‌دهد كه ۶.۶ درصد جمعيت شاغل ۱۵ ساله و بيشتر، داراي اشتغال ناقص بوده‌اند. اين شاخص در بين مردان بيشتر از زنان و در نقاط روستايي بيشتر از نقاط شهري بوده است. سهم اشتغال ناقص در بهار ۱۴۰۴ نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱.۳درصد كاهش پيدا كرده است. بررسي سهم شاغلين ۱۵ ساله و بيشتر با ساعت كار معمول ۴۹ ساعت و بيشتر نشان مي‌دهد، ۴۰.۱درصد شاغلين، به‌طور معمول، ۴۹ ساعت و بيشتر در هفته كار مي‌كنند. اين شاخص كه يكي از نماگرهاي كار شايسته است، نشان مي‌دهد در كشور سهم زيادي از شاغلين بيشتر از استاندارد كار مي‌كنند. اين شاخص نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱.۶درصد افزايش يافته است.
بيكاري در ميان تحصيلكرده‌ها
در بهار ۱۴۰۴ سهم جمعيت بيكار فارغ‌التحصيل آموزش عالي از كل بيكاران ۴۰.۰درصد بوده است. اين سهم در بين زنان نسبت به مردان و در نقاط شهري نسبت به نقاط روستايي بالاتر است. بررسي تغييرات اين شاخص نشان مي‌دهد كه نسبت به فصل مشابه سال قبل ۳.۰ درصد كاهش داشته است. در بهار ۱۴۰۴ سهم جمعيت شاغل فارغ‌التحصيل آموزش عالي از كل شاغلان ۲۷.۱ درصد بوده است. اين سهم در بين زنان نسبت به مردان و در نقاط شهري نسبت به نقاط روستايي بالاتر است. بررسي تغييرات اين شاخص نشان مي‌دهد كه نسبت به فصل مشابه سال قبل ۰.۵درصد كاهش يافته است. در بهار 1404 سهم جمعيت شاغل فارغ‌التحصيل آموزش عالي از كل شاغلان 27.1درصد بوده است. اين سهم در بين زنان نسبت به مردان و در نقاط شهري نسبت به نقاط روستايي بالاتر است. بررسي تغييرات اين شاخص نشان مي‌دهد كه نسبت به فصل مشابه سال قبل 0.5درصد كاهش يافته است.
نرخ بيكاري در يك نگاه
نرخ بيكاري يكي از شاخص‌هايي است كه براي ارزيابي شرايط اقتصادي كشور مورد استفاده قرار مي‌گيرد. از سال ۱۳۷۶ اطلاعات بازار كشور از طريق طرح «آمارگيري از ويژگي‌هاي اشتغال و بيكاري خانوار» حاصل مي‌شد كه براي بهبود كيفيت و انطباق بيشتر با مفاهيم بين‌المللي به‌ويژه سازمان بين‌المللي كار، مورد بازنگري قرار گرفت تا به صورت طرح فعلي و با عنوان «طرح آمارگيري نيروي كار» به اجرا در‌آيد. «طرح آمارگيري نيروي كار» اولين‌بار در سال ۱۳۸۴ آغاز شد و از آن زمان تاكنون در ماه مياني هر فصل اجرا شده است. جامعه تحت پوشش طرح آمارگيري نيروي كار مجموعه افرادي است كه طبق تعريف، عضو خانوارهاي معمولي ساكن يا گروهي در نقاط شهري يا روستايي كشور هستند، لذا اين طرح اعضاي خانوارهاي معمولي غير ساكن و اعضاي خانوارهاي موسساتي را پوشش نمي‌دهد.