ناپايداري پلتفرم‌هاي پرمخاطب
فيلترينگ در حال جنگ
ندا جعفري
يكي از مهم‌ترين مشكلات مردم در زمان جنگ دوازده روزه ايران و اسراييل قطع شدن ارتباط از طريق پلتفرم‌هاي واتس‌آپ، تلگرام و اينستاگرام بود، تنها چند ساعت پس از شروع حملات رژيم صهيونيستي به ايران و از همان روز اول اينترنت با محدوديت‌ها و اختلالاتي مواجه شد. محدوديت‌هايي كه وزارت ارتباطات در بيانيه‌اي آن را وابسته به شرايط ويژه كشور خواند و موقتي اعلام كرد. در روزهاي ابتدايي اختلالات اينترنت كم و بيش ادامه پيدا كرد و پايداري شبكه كاهشي شد. تجربه كاربران نشان مي‌داد كيفيت و سرعت اينترنت كشور كاهش پيدا كرده است و نمودار «نت‌بلاكس» در اين روزها كاهش ترافيك اينترنت بين‌الملل ايران را تاييد مي‌كرد و در نتيجه اختلالات اينترنت، افت شديد سرعت و ناپايداري به ويژه در شبكه اينترنت نارضايتي كاربران را به دنبال داشت. اما يك روز پس از اعلام آتش‌بس ميان ايران و اسراييل واتس‌آپ رفع فيلتر شد و دسترسي به اينستاگرام بدون ابزار‌هاي تغيير IP (فيلترشكن) براي كاربران فراهم شد و به حالت عادي بازگشت و اعلام شد ممكن است هفته آينده تلگرام نيز رفع فيلتر شود.
فيلترينگ غيرقانوني است
كامبيز نوروزي، حقوقدان و كارشناس حقوق رسانه در مورد فيلتر و رفع فيلتر پلتفرم‌هاي خارجي به «اعتماد» مي‌گويد: با فيلتر كردن اين پلتفرم‌ها صداي ايران‌دوستان را خاموش مي‌شود و اگر صداوسيما واقعا يك رسانه ملي بود، گرايش مردم به پلتفرم‌هاي خارجي تا اين حد گسترده نمي‌شد.
نوروزي، با اشاره به وضعيت فعلي اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي در ايران، معتقد است؛ تصميم‌گيران كشوررهيچ درك دقيقي از تحولات رسانه‌اي و جهان ارتباطات ندارند.
عقب‌ماندگي سياست‌گذاري رسانه‌اي
به گفته نوروزي، سياست‌گذاران رسانه‌اي در ايران حدود نيم قرن از تحولات جهاني عقب هستند. او مي‌گويد: از زماني كه اينترنت در حدود ۲۵ سال پيش وارد كشور شد، نخستين واكنش‌ها در قالب فيلتر كردن فيس‌بوك آغاز شد و اين روند به مرور ادامه يافت تا به امروز كه پلتفرم‌هايي مانند تلگرام و واتس‌آپ نيز مشمول فيلتر شدند. در تمام اين سال‌ها، فيلترشكن‌ها همواره در دسترس بوده‌اند و بازار پررونقي براي فروش آنها وجود داشته است. حتي گزارش‌هايي وجود دارد كه برخي شركت‌ها و افراد از فروش فيلترشكن‌ها درآمدهاي كلان كسب كرده‌اند.
پلتفرم‌ها، جايگزين رسانه‌هاي رسمي شده‌اند
نوروزي معتقد است: به دليل ناكارآمدي صداوسيما، بخش بزرگي از جامعه ايران نياز خبري، تحليلي و حتي سرگرمي خود را از طريق تلگرام، اينستاگرام و واتس‌آپ تامين مي‌كند. او مي‌گويد: اين پلتفرم‌ها رسانه نيستند، اما در نبود رسانه فراگير و ملي، عملا نقش رسانه را ايفا مي‌كنند. بسياري از اساتيد، فعالان سياسي و روشنفكران ايراني تنها از اين طريق مي‌توانند ديدگاه‌هاي خود را منتشر كنند و اگر اين پلتفرم‌ها نبودند، سخنان هزاران انديشمند و فعال ضدجنگ و حامي ايران هرگز به گوش مردم نمي‌رسيد.
فيلترينگ، غيرقانوني و ضد امنيت ملي
نوروزي تاكيد مي‌كند: فيلتر كردن پلتفرم‌ها و فيلترشكن‌ها كاملا غيرقانوني است و هيچ پشتوانه حقوقي ندارد، نه تنها فيلترينگ پلتفرم‌ها نقض صريح حق آزادي بيان است، بلكه در شرايط بحران مثل جنگ اخير، اين اقدام به ضرر مردم و امنيت كشور تمام مي‌شود. وقتي اينترنت قطع يا مختل مي‌شود، زندگي روزمره مردم فلج مي‌شود، اما عوامل نفوذي و وابسته به دشمنان ايران همچنان به تجهيزات پيشرفته دسترسي دارند و فعاليت خود را ادامه مي‌دهند.
نوروزي معتقد است: قطع اينترنت در زمان حملات اسراييل به ايران، نه‌تنها كمكي به امنيت ملي نكرد، بلكه به پخش صداي ايران‌دوستان آسيب زد و با قطع شدن اينترنت، كساني كه در دفاع از ايران و محكوميت تجاوز اسراييل سخن مي‌گفتند، عملا ساكت شدند و صدايشان به مردم نرسيد. درحالي كه رسانه‌هاي فارسي‌زبان خارج از كشور كه برخي به طور كامل در خدمت اسراييل هستند آزادانه فعاليت مي‌كردند و روايت خودشان را منتشر مي‌كردند.او مي‌گويد: اگر هدف دفاع از ايران است، نبايد صداهاي مدافع ايران را خاموش كرد. حتي در شرايط بحراني هم نبايد سراغ فيلترينگ رفت. مخالفان جمهوري اسلامي در خارج، رسانه‌هاي پرنفوذي دارند و با فيلتر كردن، فقط رسانه‌هاي ايران دوست داخلي خاموش مي‌شوند. اميدوارم آتش‌بس ادامه‌دار باشد و در صورت بحران و جنگي ديگر شاهد تصميمات نادرست گذشته نباشيم.
جنگ و خاموشي اينترنت
علي حكيم جوادي، رييس هيات‌مديره سازمان «نصر» در واكنش به فيلتر برخي پيام‌رسان‌هاي خارجي مانند واتساپ و تلگرام به «اعتماد» مي‌گويد: فيلتر واتس‌آپ و تلگرام تصميمي موقت و در شرايط خاص بود، اعمال محدوديت بر اين پلتفرم‌ها تصميمي بود كه در يك مقطع زماني خاص و در نتيجه شرايط ويژه امنيتي كشور اتخاذ شد. حكيم جوادي ادامه مي‌دهد: طي اين ۱۲ روز، نهادهاي تصميم‌گير و مسوول به اين جمع‌بندي رسيده بودند كه براي كنترل بهتر فضاي عمومي و مديريت ريسك‌هاي احتمالي، چنين محدوديت‌هايي موقتا اعمال شود. او با تاكيد بر اينكه اين تصميمات با نيت ايجاد مزاحمت براي مردم نبوده، توضيح مي‌دهد: ما به خوبي درك مي‌كنيم كه بسياري از مردم در اين مدت دچار اختلال در ارتباطات خود، به ويژه با بستگان‌شان در خارج از كشور شده‌اند و انتقادهايي نيز مطرح بوده كه قابل درك است. طبيعتا پيام‌رسان‌هاي داخلي در دسترس بودند.
اين محدوديت‌ها براي كنترل شرايط بحراني بود
رييس هيات‌مديره سازمان «نصر» با اشاره به محدوديت‌هاي زيرساختي هم مي‌گويد: در اين مدت، كاهش سرعت اينترنت و محدود شدن پهناي باند نيز در راستاي همان سياست‌هاي كلي براي مديريت شرايط بحراني بود. البته از نظر فني شبكه داخلي با مشكلي مواجه نبود، اما در ارتباطات بين‌المللي اختلالاتي ايجاد شد.
حكيم جوادي تاكيد مي‌كند: اين تجربه به تصميم‌سازان كمك خواهد كرد تا در آينده، حتي در شرايط بحراني، تصميمات سنجيده‌تري اتخاذ كنند و اميد است كه با كاهش التهابات و عبور از شرايط خاص، شاهد پايداري بيشتر دسترسي آزاد به اطلاعات و ارتباطات باشيم كه البته دولت نيز اعلام كرده است كه برنامه‌اش پرهيز از اين‌گونه محدوديت‌ها در آينده است، مگر در موارد كاملا استثنايي.
فيلتر كردن پلتفرم‌ها زمان جنگ تصميمي امنيتي بود
اسماعيل گرامي‌مقدم، كارشناس سياسي نيز در خصوص فيلتر كردن پلتفرم‌هاي خارجي در طول دوازده روز جنگ به «اعتماد» مي‌گويد: فيلتر اپليكيشن‌هاي خارجي در دوران جنگ تصميمي امنيتي بود، اما ادامه آن توجيه‌پذير نيست.او ادامه مي‌دهد: در شرايطي كه كشور طي ۱۲ روز درگير جنگي ناخواسته بود، حاكميت براي حفظ امنيت ملي و صيانت از جان و آرامش مردم ناگزير به اتخاذ تدابير امنيتي شد؛ يكي از اين تدابير، فيلتر كردن اپليكيشن‌هاي خارجي بود كه از آنها در همان بازه زماني، سوءاستفاده‌هاي جدي عليه كشور و ملت صورت گرفت. از اين منظر، تصميم به فيلترينگ كاملا قابل دفاع و بر پايه ملاحظات امنيتي بود.
ادامه فيلتر پلتفرم‌ها توجيه امنيتي ندارد
اين كارشناس سياسي تاكيد مي‌كند: با اين حال، پس از پايان فاز نظامي و فروكش كردن تهديدات فوري، ادامه فيلتر اين اپليكيشن‌ها ديگر توجيه امنيتي موثري ندارد و بسياري از ارتباطات روزمره مردم، كسب و كارها و حتي تعاملات فرهنگي و اجتماعي از طريق همين بسترها انجام مي‌شود. بنابراين تداوم فيلترينگ، بيش از آنكه منافع امنيتي داشته باشد، مي‌تواند به رفاه عمومي و جريان آزاد اطلاعات آسيب وارد كند.او مي‌گويد: درخصوص قطع اينترنت نيز تجربه نشان داد كه در روزهاي ابتدايي جنگ، عدم قطع فوري آن زمينه‌ساز آسيب‌هايي شد و صدمات زيادي بر ما زد. به‌ويژه در مواردي چون رديابي پهپادها يا حملات سايبري، اينترنت مي‌توانست ابزار دشمن براي نفوذ و تخريب باشد. از همين رو، قطع موقت اينترنت در شرايط خاص جنگي، اقدامي بازدارنده و قابل‌درك بود. بعد از اين تصميم نيز شاهد دستگيري‌هاي گسترده و تسلط بيشتر نهادهاي امنيتي بر وضعيت بوديم.
تهديدات به طور كامل برطرف نشده است
گرامي مقدم ادامه مي‌دهد: با وجود اين، اكنون كه كشور از حالت اضطرار عبور كرده است، به نظر مي‌رسد بايد تصميم‌گيري‌ها با نگاه بلندمدت‌تري صورت گيرد. بازگشايي دسترسي‌ها، به ويژه در حوزه فناوري ارتباطات، نه‌تنها به نفع مردم است بلكه در بهبود شفافيت، تقويت كسب و كارهاي ديجيتال و بازگشت اعتماد اجتماعي نيز اثرگذار خواهد بود.او مي‌گويد: البته اين روند بايد با هوشياري كامل و زيرنظر نهادهاي مسوول، ازجمله شوراي عالي امنيت ملي، انجام شود، چراكه تهديدات هنوز به طور كامل برطرف نشده‌اند و ما با دشمني روبه‌رو هستيم كه حتي حين مذاكرات، حملات نظامي انجام مي‌دهد و زيرساخت‌هاي حياتي كشور را هدف قرار مي‌دهد، بنابراين بازگشت به شرايط عادي نبايد به معناي غفلت از امنيت ملي باشد.