سينماي جهان در سالِ كرونا
فيلم‌ها ناجي آدم‌ها مي‌شوند؟
صدف فاطمي
حالا يك سال و اندي از زمان شيوع ويروس كرونا در سراسر دنيا مي‌گذرد. مردم در طول يك سال اخير سبك جديدي از زندگي را تجربه كردند كه شايد چند سال پيش اگر حرفش به ميان مي‌آمد، همه آن را قصه‌اي محال و البته تخيلي مي‌شماردند؛ چيزي شبيه «طاعون» كه وقتي آلبر كامو كلمات را با وسواس كنار هم جفت‌وجور مي‌كرد تا قصه جذاب‌تري را راهي بازار كند، هيچ‌وقت فكرش را نمي‌كرد كه يك روزي مردم همان كلمات را زندگي كنند. آن هم درست در دوراني كه دنيا دارد به تكنولوژي‌هاي پيشرفته‌اش مي‌نازد و هر روز از اختراع عجيب و جديدي حرف مي‌زند. درست در همين روزها يك ويروس كوچك آمده و همه چيز را زيرورو كرده. همه دنيا را. همه معادلات را. همه حساب و كتاب‌هاي كمپاني برادران وارنر را كه ميليون‌ها دلار هزينه كردند تا جذاب‌ترين ساخته‌هاي سينمايي را راهي پرده نقره‌اي كنند. نه فقط برادران وارنر، بسيار ديگري از كمپاني‌هاي سازنده فيلم در سالي كه گذشت چنان بي‌رونق شدند كه حالا خيلي‌ها نگران اين هستند كه آيا حيات اين صنعت بزرگ بعد از كرونا بهتر خواهد شد يا اين آسيبِ كش‌دار فعلا تمامي ندارد؟
گيشه‌هاي كرونازده، فيلم‌هاي خاك‌خورده
خاموشي سينماها خيلي چيزها را تغيير داد. سينما كه تا پيش از اين يكي از امن‌ترين راه‌هاي فرار از روزمرّگي آدم‌ها بود و آنها را به سفر در قصه‌هاي مختلف مي‌بُرد، با كرونا در سكوت مدت‌داري فرو رفت. سازمان بهداشت جهاني اعلام كرد يك راه رهايي از ابتلا به كوويد۱۹ حفظ فاصله اجتماعي و جلوگيري از تجمع‌هاي چند نفره است و سينما چيزي جز اين نبود. با اينكه چند ماهي بعد از پاندمي كرونا بعضي سينماها با ظرفيت محدود باز شدند اما خيلي از اهالي فيلم عطايش را به لقايش بخشيدند و ترجيح دادند سلامتي‌شان را ريسك نكنند. برادران وارنر با «تنت» قمار كردند و با اكران اين فيلم، تصميم گرفتند چراغ‌هاي خاموشي سينماهاي كرونازده را يك بار ديگر روشن كنند. موفق بودند؟ به روايت ورايتي، اعدادي كه براي فروش فيلم علمي تخيلي «تنت» ساخته كريستوفر نولان اعلام شده هيچ شفافيتي ندارد. سينماگران عصباني مي‌گويند كه از وقتي «تنت» نمايش داده شده، استوديوي سازنده آن يعني برادران وارنر مقدار كمي از داده‌هاي باكس آفيسي فيلم را به خبرنگاران و استوديوهاي رقيب داده. اين در حالي است كه استوديوها هميشه اطلاعات باكس آفيسي را به صورت روزانه و كامل منتشر مي‌كنند. آن‌طرف وارنرها هم نگران اين هستند كه خبرنگاران و رقبا نتايج را ناعادلانه تحليل كنند و بگويند «تنت» شكست خورده. «تنت» به هر حال سر زبان‌ها افتاد و نولان هم در گفت‌وگو با روزنامه لس‌آنجلس گفت كه معتقد است ميزان فروش فيلم جديدش در شرايط كرونايي آن‌قدرها هم بد نيست. آخرين ساخته نولان اما طبعا تنها فيلمي نبود كه حواشي‌اش در سالي كه گذشت هر روز به شكلي در رسانه‌ها مي‌پيچيد. در بلبشوي همان روزهاي اكران «تنت»، خبر رسيد تست كروناي رابرت پتينسون يكي از بازيگرهاي فيلم «بتمن» مثبت شد و فيلمبرداري‌اش به تعويق افتاد. تيترها پر شد از اينكه «بتمن» هم نتوانست كرونا را شكست بدهد. پيش از اين شركت فيلمسازي يونيورسال پيكچرز هم اعلام كرده بود به دليل كرونا ساخت فيلم «دنياي ژوراسيك» و «مردي از تورنتو» متوقف شده. داستان اما فقط همين نبود. توقف ساخت پروژه‌هاي سينمايي تنها بخشي از قصه تلخي بود كه سرنخش به يك ويروس منحوس مي‌رسيد. حتي فيلم‌هايي كه قبلا ساخته شده بود و قرار بود سال ۲۰۲۰ با اكران‌شان چشم‌هاي زيادي را به پرده نقره‌اي ميخ نگه دارند هم شانسي براي ديده شدن نداشتند. خيلي از آنها كلا به اميد روزي كه كرونا نباشد و مردم بي‌ماسك و بي‌فاصله بتوانند راهي سينما شوند در گنجه ماندند و تنها عده‌اي قمار كردند.
جشنواره‌ها برخط شدند
در سالي كه گذشت اما نه فقط فيلم‌ها كه برنامه‌هاي سينمايي، همايش‌ها و جشنواره‌هاي هم از تركش‌هاي كرونا در امان نماندند. جشنواره فيلم برليناله كه هر سال در زمستان برگزار مي‌شد و با وجود سردي هوا علاقه‌مندان براي خريد بليت فيلم يا امضا گرفتن از هنرپيشه‌ها ساعت‌ها در خيابان منتظر مي‌ماندند، امسال فارغ از تمام آن شور و هيجان‌هايش در دو بخش جداگانه برگزار شد. «رويداد صنعت» براي فيلمسازان و مطبوعاتي‌ها كه از اول تا پنجم مارس به صورت آنلاين برگزار شد و بخش «ويژه تابستان» كه اگر همه‌چيز طبق روال عادي پيش برود و ريسك ابتلاي كرونا قابل كنترل باشد و هزار و يك اما و اگر ديگر، ۹ام تا ۲۰ام ژوئن برگزار مي‌شود. جشنواره بين‌المللي فيلم مالزي كه تاريخ برگزاري‌اش يك بار به تاخير افتاده بود، به صورت آنلاين برگزار شد. همين‌طور جشنواره فيلم پكن و جشنواره سينمايي لس‌آنجلس كه از قديمي‌ترين رويدادهاي سينمايي است. تعدادشان را اگر بخواهيم بشماريم آن‌قدر زياد است كه از حد كلمات متعارف اين گزارش بيرون مي‌زد و طاقت خواننده را هم طاق مي‌كند. روايت يك خطي‌اش همان چيزي است كه از كلمه اول مطرح شد. اينكه ويروس كرونا در طول يك سال و اندي حضورش در دنيا بسياري از معادلات را به‌هم زده و سينما و متعلقاتش هم از اين قاعده جدا نبوده‌اند. جشنواره‌ها برخط شدند و هاليوود در تنش است. آنطور كه در روزنامه بريتانيايي ساندي‌تايمز منتشر شده، تام كروز، هنرپيشه معروف سينما هنگام فيلمبرداري «ماموريت غيرممكن» با خشم خطاب به يكي از افرادي كه سر صحنه ماسك ندارد فرياد مي‌زند كه« چرا متوجه نيست كه پرداخت وام خانه‌هاي بسياري از كاركنان به ادامه كار توليد فيلم بسته است و او مجبور است در برابر توليدكنندگان و شركت‌هاي بيمه خود را توجيه كند.» لابد صداهاي بسيار زياد ديگري هم در طول اين يك سال بوده. فريادهاي آلوده به خشم و بغض كه زور مي‌زنند آخرين جان‌هاي مانده در صنعت سينما را به زور زنده نگه دارند. بحران كرونا آن‌چنان خسارت سنگيني به سينماها وارد كرده كه شايد به اين راحتي‌‌ها قابل اندازه‌گيري نباشد. تعطيلي سينماها هزينه بسياري به همراه داشته. جان هورن روزنامه‌نگار حوزه فيلم شبكه راديويي NPR نوشته: «آنها بايد اجاره بپردازند، هزينه‌هاي ثابت بسيار بالايي دارند، ميلياردها بدهي دارند و پولي هم وارد نمي‌شود.» قصه همين‌قدر ساده است. ديگر دخل‌ها به خرج‌ها نمي‌خواند.
دوئل تاريكي و اميد
آنطور كه هاليوود ريپورتر نوشت، كمپاني برادران وارنر در واكنش به شرايط بحران شيوع ويروس كرونا و تعطيلي سينماها، حساب‌شان را از بقيه سوا كردند و با انتشار فهرستي از ۱۷ فيلم توليدي‌شان اعلام كردند كه مي‌خواهند همه اين فيلم‌ها را همزمان در سينماها و روي سرويس پخش اينترنتي اچ‌بي‌او مكس پخش كنند تا شانس بيشتري براي ديده شدن داشته باشند. «ماتريكس۴»، «تل‌ماسه»، نسخه اقتباسي لين مانوئل ميراندا از «در بلندي‌ها»، «آمرزيدگان فراوان شهر نيوآرك» ساخته آلن تيلور، پيش‌درآمد «سوپرانوها» و «جوخه انتحار» تعدادي از آنها هستند. از فيلم‌هاي ديگري كه نام‌شان در فهرست نمايش همزمان كمپاني برادران وارنر آمده، مي‌توان به «چيز‌هاي كوچك»، درام زندگينامه‌اي «يهودا و مسيح سياه»، فيلم جديد «تام و جري»، «گودزيلا در برابر كونگ»، اقتباس سينمايي از بازي كامپيوتري «مورتال كامبت» (نبرد مرگبار)، «احضار: شيطان مرا وادار كرد» به كارگرداني مايكل چاوز، «خاطره‌پردازي» ساخته ليزا جوي با بازي هيو جكمن، «بدخيم» ساخته جيمز ون و درام ورزشي ويل اسميت يعني «شاه ريچارد» و فيلم «آن‌هايي كه آرزو مي‌كنند من مرده باشم» وسترن اكشن ساخته تيلور شريدان با بازي آنجلينا جولي اشاره كرد. اين اقدام شركت فيلمسازي امريكايي برادران وارنر تنش‌هاي زيادي بين استوديوهاي فيلمسازي هاليوود و سينماهاي امريكا ايجاد كرد و با موجي از انتقادها همراه بود. طبق گزارش هاليوود ريپورتر، نولان كه سابقه ديرينه‌اي در همكاري با برادران وارنر دارد در واكنش به اين تصميم گفته: «بسياري از بزرگ‌ترين كارگردانان و ستاره‌هاي سينما شب قبل از اعلام اين خبر در حالي به خواب رفتند كه فكر مي‌كردند براي بهترين استوديوي فيلمسازي كار مي‌كنند اما زماني كه بيدار شدند فهميدند در واقع براي بدترين سامانه نمايش آنلاين كار مي‌كنند.» آن رف آن سرنوف، رييس و مدير اجرايي شركت برادران وارنر هم گفته كه همه‌گيري جهاني كرونا «راهكارهاي خلاقانه» مي‌طلبيد و «هيچ‌كس به اندازه ما نمي‌خواهد فيلم‌ها به پرده بزرگ سينما برگردند.» او همچنين اضافه كرده كه «ما مي‌دانيم كه محتواي جديد شريان اصلي هرگونه نمايش است اما بايد بين اين موضوع و حقيقتي كه سالن‌هاي سينماي امريكا با آن دست به گريبانند توازن برقرار كنيم. به احتمال زياد بيشتر سالن‌ها در سال ۲۰۲۱ با ظرفيتي كمتر از گنجايش اصلي كار خواهند كرد.» مخالفان با اين تصميم، اكران آنلاين را اقدامي تكان‌دهنده براي سينماها مي‌دانند و معتقدند خاموشي چراغ سينماها به اين ترتيب طولاني‌تر مي‌شود، موافقان اما اين حركت را پاسخي به نياز علاقه‌مندان به فيلم مي‌دانند كه به دليل كرونا از نعمت سينما محروم شده‌اند. گزارش ورايتي از آمار فروش انيميشن لايو اكشن «تام‌وجري» از استوديو فيلمسازي برادران وارنر شايد مهر تاييدي بر همين ادعا باشد. فروش ۱۳ ميليون و ۷۰۰ هزار دلاري فراتر از انتظار بوده و تا حدي اميد را به صنعت كرونازده سينماداري امريكا برگردانده. حالا رسانه‌ها پُر شده از اين خبر خوب كه فروش «تام‌وجري» يكي از ركوردهاي سينمايي روزگار كرونا به شمار مي‌رود و از بهبود اوضاع سينماها حكايت دارد. اين شايد تنها نقطه روشني در اين روزهاي دلمردگي باشد و فيلم‌ها با قصه‌هاي جذاب‌شان بار ديگر ناجي آدم‌ها شوند.