فرصت‌هاي طلايي
يك ديدار استثنايي
علي موسوي‌خلخالي
سفر پاپ فرانسيس اول به عراق، به عنوان نخستين پاپ كليساي كاتوليك جهان به اين كشور، روز دوشنبه با بدرقه رسمي برهم صالح، رييس‌جمهوري عراق پايان يافت. عموما سفرهاي پاپ بيش از آنكه جنبه سياسي داشته باشند جنبه‌هاي فرهنگي و ديني دارند و در اغلب موارد رنگ و بوي مذهبي و فرهنگي به خود مي‌گيرند. اما شايد اين‌بار سفر پاپ به عراق رنگ و بوي سياسي و ديپلماتيك هم داشت. آنچه سفر پاپ را از همه سفرهاي ديگر متفاوت مي‌كرد، ديدار او با آيت‌الله العظمي سيستاني، مرجع عالي شيعه عراق بود كه در منزل ايشان در نجف اشرف انجام شد. در كل تاريخ جهان تشيع سابقه نداشته است كه رهبر كاتوليك‌هاي جهان كه در عرصه جهاني اعتباري بين‌المللي براي جهان مسيحيت دارد با مرجعي شيعي ديدار داشته باشد، براي همين اين ديدار جنبه‌اي استثنايي و تاريخي به خود گرفت. از سوي ديگر مي‌توان برداشت كرد كه اين ديدار جايگاه آيت‌الله سيستاني به عنوان يك مرجع عالي جهان تشيع را تا سطح بين‌المللي ارتقا داد. به عبارت ديگر اين ديدار سبب شد تا جايگاه مرجعيت شيعه در سطح جهاني جايگاهي بين‌المللي بيابد كه پيش از اين سابقه نداشته است. نكته ديگري كه از اين ديدار مي‌توان استنباط كرد و غيرقابل كتمان است، زمان اين ديدار و موقعيت آن است. پيش از اين روابط ميان جهان اسلام با واتيكان از كانال الازهر و كلا از دريچه اهل تسنن صورت مي‌گرفت. در حالي كه شيعيان با توجه به اينكه اقليتي در جهان اسلام محسوب مي‌شوند، هيچ‌گاه ارتباط مستقيمي به اين شكل با واتيكان به عنوان نماينده عالي جهان مسيحيت كه اكثريت پيروان ديني جهان را دارد، نداشته‌اند. رهبر واتيكان در حالي به ديدن مرجعيت عالي جهان تشيع مي‌آيد كه مي‌توان گفت جهان اهل تسنن به عنوان اكثريت تشكيل‌دهنده جهان اسلام از جايگاه سابق خود برخوردار نيست. اگر مركزيت جهان اهل تسنن را در سه كشور عربستان سعودي، مصر و عراق (كشور ميزبان فعلي پاپ) بدانيم به روشني مي‌بينيم كه اين مركزيت در حال حاضر نزد اهل تسنن در ضعيف‌ترين موقعيت تاريخي، دست‌كم در يكصد ساله اخير خود است. در عربستان سعودي، سركوب گسترده‌اي كه محمد بن سلمان، وليعهد اين كشور عليه علماي عربستاني انجام داده كه گفته مي‌شود تعداد زندانيان علماي وهابيت و اهل تسنن اين كشور به رقم بي‌سابقه 350 تن رسيده، سبب شده تا وضعيت علماي ديني اين كشور در بدترين وضعيت خود طي دست‌كم نيم قرن اخير برسد. در مصر بعد از سركوب گسترده‌اي كه عليه اخوان‌المسلمين به عنوان يك نحله فكري- مذهبي صورت گرفت و پس از آن وضعيت پليسي كه بر اين كشور حاكم شد سبب شد تا هم اخوان‌المسلمين و هم الازهر و رهبران آنها به شدت به حاشيه رانده شوند. دامنه اين سركوب و تبليغات گسترده‌اي كه عليه اخوان‌المسلمين و تفكرات آنها انجام شده سبب شده است تا رهبران اين جريان حتي در خارج از مصر از جمله در تركيه، امارات متحده عربي، مالزي، اندونزي و قطر به شدت ضعيف شوند و اين جريان ديگر در صحنه جهان اسلام مطرح نباشند.
همچنين با ظهور داعش در عراق و سوريه و توحشي كه از خود نشان داد و وجهه وحشت و تنفري كه از خود به نمايش گذاشت سبب شد تا جريان مذهبي تندرويي كه از آن تبعيت مي‌كرد در سراسر جهان اسلام به حاشيه رانده شود، به ويژه كه در طول اين سال‌ها آن نحله و جرياني كه به مبارزه با داعش و تفكر و انديشه داعشي برخاست نه از بيت سني بلكه از بيت شيعي و با حمايت قاطع و روشن مرجعيت شيعي صورت گرفت كه با شكست كامل داعش در سرزمين‌هاي عربي و اسلامي سبب شد تا ستاره اقبال جهان تشيع بيش از پيش صعود كند، به ويژه كه در طول زمامداري داعش بر سرزمين‌هاي اسلامي حمايت برخي جريان‌هاي سني از آنها كه بر پايه يكسري محاسبات تاكتيكي اشتباه بود، سبب شد تا شكست داعش شكست سختي براي آن جريان‌هاي اهل تسنن نيز محسوب شود. جملگي اين اتفاقات سبب شده تا بتوانيم بگوييم وضعيت اهل تسنن به شدت تضعيف شده و اكنون به وضعيتي درآمده است كه نتوان براي آن مرجعيتي را متصور شد.
در چنين بستري ديدار پاپ فرانسيس اول با آيت‌الله‌العظمي سيستاني در نجف اشرف بيانگر اين واقعيت است كه جهان مسيحيت جايگاه مرجعيت شيعي به عنوان نماينده جهان اسلام را به رسميت شناخته است. همان‌طور كه در بسياري از رسانه‌هاي جهاني شاهد بوديم كه اين ديدار را ديدار رهبران و نمايندگان عالي دو مذهب مسيحي و اسلامي توصيف كردند. كليساي مسيحيت همواره تلاش كرده نشان دهد كه به دنبال ميانه‌روي، تساهل و تسامح و ترويج و گسترش گفت‌وگو ميان مذاهب و جريان‌هاي ديني ميانه‌رو و مسالمت‌جوست. بنابراين هنگامي كه پاپ فرانسيس با پاي خود به شهر مقدس نجف اشرف مي‌رود و در جوار بارگاه ملكوتي حضرت اميرالمومنين علي(ع) با مرجع عالي شيعه ملاقات مي‌كند نشان‌دهنده اين است كه كليساي عالي مسيحي بيت مرجعيت را به عنوان نماينده ميانه‌روي و اعتدال جهان اسلام در برابر مروجان خشونت و مخربان وجهه اسلام به رسميت شناخته است. براي همين بايد سفر پاپ فرانسيس به عراق و ديدارش با مرجعيت عالي جهان تشيع را به فال نيك گرفت و آن را فرصتي استثنايي قلمداد كرد كه مي‌تواند بسياري از معادلات و موازنه‌ها را تغيير دهد. فرصتي طلايي كه مي‌تواند ثمره‌هاي بسياري به دنبال داشته باشد.