خط و نشان پكن براي واشنگتن
گره تجاري با عناصر كمياب، كورتر مي‌شود
آويده علم جميلي
هر روز كه مي‌گذرد، توصيف جنگ تجاري ميان چين و امريكا سخت‌تر و آينده رشد اقتصادي جهان نامعلوم‌تر مي‌شود. از روز گذشته، امريكا دريافت تعرفه‌اي 25 درصدي از كالاهاي چيني را كه به بنادر اين كشور وارد مي‌شود ، آغاز كرد. چين هم كه پيش‌تر وعده آماده شدن ليستي از شركت‌هاي غيرمعتبر امريكايي را داده بود از مراحل آخر نگارش اين ليست خبر داد. از سوي ديگر چين از بامداد ديروز افزايش تعرفه بر نيمي از 5140 كالاي امريكايي وعده داده شده را آغاز كرد.
عناصر خاكي كمياب
به نظر مي‌رسد چين، گزينه‌هاي متنوعي براي ادامه جنگ تجاري عليه امريكا دارد. عناصر خاكي كمياب يكي از گزينه‌هايي است كه چين با استفاده از آن دست بالا را در مذاكرات آتي خواهد داشت. در ربع قرن اخير چين انحصارگر استخراج و توليد عناصر كمياب بوده است. هر چند در دهه 90 ميلادي كشورهايي همچون امريكا سعي در توليد بيشتر كردند اما به دليل هزينه‌هاي پايين استخراج در معادن چيني عملا نتوانستند جايگاهي در مقابل پكن پيدا كنند. تقاضاي عناصر كمياب در بازار مشخص است، تمامي كشورها، اما عرضه‌كننده‌اي كه بتواند بر بازار تاثير بگذارد در شرايط فعلي فقط چين است. اگر به هر دليل پكن تصميم به كاهش توليد بگيرد، قيمت‌ها در بازار افزايش مي‌يابد. از سوي ديگر توسعه توليد و استخراج عناصر علاوه بر هزينه‌هاي گزاف، فعاليتي زمانبر است بنابراين اگر چين به هر دليلي از عرضه عناصر كمياب ممانعت كند يا آن را كاهش دهد، قيمت‌ها بسيار افزايش مي‌يابد. بايد منتظر تصميم پكن در خصوص عنصر حياتي و انحصاري‌اش ماند. ترامپ روز 10 مه افزايش تعرفه از 10 به 25 درصد براي واردات 200 ميليارد دلار كالاي چيني را ابلاغ كرد اما براي اجراي آن تا روز گذشته مهلت داده شد تا كشتي‌هايي كه پيش از ابلاغ اين دستور از چين بارگيري كرده بودند، زمان كافي براي رسيدن به بنادر امريكا داشته باشند و با همان تعرفه 10 درصدي بار خود را تخليه كنند. افزايش اين تعرفه‌ها بر قيمت كالاهاي مختلفي براي مصرف‌كنندگان امريكايي اثر خواهد گذاشت و قيمت قطعات كامپيوتر چيني گرفته تا مبلمان، جاروبرقي و لوازم روشنايي توليدي چين در امريكا افزايش خواهد يافت. در سوي ديگر چين هم اعمال تعرفه بر واردات نيمي از 60 ميليارد دلار كالاي امريكايي را از روز گذشته آغاز كرد. چين پيش‌تر بر 5140 قلم كالاي امريكايي تعرفه اعمال كرده بود كه قرار است در تلافي اقدامات تجاري امريكا، تعرفه وارداتي آنها را به 20 تا 25 درصد افزايش دهد.اما مشكلات جنگ تجاري مختص به افزايش هزينه‌هاي گمركي و هزينه‌هاي زندگي شهروندان دو كشور نيست. به گزارش خبرگزاري بلومبرگ، جنگ تجاري چين و امريكا علاوه بر وارد كردن خسارت ۶۰۰ ميليارد دلاري به اقتصاد جهاني موجب ريزش صدها هزار فرصت شغلي مي‌شود. اقتصاد جهاني از زمان برقراري تحريم‌هاي تجاري عليه چين در شك و ترديدي عميق فرو رفته است. به همين خاطر توليدكنندگان و تجار نمي‌توانند پيش‌بيني از آينده داشته باشند. همين عدم اطمينان موجب شده كه برخي از زمينه‌هاي سرمايه‌گذاري متوقف يا به آينده نامعلوم موكول شوند. بازار سرمايه هم در اين شرايط از طرح‌هاي توليدي با قطعيت حمايت نمي‌كند؛ چراكه هيچ كس نمي‌داند، دونالد ترامپ در آينده چه خواهد كرد.
عناصر كمياب، اهرم فشار در جنگ‌ها
هفته گذشته يكي از روزنامه‌هاي چيني با انتشار مقاله‌اي هشدار داد كه چين آماده است تا از مسير سلطه خود بر عناصر خاكي كمياب و مواد معدني مهمي كه در قطعات الكترونيك استفاده مي‌شود به اين جنگ تجاري پاسخ دهد. جالب آنكه چند روز قبل از انتشار اين مقاله شي جين پينگ، رييس‌جمهوري چين از يكي از شركت‌هاي فعال در زمينه استخراج و فرآوري اين عناصر خاكي كمياب بازديد كرد. چين، كشوري بسيار فعال در زمينه استخراج و فرآوري اين عناصر مهم است كه اگر بخواهد از مزيتش در توليد عناصر كمياب در جهت فشار بر امريكا استفاده كند، گره جنگ تجاري قطعا كورتر خواهد شد. عناصر معدني كمياب شامل 17 عنصر شيميايي است كه در بسياري از صنايع مانند انرژي‌هاي تجديدپذير، نفت، شيشه و تجهيزات نظامي استفاده مي‌شود. استخراج اين عنصرها علاوه بر دشواري براي محيط زيست هم زيانبار است. به همين دليل برخي كشورهايي كه اين عناصر را استخراج مي‌كردند اين عمل را متوقف كردند. مالزي اعلام كرده به دليل نگراني‌هاي محيط زيستي، توليد اين عناصر را متوقف خواهد كرد.
در سال 2018 حدود 170 هزار تن از عناصر شيميايي استخراج شد. سهم چين از اين ميزان 120 هزار تن، سهم استراليا 20 هزار تن و سهم ايالات متحده نيز 18 هزار تن گزارش شده است. به بيان ديگر معادن چين حدود ۷۰ درصد نياز جهاني به اين عنصرها را تامين مي‌كنند. باقي نياز جهاني هم توسط ميانمار، استراليا، ايالات متحده و چند كشور ديگري كه توليد چنداني ندارند، برطرف مي‌شود. سال گذشته ميلادي تقريبا ۹۰ درصد فرآوري اين عنصرها و تبديل‌شان به اكسيد‌هاي كاربردي در چين صورت گرفت و تمامي ۱۰ درصد باقي مانده هم توسط شركتي استراليايي كه در مالزي فعاليت مي‌كند، توليد شد. امريكا از سال 2014 تا 2017 حدود 80 درصد مواد معدني كمياب را از چين وارد مي‌كرد. اگرچه تاكنون صحبتي در خصوص تعرفه‌بندي بر مواد خاكي كمياب نشده اما به نظر مي‌رسد با افزايش آتش جنگ، چين به اقدامات سختگيرانه‌تري دست مي‌زند و محدوديت جدي‌تري را عليه امريكا و صادرات اين عناصر شيميايي اعمال مي‌كند. محدوديت صادرات به ايالات متحده اگر عملي شود ممكن است به صنايع مهم اين كشور كه تريليون‌ها دلار ارزش و به عنصرهاي خاكي كمياب نياز دارند، ضربه شديدي بزند. وزارت تجارت چين پنجشنبه هفته گذشته اعلام كرد اين كشور آماده تامين درخواست منطقي كشورهاي ديگر براي عناصر كمياب خاكي است اما اين را غيرقابل قبول مي‌داند كه آن كشورها محصولات خود را با اين مواد توليد كنند سپس چين را از بازار حذف كنند.
پكن پيش از اين نيز از مواد معدني كمياب خود به عنوان اهرم فشار استفاده كرده است. از جمله در سال ۲۰۱۰ ميلادي پس از وقوع درگيري ميان يك كشتي چيني با دو كشتي گارد ساحلي ژاپن در درياي چين شرقي، چين صادرات اين محصولات را به ژاپن متوقف كرد.