29 اسفند آغاز ماجرايي بود كه هنوز تمامي ندارد. خبرها هم نشان مي‌دهد، داستان غم‌انگيز سيل دست‌كم تا 28 فروردين كه براي نيروهاي امدادي آماده‌باش اعلام شده، ادامه‌دار باشد. باران‌هاي سيل‌آسا بعد از دوره طولاني خشكسالي شايد پيش از حادثه، اتفاقي خوشايند محسوب مي‌شد اما وقتي سيل گريبان استان گلستان را گرفت، وقتي باران شيراز به بلاي طبيعي مبدل شد، وقتي به شهرها و روستاهاي غربي رسيد و در نهايت به جنوب و استان خوزستان، استاني كه پس از گذشت دو هفته همچنان در آماده‌باش است و قريب به 10 روستاي آن تخليه شده، راه يافت؛ ديگر خانه‌هاي روي آب و قريب به 60 كشته و تعدادي بي‌شمار آسيب‌ديده جايي براي شكرگزاري باقي نمي‌گذاشت.
اما همان‌طور كه در اغلب حوادث طبيعي يا انساني چند سال گذشته «تلفن‌هاي همراه هوشمند» نقش بسزايي ايفا كردند، اين‌بار هم دوربين تلفن‌هاي همراه در سيلي كه از آق‌قلا و گميشان شروع شد و آغاز سال جديد را به كام مردم اين منطقه تلخ كرد تا مسافراني كه دروازه قرآن را روي آب ديدند يا در خانه‌هاي آب گرفته پلدختري‌ها، همگي نقش تلفن‌هاي هوشمند و شبكه‌هاي اجتماعي بلامنازع بود. انتقال بي‌واسطه درد و مرگ، بيچاره‌اي از پيش انديشيده شده در ايام نوروز قلب بسياري را در فضاي مجازي به دردآورد. ويديو كليپ‌‌ها كه يا از سوي شهروندان در صفحه‌هاي اينستاگرام و توييتر منتشر و سپس دست به دست شد يا حتي به تلويزيون‌هاي داخلي و خارجي راه پيدا كرد، فارغ از متاثر شدن مردم با همين چند ثانيه و چند دقيقه‌هاي كوتاه كاركردهاي ديگري هم داشت. اين ويديوها هم اختلافات مديريتي يا به بياني ديگر مديريت چندگانه را نشان داد كه براي مردم سوالاتي ايجاد كرد و همچون ساير حوادث ناگهاني منجر به بروز اظهارنظرهايي شد كه برخي نهادهاي غيردولتي را نشانه مي‌گرفت.
ابتدا شايد اختلافات ميان نهادهايي كه در حال كمك‌رساني به مردم سيل‌زده بودند، بيشتر به چشم آمد. موضوعي كه علي مطهري نيز در يادداشتي با عنوان «برخورد ما با سيل» به آن اشاره كرد و نوشت: «نقصي كه در كار بود، اين بود كه در مواردي مديريت چندگانه حاكم بوده و حتي گاهي مردمي كه مي‌خواستند كمك كنند كارهايي كرده‌اند كه اصولي نبوده و ايجاد مشكل كرده است. در آن جلسه گفتم حتي ممكن است سوءتفاهمي در كار باشد و نيروهاي مسلح فكر كنند كه چون ما تحت فرمان مقام رهبري هستيم پس لازم نيست تحت مديريت ستاد باشيم، در نتيجه مستقل عمل كنند. البته نماينده آنها گفت ما چنين تصوري نداريم.»
اختلافي كه ميان دولت و سپاه بر سر انفجار ايجاد شده توسط اين نهاد نظامي براي منحرف كردن مسير سيلاب رسانه‌اي شد، نمونه‌اي از همين مديريت چندگانه بود كه مطهري نيز به عنوان نماينده قوه مقننه در ستاد مديريت بحران به آن اشاره كرد. اين اختلافات تنها به نوع كمك‌رساني منتهي نشد و گاهي جنبه‌هاي سياسي نيز پيدا كرد. در جريان رسيدگي به سيل‌زدگان روايت‌ها از برخورد مردم با نيروهاي امدادي متفاوت بود. براي نمونه سردار پاكپور، فرمانده نيروي زميني سپاه در مصاحبه‌اي تاكيد داشت كه مردم دولتي‌ها را براي كمك نمي‌پذيرند و تنها نيروهاي نظامي را پذيرا هستند اما از آن سو ويديوهايي منتشر مي‌شد كه نشان مي‌داد مردمي در يك روستا تمايلي به دريافت كمك از نيروهاي نظامي ندارند.
اما همان‌طور كه گفته شد علاوه بر نمودار شدن اين نوع اختلافات، هر كليپي كه در صفحه مجازي منتشر و سپس دست به دست مي‌شد، مكالماتي نيز در پي داشت كه اغلب حول محور جبران مافات بود، جبران خسارت‌هايي كه بنا بر آمار اعلام شده كه هنوز كامل و دقيق نيست، بالغ بر 30 هزار ميليارد تومان بوده است.
هر چه مقامات و مسوولان بر كمك‌هاي دولتي و مردمي تاكيد داشتند، مردم در خلال اظهارنظرهايي كه در فضاي مجازي بدون واسطه و سانسور منتشر مي‌شد به نهادهايي اشاره مي‌كردند كه اتفاقا بودجه‌هاي هنگفتي دارند و مي‌توانند بعد از عبور از شرايط بحراني فكري به حال مردم كنند يا به تعبيري دولت را در اين جبران خسارات تنها نگذارند.
از برپايي موكب‌هاي اربعين در خوزستان تا مجوز پرداخت وجوهات شرعي به سيل‌زدگان
روز جمعه بود كه سردار قاسم سليماني، فرمانده سپاه قدس پاسداران انقلاب اسلامي با انتشار بيانيه‌اي خبر داد به همراه جمعي از پيشكسوتان دفاع مقدس براي كمك به سيل‌زدگان در جنوب حضور خواهد داشت و موكب‌هاي اربعين براي مدت يك ماه در اختيار سيل‌زدگان قرار خواهد گرفت.
او در اين بيانيه نوشت: «با توجه به پيش‌بيني‌ها در گسترش خطرات و آسيب‌ها براي مردم و افزايش دامنه نيازها در شرايط پيش‌رو، اينجانب و ساير فرماندهان و پيشكسوتان دفاع مقدس، با همكاري ستادهاي عتبات عاليات و اربعين مراكز استان‌ها بر خود وظيفه مي‌دانيم ساير امكانات، ظرفيت‌ها و تجارب موجود از جمله در موكب‌هاي خدمت‌رساني به زايران اربعين حسيني را با هماهنگي و همراهي مجموعه‌هاي مسوول فعال و در صحنه؛ ساماندهي و با گسيل و استقرار آن از هفته آينده و به مدت يك ماه در مناطق در معرض سيل و تا هنگام عادي شدن وضعيت، به كمك مردم شهرهاي پلدختر، سوسنگرد، بستان و ديگر نقاط بشتابيم.» در پي پيام سردار قاسم سليماني فرمانده نيروي قدس سپاه ستاد بازسازي عتبات عاليات كشور نيز دست به كار شد تا امكانات خود در اختيار سيل‌زدگان قرار دهد. در بيانيه‌اي كه اين ستاد منتشر كرد، نوشته شد: «در پي هماهنگي‌هاي به عمل آمده با ستاد مديريت بحران كشور و عنايت به اعتماد مردمي و توانمندي‌هاي موكب‌هاي اربعين حسيني سراسر كشور، به آگاهي ملت شريف و فهيم ايران اسلامي مي‌رساند: ستاد بازسازي عتبات عاليات با فوريت نسبت به اعزام مواكب براي امداد و خدمات‌رساني به مردم غيور و سيل‌زده استان‌هاي لرستان و خوزستان و ساير نقاط آسيب‌ديده از سيل‌هاي اخير اقدام خواهد كرد. بدين منظور از كليه موكب‌داران كشور دعوت به عمل مي‌آيد با هماهنگي و در قالب موكب‌هاي اربعين حسيني به ارايه خدمات ميداني به مناطق سيل‌زده يا در معرض سيل‌هاي احتمالي آينده اقدام كنند.» اين ستاد البته سامانه‌اي را معرفي كرد تا مردم كمك‌هاي نقدي را از اين طريق به حساب ستاد واريز كرده يا كمك‌هاي غيرنقدي را به دفاتر ستادهاي بازسازي سراسر كشور تحويل دهند.پيش از اين تصميم نيز محمد مخبر، رييس ستاد اجرايي فرمان امام(ره) خبر داده بود كه به خانه‌هاي روستايي سيل‌زده تا سقف 35 ميليون تومان از طرف بيمه طرف قرارداد بنياد بركت اين ستاد خسارت پرداخت خواهد شد. همچنين آيت‌الله ناصر مكارم‌شيرازي، مرجع تقليد شيعه نيز از محل كمك‌هاي مردمي 250 ميليون تومان به حساب هلال‌احمر قم واريز كرد تا در راه كمك به سيل‌زدگان مصرف شود و اعلام كرد كه مردم مجاز هستند يك‌سوم وجوهات شرعي را به سيل‌زدگان گلستان اختصاص دهند. مجموعه اين اقدامات در واقع پاسخ مثبتي بود به انتقاداتي كه از سوي مردم مطرح شد كه البته مسبوق به سابقه بود و پيش از اين هم در خلال حوادثي از اين دست مطرح مي‌شد.
باقي نهادها چه مي‌كنند؟
بعد از تقديم لايحه بودجه از سوي دولت به مجلس شوراي اسلامي بسياري بر اين باور بودند كه كشور به لحاظ بودجه‌اي سال سختي را پيش‌رو خواهد داشت و اداره كشور از سوي دولت به راحتي آمار و ارقامي كه در لايحه بودجه نوشته شده، نيست. از همين‌رو سال 98 حتي پيش از 29 اسفند و آغاز سيل، سال سختي پيش‌بيني مي‌شد. بعد از بروز حادثه و درست از زماني كه شرايط براي تخمين خسارات تقريبي فراهم آمد، اولين سوالي كه مطرح مي‌شد، اين بود كه دولت چگونه مي‌تواند اين خسارات را جبران كند؟
در اين ميان مسوولان دايما بر اين موضوع تاكيد داشتند كه مردم نگران خسارات وارد شده نباشند، چرا كه دولت و مجلس شرايطي فراهم مي‌آورند كه اين خسارات برطرف شود. حتي آمار و ارقامي نيز براي كمك‌هاي بلاعوض، وام‌هاي قرض‌الحسنه يا كمك‌هزينه‌هاي خريد و بازسازي مسكن نيز براي مردم مناطق سيل‌زده اعلام شد. با اين حال همچنان اين نگراني وجود داشت كه آيا دولت در چنين شرايطي قادر به ترميم تمام خسارات و تامين اعتبارات است؟ تجربه زلزله كرمانشاه پاسخ منفي به اين پرسش را تقويت مي‌كرد. با توجه به جميع شرايط برخي معتقد بودند كه بايد اجازه برداشت از صندوق توسعه ملي صادر شود تا با برداشت از اين صندوق خسارات وارد شده جبران شود، مجوزي كه با دستور مستقيم رهبري صادر مي‌شود.
در كنار اشاراتي كه به برداشت از صندوق توسعه ملي مي‌شد، موضوع تخصيص بخشي از بودجه نهادهاي فرهنگي و مذهبي يا نهادهاي غيردولتي كه از دولت بودجه دريافت مي‌كنند نيز مطرح شد و برخي كاربران فضاي مجازي سراغ نهادهايي رفتند كه در زمان بررسي بودجه سال 98، رقم نسبتا بالايي به آنها اختصاص داده شد. نهادهايي چون شوراي هماهنگي تبليغات اسلامي، جامعه المصطفي، سازمان تبليغات اسلامي، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، حوزه هنري سازمان تبليغات اسلامي يا نهادهايي چون آستان قدس رضوي يا زير مجموعه‌هاي آنها از جمله نهادهايي هستند كه در لا‌به‌لاي انتقادات مردم نيز نام آنها به چشم مي‌خورد و البته كه در سال سخت پيش‌رو مي‌توانند بخشي از جبران اين خسارات را برعهده بگيرند. براي نمونه بنياد مستضعفان به رياست سعيدي‌كيا بعد از سيل اعلام كرد كه اقلام مورد نياز مردم سيل‌زده همچون بطري آب معدني، پنير، پتو، چكمه، شمع، خرما، انواع كنسرو و مواد مورد نياز ديگر براي مردم سيل‌زده گلستان ارسال شده است، اقدامي كه از سوي باقي نهادها نيز صورت گرفت، اما آنچه در اين ميان مهم به نظر مي‌رسد درست زمان «آرامش» پس از «توفان» است. زماني كه تب تند كمك‌ها به سيل‌زدگان فروكش كرده و وقت آن رسيده كه زندگي از سر گيرند.به هر روي كساني كه اعتراض‌ها يا انتقادات خود با اين زمينه را در شبكه‌هاي اجتماعي مطرح كردند همان مردم هستند كه احتمالا شرايط را براي بيان همين اعتراض‌ها و انتقادات در فضاي واقعي كافي و وافي نديده‌اند. حال بايد ديد اين‌بار كه شايد اولين‌بار هم نباشد چه افراد و نهادهايي تلاش مي‌كنند تا اين نگاه يا انتقاد را تغيير دهند؟