درباره سفر ظريف به عراق
سيدعلي موسوي خلخالي
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان روز يكشنبه 13 ژانويه (23 دي) سفر خود را به عراق آغاز مي‌كند. آقاي ظريف انتظار دارد سفرش به عراق همانند سفرش به هند پربار باشد. عراق به مهم‌ترين شريك تجاري ايران تبديل شده و در سايه فشارهاي امريكايي‌ها بعد از خروج يكجانبه‌شان از برجام، براي تنگ‌تر كردن حلقه محاصره عليه ايران، حفظ اين شراكت از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. فاصله كوتاه انجام دو سفر ظريف به هند و عراق در حالي كه حدود يك ماه و نيم از سفر برهم صالح، رييس‌جمهوري عراق به ايران مي‌گذرد، نشان از اهميت بالاي اين سفر دارد. در آن سفر برهم صالح تاكيد كرده بود كه نهايت تلاش خود را براي گسترش روابط با ايران انجام مي‌دهد و به طرف‌هاي ايراني وعده داده بود كه اجازه ندهد تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا عليه ايران به روابط دوجانبه اقتصادي و سياسي دو كشور گزندي وارد كند. انجام اين سفر در حالي كه چهار روز قبل از آن، بيژن زنگنه، وزير نفت ايران به بغداد رفته بود اهميت سفر ظريف به عراق را دوچندان مي‌كند. اين در حالي است كه روز چهارشنبه هفته گذشته، يعني يك روز قبل از سفر وزير نفت ايران و پنج روز قبل از سفر وزير امور خارجه كشورمان به عراق، مايك پمپئو، وزير امور خارجه ايالات متحده امريكا به بغداد سفر كرد و در ديدارهاي خود با مقامات عراقي به صراحت تاكيد كرد كه عراق بايد تعاملات تجاري‌اش با ايران را كاهش دهد و امريكا براي كاهش اين داد و ستدها نهايت تلاش خود را خواهد كرد. اين مساله اگر چه از لحاظ سياسي نمي‌تواند عراقي‌ها را در برابر ايراني‌ها قرار دهد چون طرف‌هاي عراقي به صراحت گفته‌اند كه حاضر نيستند در رويارويي امريكا با ايران در حالي كه اين رويارويي به هيچ‌وجه همراهي جامعه جهاني را ندارد، طرف امريكا را بگيرند، اما از لحاظ اقتصادي كه البته رويكرد امريكايي‌ها در اين رويارويي بيشتر جنگ اقتصادي است، نمي‌توان با قاطعيت گفت كه عراقي‌ها كاملا توانايي همراهي با ايران را دارند، به خصوص كه در عراق شركت‌هاي خصوصي به‌شدت فعال شده‌اند و دولت عراق همانند هر جاي ديگري نمي‌تواند آنها را در تعامل با ايران تحت فشار بگذارد. نياز به گفتن نيست كه به استثناي بخش انرژي و گاز و فرآورده‌هاي نفتي، در بخش‌هاي ديگر از جمله خدماتي مراودات دو كشور توسط شركت‌ها و بخش خصوصي انجام مي‌شود. سفر ظريف به هند از بعضي لحاظ با سفر وي به هند تفاوت دارد. بارزترين اين تفاوت به مساله نفت بازمي‌گردد. ايران و عراق دو كشور مهم توليدكننده نفت در اوپك هستند. در حالي كه تحريم‌هاي امريكا عليه ايران سبب شده است تا ميزان صادرات نفت ايران كاهش شديد يابد و به چيزي بين يك ميليون تا يك ميليون و 220 هزار بشكه در روز كاهش يابد. توليد نفت عراق به حداكثر رسيده است و مي‌رود تا ظرف دو ماه آينده به گفته وزارت نفت عراق به نزديك 5 ميليون بشكه نفت در روز برسد.
ناگفته پيداست بسياري از مشتريان جديد نفتي عراق كساني هستند كه از ايران نفت وارد مي‌كردند. كما اينكه در خبرها آمده است، چين، كره جنوبي و ژاپن كاهش خريد نفت خود از ايران را با نفت عراق و كويت جايگزين كرده‌اند. پيگيري مسائل نفتي در حوزه اختيارات وزارت نفت است اما مسائل ديپلماتيك و تاثيرگذاري تحريم‌ها بر آن و ديگر جنبه‌هاي سياسي آن از مسووليت‌هاي وزارت امور خارجه است. براي همين در حالي كه قيمت نفت رو به كاهش است و برخي كشورها براي جبران اين موضوع به افزايش توليد نفت براي جبران دلارهايي كه از دست مي‌دهند رو آورده‌اند و از سوي ديگر با كاهش صادرات نفت ايران، ونزوئلا، ليبي و نيجريه كشورهاي ديگر توليدكننده نفت وارد ميدان رقابت شده‌اند تا بازارهاي آنها را تصاحب كنند، كار براي ايران كمي سخت مي‌شود. يكي از دستاوردهاي مهم سفر وزير امور خارجه كشورمان به هند تسهيل مراودات مالي دو كشور براي تداوم و تسهيل صادرات دوجانبه دو كشور است. در همين راستاست كه افتتاح شعبه بانك پاسارگاد در هند براي تداوم مراودات مالي دو كشور اتفاق مهمي محسوب مي‌شود. اما معلوم نيست مشابه چنين دستاوردي بتواند در عراق تكرار شود. اولا صنعت بانكداري عراق همانند هند توسعه‌يافته نيست، ثانيا با همين وضعيت بانكداري، عراق به عضويت FATF درآمده است. همين دو مورد كفايت مي‌كند تا مراودات بين بانكي ايران و عراق پيچيده‌تر از هند باشد.
مقامات عراقي بر تمايل خود براي كمك به ايران در جهت دور زدن تحريم‌ها تاكيد كرده‌اند. حتي سيد عمار حكيم، رهبر جريان حكمت ملي از تبديل عراق به ريه ايران در تحريم‌هاي اقتصادي در سطح جهان صحبت كرده است. عادل عبدالمهدي، نخست‌وزير عراق نيز حتي در ديدار با مقام‌هاي مختلف عراقي گفته است كه كشورش تمايلي به وارد شدن در اختلافات تهران- واشنگتن ندارد و از آنجا كه اين تحريم‌ها يك‌جانبه است و مورد حمايت جامعه جهاني نيست، نمي‌تواند با امريكا عليه ايران همراه شود. عبدالمهدي حتي گفته است كه عراق تا آنجا كه بتواند به ايران در كم‌تاثير شدن تحريم‌هاي امريكا كمك مي‌كند. بنابراين اراده كمك به ايران براي كم شدن تاثيرات تحريم‌ها كاملا مشهود است و عراقي‌ها واقعا تمايل دارند كه به ايراني‌ها كمك كنند. اما نبايد از عراقي‌ها بالاتر از توان‌شان انتظار داشت.