روح جمال خاشقجي وليعهد عربستان سعودي را در سفرش به آرژانتين تعقيب مي‌كند
ديپلماسي چراغ خاموش
شهاب شهسواري
دولت ايالات متحده امريكا طي يك هفته گذشته براي تطهير وليعهد عربستان سعودي از اتهام مشاركت و فرمان ترور يك روزنامه‌نگار منتقد در خاك تركيه فروگذار نكرده است تا وليعهد عربستان بتواند با خيال راحت براي شركت در ميان رهبران بزرگ‌ترين اقتصادهاي جهان در پايتخت آرژانتين مشاركت كند. با اين حال حساسيت افكار عمومي، شكايت‌هاي نهادهاي بين‌المللي حقوق بشري و پيگيري رسانه‌ها باعث شده است تا وليعهد سعودي تلاش كند تا جايي كه مي‌تواند از انظار عمومي فاصله بگيرد. اختلافات گسترده قدرت‌هاي جهاني در مورد مسائل تجاري، سايه ناكامي‌ها و جنجال‌هاي اقتصادي و سياسي در مهم‌ترين كشورهاي عضو گروه 20 باعث شده است تا سايه نگاه‌هاي سنگين رسانه‌ها كمتر بر شانه‌هاي وليعهد عربستان سنگيني كند. با وجود فشارهاي بين‌المللي، غالب رهبران حاضر در اين نشست حاضر شده‌اند تا در ديدار دو جانبه با وليعهد سعودي شركت كنند و از تحريم ديدار با او خودداري كرده‌اند. رهبران بريتانيا، روسيه، فرانسه، هندوستان و آرژانتين در بوينس آيرس با وليعهد سعودي ديدار و گفت‌وگو مي‌كنند. اين در حالي است كه رييس‌جمهور امريكا از ديدار دوجانبه با محمد بن سلمان خودداري كرده؛ هرچند دونالد ترامپ دليل اين امر را شلوغ بودن برنامه كاري‌اش عنوان كرده است و نه عدم تمايل به ديدار.
مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا پيش از اين نشست، تاكيد كرد كه دولت امريكا هيچ شاهدي مبني بر مداخله وليعهد سعودي در قتل جمال خاشقجي ندارد و ديگر مقام‌هاي دولت هم با تاكيد بر اهميت روابط ميان رياض و واشنگتن، بر تطهير وليعهد عربستان سعودي از اتهام‌هاي وارده و متهم كردن ديگران و به خصوص تهران به ايفاي نقش منفي در مسائل منطقه تاكيد كردند. با وجود تمام اين تلاش‌ها از سوي دستگاه سياست خارجه امريكا طي يك هفته گذشته، حساسيت‌ها بر عملكرد محمد بن سلمان كاهش پيدا نكرده است. سناي امريكا به بررسي قطعنامه‌اي در خصوص محكوميت عربستان سعودي در جنگ يمن راي مثبت داد، تمامي رهبراني كه در آرژانتين با محمد بن سلمان ديدار مي‌كنند، تاكيد كرده‌اند كه به مسائل حقوق بشر، قتل خاشقجي و جنگ يمن در اين نشست اشاره خواهند كرد. ميزبان نشست مساله قتل خاشقجي را از جمله دستوركارهاي ممكن در جلسه گروه 20 عنوان كرد و دونالد ترامپ دست‌كم براي حفظ ظاهر هم كه شده از ديدار با وليعهد عربستان خودداري كرد.
رد احتمال بازداشت وليعهد عربستان
در آرژانتين
منابع قضايي در آرژانتين به رسانه‌هاي گفته‌اند كه صدور قرار بازداشت براي محمد بن سلمان در طول 48 ساعت حضور او در نشست سران جي-20 غيرممكن است. هر چند قاضي آرژانتيني مسوول رسيدگي به شكايت گروه ديدبان حقوق بشر رسيدگي به اين شكايت را پذيرفته است، اما مقام‌هاي قضايي تاكيد كرده‌اند حتي اگر اين شكايت مورد قبول واقع شود، امكان صدور دادخواست و قرار بازداشت براي وليعهد سعودي در عرض دو روز غيرممكن خواهد بود. ديدبان حقوق بشر با ثبت شكايتي در دستگاه قضايي آرژانتين خواهان رسيدگي به نقش احتمالي محمد بن سلمان در پرونده ترور و شكنجه جمال خاشقجي و تعدادي ديگر از فعالان حقوق بشر زنداني در خاك عربستان محبوس هستند و همچنين جنايات جنگي در يمن رسيدگي كند. دولت تركيه رسما مقامات عربستان سعودي «در بالاترين سطح» را به مشاركت در ترور جمال خاشقجي متهم كرده است و يك پنل كارشناسي سازمان ملل متحد در گزارش رسمي خود به شوراي امنيت، همه طرفين جنگ يمن، از جمله عربستان سعودي را به جنايات جنگي متهم كرده است. آريل ليخو، قاضي آرژانتيني اين پرونده، روز چهارشنبه رسما در نامه‌اي به وزارت خارجه اين كشور خواسته است تا از متن كامل تمامي تعهدات آرژانتين در مورد مصونيت سياسي و ديپلماتيك به وليعهد عربستان سعودي براي سفر به اين كشور آگاه شود. وي همچنين با ارسال نامه‌هايي به دولت‌هاي تركيه و يمن، ديوان كيفري بين‌المللي و نهادهاي بين‌المللي ديگر خواهان ارسال مدارك در مورد اتهام‌هاي وارده به محمد بن سلمان شده است.
مائوريسو ماكري، رييس‌جمهور آرژانتين روز پنجشنبه تاكيد كرد كه مساله قتل خاشقجي جز موارد مورد بحث در دستور كار اجلاس سران گروه 20 در بوينس آيرس قرار دارد و رهبران حاضر در اين نشست، اين موضوع را نيز مورد بحث قرار خواهند داد. ماكري به عنوان ميزبان اين نشست، ديداري رسمي با محمد بن سلمان وليعهد سعودي بعد از ورود او به خاك آرژانتين انجام داد. ماكري در نشست خبري پيش از برگزاري نشست گروه 20 تاكيد كرد: «پرونده خاشقجي يكي از مسائلي است كه دنيا را تحت تاثير قرار داده و روي ميز مذاكره نشست قرار دارد، بعيد نيست اين موضوع در ديدارهاي دوجانبه يا حتي در دستور كار اصلي نشست سران هم قرار بگيرد.»
چه كساني با بن سلمان ديدار مي‌كنند؟
رهبران قدرت‌هاي اروپايي اعلام كرده‌اند كه در حاشيه نشست دو روزه گروه 20 در بوينس‌آيرس، با محمد بن سلمان ديدار خواهند كرد. امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه تاكيد كرد: «من همواره در مورد مساله عربستان سعودي روشن و واضح موضع‌گيري كرده‌ام و بدون ترديد از اين فرصت براي بحث در مورد پرونده مذكور با وليعهد عربستان سعودي استفاده خواهم كرد. شخصا به روشنگري و شفافيت و مداخله جامعه بين‌المللي در اين مساله علاقه‌مند هستم؛ چرا كه اين رويداد باعث نگراني همه جهان شده است.» برخلاف رهبران اروپايي، رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا ديداري با محمد بن سلمان برگزار نخواهد كرد. او روز پنجشنبه پيش از ترك واشنگتن به مقصد بوينس‌آيرس به خبرنگاران گفت كه بسيار علاقه‌مند بوده تا ديداري با وليعهد سعودي داشته‌باشد، اما به دليل پر بودن برنامه ديدارهايش، فرصتي براي اين ديدار فراهم نشده است. ترامپ تاكيد كرد: «خيلي دوست داشتم اگر مي‌شد مي‌ديدمش، اما چنين ديداري برنامه‌ريزي نشده است.» محمد بن سلمان در دو روز ابتدايي حضورش در آرژانتين با رييس‌جمهور اين كشور و نخست‌وزير هندوستان، نارندرا مودي نيز ديدار و گفت‌وگو كرد و ديداري ميان او و ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه برنامه‌ريزي شده است. يوري اوشاكف، مشاور سياست خارجي رييس‌جمهور روسيه به خبرگزاري ايتارتاس گفته است كه در ديدار پوتين و بن سلمان پرونده قتل جمال خاشقجي مورد اشاره قرار خواهد گرفت، اما دستور كار اصلي اين نشست «روابط رو به رشد ميان دو كشور» خواهد بود. ترزا مي، نخست‌وزير بريتانيا هم در حاشيه نشست گروه 20 با محمد بن سلمان ديدار مي‌كند. دفتر نخست‌وزيري بريتانيا گفته است: «اين ديدار با هدف شفاف‌سازي در مورد پرونده خاشقجي و بررسي ابعاد مسائل مرتبط با حقوق بشر در عربستان برگزار مي‌شود.» ترزا مي در مصاحبه‌اي با شبكه خبري اسكاي‌نيوز تاكيد كرد كه در ديدارش با وليعهد عربستان سعودي بر تحقيقات «شفاف، جامع و معتبر» و «مجازات عاملان و آمران» اين جنايت تاكيد خواهد كرد.
چراغ‌هاي خاموش هيات عربستان
محمد بن سلمان و هيات همراهش در سايه اعتراض‌هاي بين‌المللي و حساسيت‌هاي رسانه‌اي به اتهام‌هاي وارده به وليعهد سعودي، تلاش كرده‌اند كه سفر او را با سر و صداي كم و چراغ خاموش ادامه دهند. اعتراض‌هاي وسيع مردمي در آخرين ايستگاه ديپلماتيك محمد بن سلمان پيش از ورود به آرژانتين، باعث شده است تا هيات سعودي تلاش كنند تا كمتر در تيررس رسانه‌هاي بين‌المللي قرار بگيرند. حضور وليعهد جنجالي عربستان سعودي در تونس، دوشنبه شب با واكنش تند و اعتراض فعالان حقوق بشر در اين كشور مواجه شده بود. شهروندان تونسي با برگزاري تظاهرات در پايتخت اين كشور از انجام اين سفر انتقاد كردند، عده‌اي از حقوقدانان اين كشور شكايتي نمادين به دادگاه‌هاي اين كشور تقديم كردند و سنديكاي روزنامه‌نگاران تونس با انتشار بيانيه‌اي از دولت باجي قائد السبسي به دليل پذيرش رهبر بالفعل عربستان سعودي به‌شدت انتقاد كرد. اين واكنش‌ها و اعتراضات به سفر محمد بن سلمان باعث شد تا او نسبت به سفرهاي قبلي‌اش به كشورهاي خارجي روند احتياط‌آميزتري اتخاذ كند. در نتيجه از روز چهارشنبه كه وليعهد عربستان وارد بوينس‌آيرس شده است، برنامه‌هاي خبري و ديدارهاي او با كمترين پوشش خبري و دور از دسترس خبرنگاران در اقامتگاه خصوصي او برگزار مي‌شود.
آمادگي كنگره امريكا براي تحريم عربستان
همزمان با حضور دونالد ترامپ و محمد بن سلمان در نشست سران گروه 20 در پايتخت آرژانتين، مجلس سناي امريكا آماده مي‌شود تا طي هفته پيش رو تحريم‌هاي جديدي را عليه پادشاهي سعودي وضع كند. چهارشنبه شب بود كه سناي امريكا بدون توجه به موضع رييس‌جمهور، وزير خارجه و وزير دفاع اين كشور مبني بر حمايت از دولت عربستان سعودي در پرونده ترور روزنامه‌نگار منتقد، قطعنامه‌اي عليه پادشاهي سعودي و براي پايان حمايت نظامي دولت امريكا از عربستان در جنگ يمن تصويب كرد. 63 نماينده سناي امريكا به ارسال اين قطعنامه از كميته روابط خارجي به صحن علني راي مثبت دادند. اين راي‌گيري كه بعد از جلسه استماع در مورد موضع امريكا در پرونده ترور جمال خاشقجي با حضور جيمز متيس، وزير دفاع و مايك پومپئو، وزير خارجه امريكا انجام شد، نشان مي‌داد كه اكثريت سناتورهاي امريكا از هر دو حزب، از اين توضيحات راضي نشده‌اند.
روز پنجشنبه سناتور باب كوركر، رييس كميته روابط خارجي سناي امريكا تاكيد كرد كه طي يك هفته آينده نمايندگان سنا بر يك طرح جديد براي تحريم عربستان سعودي به دليل ايفاي نقش در قتل جمال خاشقجي توافق خواهند كرد. به گفته اين سناتور امريكايي، نمايندگان دو حزب دموكرات و جمهوريخواه در حال تهيه پيش‌نويس متمم براي قطعنامه سنا در مورد يمن هستند تا در موضوع قتل خاشقجي و جنگ يمن، دولت را به اقدامات شديدتري وادار كنند. به نوشته سي‌ان‌ان هنوز مشخص نيست كه اين متمم‌ها دقيقا قرار است كاخ سفيد را ملزم به چه اقداماتي كند، اما پيش‌بيني مي‌شود كه افزايش تحريم‌هاي عليه عربستان سعودي و كاهش سطح همكاري‌هاي نظامي ارتش امريكا با ائتلاف تحت رهبري عربستان سعودي در يمن بخشي از اين الزامات باشد. نمايندگان سنا از عدم حضور رييس سازمان سيا در جلسه استماع روز چهارشنبه در مورد پرونده جمال خاشقجي بسيار ناخرسند بودند.