رييس جمهور امروز راهي سوييس مي‌شود
ميزباني از روحاني
دهن‌كجي به ترامپ
سارا معصومي
حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان در سفري سه روزه به اروپا ابتدا مهمان سوييسي‌ها در برن و سپس مسافر اتريش براي ديدار با مقام‌هاي اين كشور در وين خواهد بود؛ كشورهايي كه در جريان مذاكرات هسته‌اي ايران با 1+5 در سه سال نخست رياست‌جمهوري روحاني ميزبان‌هاي ضربدري مذاكره‌كنندگان ايران و 6 كشور مقابل آن بودند. دو سال و نيم پس از اجراي برجام و دو ماه پس از خروج ايالات متحده از اين توافق هسته‌اي، ايران و كشورهاي اروپايي تلاش مي‌كنند مانع از بر باد رفتن دستاوردهاي سه سال مذاكره فشرده و البته 13 سال تلاش براي رسيدن به توافق هسته‌اي شوند. هرچند كه سفر حسن روحاني به سوييس و اتريش در راستاي تعميق روابط دوجانبه تهران با تك به تك كشورهاي اروپايي تعريف مي‌شود اما همزماني آن با انتظار جامعه بين‌المللي براي ارايه بسته پيشنهادي تروييكاي اروپايي به تهران همه‌چيز را تحت‌الشعاع قرار داده است. رابطه ميان ايران و سوييس يكي از رابطه‌هايي بوده كه در چندسال پس از توافق هسته‌اي ايران به سرعت روند تصاعدي را طي كرده و به گفته مقام‌هاي سوييسي در مسير مثبتي قرار دارد. براساس برنامه‌ريزي‌هاي انجام گرفته، حسن روحاني دوشنبه ظهر وارد فرودگاه زوريخ مي شود و به گفته يك منبع آگاه به احتمال بسيار زياد رييس جمهور سوييس براي استقبال از روحاني در فرودگاه حاضر خواهد شد. نخستين ديدار ميان روساي جمهور ايران و سوييس در برن و با حضور وزراي خارجه دو كشور خواهد بود. رياست‌جمهوري سوييس در بيانيه‌اي درباره برنامه‌ريزي‌هاي انجام گرفته براي هيات ايراني اعلام كرده كه رايزني‌هاي رسمي ميان هيات ايراني و ميزبان سوييسي روز سه‌شنبه 3 جولاي صورت خواهد گرفت و گفته شده كه دو طرف در جريان اين رايزني‌ها تفاهمنامه امضا خواهند كرد. به گفته سفير سوييس در ايران در گفت‌وگو با فارس، در ديدار روساي جمهور دو كشور در برن، طرفين قصد‌نامه‌هايي در زمينه علم و فناوري، بهداشت، كشاورزي و حمل و نقل جاده‌اي خواهند داشت. يادداشت‌تفاهم‌هايي نيز در زمينه بهداشت، همكاري‌هايي درباره بيماري‌هاي غيرمُسري مثل سرطان و اچ.آي.وي (ايدز) امضا خواهد شد.
اصلي‌ترين محور گفت‌وگوهاي رييس‌جمهور ايران با الن برزت و البته رايزني هيات‌هاي همراه بررسي آخرين تحولات پيرامون توافق هسته‌اي با ايران خواهد بود و گفته شده كه هدف از اين گفت‌وگوها پيرامون برجام، يافتن راهي براي تداوم پيشرفت حاصله از توافق هسته‌اي است. همچنين كشور ميزبان اعلام كرده كه قصد دارد با مقام‌هاي ايراني درباره تلاش براي برخورداري از منطقه‌اي عاري از سلاح اتمي در غرب آسيا نيز گفت‌وگوهايي داشته باشد. طبيعتا تمام اين گفت‌وگوها تحت‌الشعاع خروج امريكا از برجام در نخستين روزهاي ماه مه قرار خواهد گرفت. بررسي تحولات و بحران‌هاي جاري در غرب آسيا نيز دومين سوژه‌اي است كه روساي جمهور ايران و سوييس درباره آن صحبت خواهند كرد. از آنجا كه سوييس همزمان حافظ منافع امريكا و عربستان در ايران است، پيش‌بيني مي‌شود كه يكي از محورهاي گفت‌وگوها چند و چون بحران ادامه‌دار در رابطه تهران و رياض و سنگ‌اندازي‌هاي دولت جديد امريكا چه در دوره حضور اين كشور در برجام و چه پس از آن باشد. روحاني در روزهايي به سوييس و اتريش سفر مي‌كند كه دولت امريكا خود را براي بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران آماده و ضرب‌الاجل 4 نوامبر را هم اعلام كرده است. در بيانيه‌اي كه رياست‌جمهوري سوييس همزمان با خبر سفر روحاني به برن منتشر كرده تاكيد شده كه ايران شريك سياسي و اقتصادي مهم براي اين كشور است. اواخر فوريه سال 2016 بود كه با اجرايي شدن توافق هسته‌اي ايران، تهران و برن نقشه راهي را براي توسعه روابط دو جانبه در زمينه‌هاي سياسي، اقتصادي و فرهنگي تبيين كردند و در دو سال و نيم گذشته نيز با رفت و آمدهايي كه ميان هيات‌هاي كارشناسي دو كشور صورت گرفته تلاش براي اجرايي كردن مفاد اين نقشه راه ادامه پيدا كرده است. براساس اين نقشه راه، دو طرف در حوزه‌هاي اقتصادي، مالي، حقوق بشر، امنيت هسته‌اي و مهاجرت با هم گفت‌وگو مي‌كنند.
سفري براي رد خواب آشفته ترامپ
ايران در روزهاي پس از خروج امريكا از توافق هسته‌اي بايد در دو جبهه متفاوت سياسي و اقتصادي بجنگد. بازگشت تحريم‌هاي ثانويه امريكا عليه ايران كار در عرصه اقتصاد بين‌المللي را براي تهران سخت مي‌كند و در اين ميان ساير كشورهاي باقيمانده در برجام بايد تلاش كنند به گونه‌اي تهران را از لحاظ اقتصادي منتفع سازند كه اين كشور خروج از برجام را به ماندن در آن ترجيح ندهد. از سوي ديگر در عرصه سياسي نيز دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا دست در دست محمد بن سلمان، وليعهد جوان سعودي و بنيامين نتانياهو، نخست وزير رژيم اسراييل تلاش مي‌كند ايران را از حيث ارتباط‌هاي سياسي در پيله‌اي فرو ببرد يا حداقل در فضاي عمومي انزواي ايران را تبليغ كند. در چنين شرايطي كه ترامپ تلاش مي‌كند تهران را ناقض قطعنامه‌هاي شوراي امنيت، بازيگري خيره سر در منطقه و كشوري در تكاپوي سلاح اتمي به جهانيان معرفي كند، اهميت سياسي سفر رييس‌جمهور ايران اندك نيست. همزمان با نخستين سفر حسن روحاني به اروپا پس از خروج امريكا از برجام، رسانه‌هاي متفاوت غربي تلاش مي‌كنند يا گردهمايي منافقين در فرانسه را در بوق و كرنا كنند يا خبر ناآرامي و اعتراض‌هاي مردمي در چند شهر ايران را در صدر اخبار خود نگاه دارند. روز گذشته سفر روحاني به سوييس و اتريش هراندازه در رسانه‌هاي ايراني پررنگ بود در رسانه‌هاي امريكايي، اروپايي و عربي منطقه ناديده گرفته شده بود. در چنين شرايطي كه امريكا ادعا مي‌كند گلوي اقتصاد ايران را در دست گرفته و تهران را در گوشه رينگ قرار داده است، سفر روحاني به برن و وين را مي‌توان اقدامي اميدوار‌كننده در راستاي گسترش تعاملات بين‌المللي دانست.
خروج امريكا از توافق هسته‌اي عملا بروكسل و واشنگتن را به عنوان متحدان فراآتلانتيكي در دو سوي متفاوت قرار داد. درحالي كه ترامپ آرزوي حصول اجماع عليه ايران و شكاف اندازي ميان تهران و بروكسل را در سر دارد، ميزباني دو كشور اروپايي از حسن روحاني نشان از عدم تحقق خواب آشفته رييس‌جمهور امريكا دارد. ترامپ با توسل به دو اختلاف ايران و اروپا بر سر برد موشك‌ها و فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران سعي داشت حمايت اروپا براي دوباره بر سر ميز چانه‌زني گذاشتن توافق هسته‌اي را جلب كند كه نه تنها به اين هدف نرسيد بلكه شاهد تلاش‌هاي اروپا براي ارايه بسته پيشنهادي به ايران در راستاي در برجام نگاه داشتن تهران است. براساس جدول زمان‌بندي كه ايران براي اروپا تعيين كرده تا آخر اين هفته سه كشور اروپايي همگام با اتحاديه اروپا بايد بسته پيشنهادي خود را در اختيار ايران قرار دهند كه اين اقدام مي‌تواند نشانه «نه» بلند بروكسل به واشنگتن براي دوري گزيدن از تهران باشد. تنها سه روز پيش از سفر روحاني به برن و وين، گروه ويژه اقدام مالي (FATF) نيز فرصت تهران براي عمل به تعهداتي كه مانع از قرار گرفتن دوباره اين كشور در ليست سياه شود را تمديد كرد و اين در حالي است كه امريكا براي بستن شاهراه‌هاي اقتصادي ايران به بازگشت نام ايران به ليست سياه گروه ويژه اقدام مالي نياز حياتي داشت. تمديد مهلت ايران در اين گروه ويژه نتيجه مقاومت اروپايي‌ها بود كه همين مساله نشان مي‌دهد اروپا پاي كار با ايران به‌رغم فشارهاي متحد قديمي خود ايستاده است. در حالي كه رييس‌جمهور امريكا و اعضاي كابينه وي در سخنراني‌ها و حتي توييت‌هاي خود در فضاي مجازي تلاش مي‌كنند فعاليت منطقه‌اي تهران را مخرب نشان دهند، اروپايي‌ها براي مهار بحران لجام گسيخته مهاجرت كه اين روزها به محل افتراق كشورهاي عضو بدل شده به كمك تهران در منطقه غرب آسيا نياز دارند. هرچند خطر داعش به عنوان يك سازمان منسجم از بين رفته اما اروپا براي مبارزه با افراط گرايي و تروريسم در منطقه غرب آسيا به بازيگري نياز دارد كه مي‌تواند ايران باشد. پس از برجام، اروپايي‌ها نقش ايران را به عنوان بازيگري صاحب قدرت و نفوذ در منطقه غرب آسيا به رسميت شناخته‌اند و در همين راستا هرچند با تهران در جزييات پرونده‌هاي منطقه‌اي مانند سوريه، عراق و يمن اختلاف دارند اما تلاش مي‌كنند از اشتراك نظرهاي حداقلي در هركدام از اين پرونده‌ها به عنوان بستري براي گفت‌وگو استفاده كنند.
ترديد شركت‌هاي سوييسي در ايران
حسن روحاني در حالي راهي برن مي‌شود كه تنها چند روز پس از اعلام خروج امريكا از برجام، رسانه‌هاي سوييسي از آمادگي كمپاني‌ها و شركت‌هاي اين كشور براي خروج از ايران از بيم تحريم‌هاي امريكا خبر داده بودند. در آن مقطع زماني برخي از روزنامه سوييس به نقل از منابع آگاه در كمپاني‌هاي بزرگي كه در ايران پسابرجام سرمايه‌گذاري كرده بودند، اعلام كردند كه اين كمپاني‌ها انعقاد قراردادهاي جديد در ايران را متوقف كرده‌اند.
اكنون با گذشت قريب به دو ماه از خروج امريكا از برجام و در حالي كه شمارش معكوس براي اجرايي شدن تهديدهاي ترامپ آغاز شده هنوز مشخص نيست كه كمپاني‌هاي مهندسي، دارويي و ساير شركت‌هاي سوييسي كه در دو سال و نيم گذشته به ايران بازگشته بودند، چه سياستي را دنبال خواهند كرد. باقي ماندن يا رفتن نه فقط شركت‌هاي سوييسي بلكه تمام كمپاني‌هاي اروپايي در ايران به جزييات بسته پيشنهادي بستگي دارد كه اروپا بايد در همين حوالي زماني در اختيار ايران براي تصميم‌گيري قرار دهد. بروكسل اعلام كرده قصد دارد با احياي شرايط قوانين مسدود‌كننده، امنيت مالي كمپاني‌هاي اروپايي كه در ايران فعاليت مي‌كنند را تامين كند. با اين وجود تصميم براي ادامه كار با ايران به شركت‌هاي خصوصي بستگي دارد و دولت‌هاي اروپايي نمي‌توانند در تصميم‌هاي تجاري كمپاني‌ها دخالت كنند. با اين وجود شايد بسته پيشنهادي اروپا بتواند كمپاني‌ها و بانك‌هاي متوسط و كوچك‌تر اروپايي را كه در بازار امريكا حضور ندارند به تداوم كار با تهران تشويق كند. به گفته سفير سوييس در ايران، شركت‌هاي كوچك و متوسط در سوييس از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار هستند، مهم هستند و بيش از 90 درصد شركت‌ها را در سويس تشكيل مي‌دهند.
يك روز پيش از سفر روحاني به برن، ماركوس لايتنر، سفير سوييس در ايران درباره همكاري‌هاي اقتصادي شامل همكاري بانك‌هاي سوييسي با ايران به خبرگزاري فارس گفت: ما درك مي‌كنيم كه وجود كانال‌هاي مالي براي روابط تجاري و سرمايه‌گذاري حياتي است. بعضي بانك‌هاي سوييسي، به دليل مسائلي كه مرتبط با ايران هم نيست، تمايلي به همكاري با ايران نداشته‌اند. با توجه به اينكه بانك‌ها بازيگران بخش خصوصي هستند، خودشان بايد ارزيابي ريسك كنند. به عنوان يك ديپلمات خوشبين هستم و مطمئنم كه امكاناتي براي همكاري اقتصادي وجود دارد. ممكن است حضور شركت‌هاي سوييسي در ايران تغيير كند. مثلا، شايد شركت‌هاي سوييسي بيشتري علاقه‌مند به زمينه‌هايي چون دارو، لوازم پزشكي و محصولات غذايي باشند كه مشمول تحريم‌ها نمي‌شود و بايد راه‌حلي پيدا كرد كه از كمبودها در بازار ايران اجتناب كند.