بازگشت از مسقط در سكوت

گروه ديپلماسي| سه روز مذاكرات سخت، فشرده و جدي در مسقط پايان يافت. تمام گمانه زني‌هاي رسانه‌يي در خصوص احتمال بازگشت جان كري به مسقط و ادامه يافتن مذاكرات محقق نشد و تيم مذاكره‌كننده هسته‌يي ايران به رياست محمد جواد ظريف به ايران بازگشت. سخن گفتن از دستاوردهاي نشست مسقط در شرايطي كه پيش از آغاز اين دور از مذاكرات هسته‌يي در سلطان نشين عمان بسياري اين ميانجيگري را به فال نيك گرفته بودند، كار چندان ساده‌يي نيست. خروجي جملات محمدجواد ظريف در مواجهه با رسانه‌ها در سه روز مذاكره نفسگير در پايتخت عمان، هيچ تصوير خاصي از روند مذاكرات در اختيار قرار نمي‌دهد. در حال حاضر برخي از كارشناسان و رسانه‌ها با خوش‌بيني به نتيجه مذاكرات در مسقط نگاه كرده و اعتقاد دارند كه دستاوردهاي چهار دوره مذاكره ميان محمد جواد ظريف، جان كري همتاي امريكايي‌اش و كاترين اشتون هماهنگ‌كننده 1+5 در اين دور از مذاكرات، مثبت و بيش از آن تصويري بود كه در رسانه‌ها انعكاس يافت. استدلال اين گروه همان داستان قديمي مذاكره پشت درهاي بسته و سكوت در برابر رسانه‌ها تا دقيقه نود و امضاي توافقنامه است. وزنه ديگر تحليل‌ها به سمت تحليلگراني سنگين شده است كه بر اساس ديده‌هاي ملموس اظهارنظر كرده و تاكيد دارند كه برآيند سه روز مذاكره در مسقط، بيش از آنكه دندانگير و اميدوار‌كننده باشد حكايت از سنگيني سايه دلسردي بر فضاي مذاكرات دارد.

زمزمه‌هاي حل معماي غني‌سازي و ادامه اختلاف‌ها بر سر تحريم

حجم غني‌سازي ايران و تعداد سانتريفيوژها به گواه محمد جواد ظريف در نخستين روز حضور در مسقط، اصلي‌ترين گره‌هايي بود كه بايد تا 24 نوامبر راهي براي گشودن آنها پيدا كرد. در حال حاضر برخي زمزمه‌هاي رسانه‌يي حاكي از آن است كه در چهار دور مذاكره فشرده و سنگين ظريف با كري در مسقط، دو طرف توانسته‌اند در خصوص حجم غني‌سازي در ايران به نتايج مثبتي دست پيدا كنند. شايد سخنان يوسف بن علوي، وزير امور خارجه عمان و همچنين نماينده روسيه در اين مذاكرات كه از به دست آمدن پيشرفت‌هاي بي‌سابقه در اين دور از مذاكرات سخن گفتند هم مصداق به توافق رسيدن در خصوص حجم غني‌سازي باشد. سيد عباس عراقچي، مذاكره‌كننده ارشد ايراني در واپسين ساعات حضور در مسقط در پاسخ به سوال خبرنگار پرس تي وي در اين خصوص گفت: «ايران قطعا به غني‌سازي خود ادامه خواهد داد، اما پرسش اين است كه ظرفيت اين غني‌سازي چه باشد. ميزان غني‌سازي بايد براساس نيازهاي عملي ما مشخص شود.» برخي منابع غربي ادعا مي‌كنند كه احتمالا ايران بحث خروج ذخاير هسته‌يي خود به روسيه را بپذيرد و بدين‌ترتيب اين مساله از مجموع اختلاف‌هاي موجود روي ميز كم شود.
به نظر مي‌رسد كه شاه كليد اختلاف‌هاي ايران با 1+5، بحث تحريم‌ها باشد. جمهوري اسلامي ايران همچنان بر مواضع خود مبني بر رفع كامل تحريم‌ها اصرار دارد و اصلي‌ترين مطالبه ايران اين است كه دورنماي لغو اين تحريم‌ها بايد كاملا مشخص باشد. به نظر مي‌رسد كه ايالات متحده اصلي‌ترين كشور حاضر در شش ضلعي مقابل ايران است كه با مساله تحريم‌ها و مطالبه ايران در اين خصوص همچنان دست و پنجه نرم مي‌كند. در شرايطي كه تحريم‌هاي ايالات متحده به دو بخش تحريم‌هاي اعمال شده از سوي دولت و كنگره تقسيم شده به نظر مي‌رسد كه تركيب جديد كنگره بر ترس كاخ سفيد براي موافقت با برداشته شدن تمام تحريم‌هاي ايران افزوده است. كنگره‌يي كه اكثريت آن از ماه ژانويه به بعد چه در مجلس نمايندگان و چه در سنا در اختيار جمهوري‌خواهان قرار خواهد گرفت، منتظر فرصتي براي تصويب تحريم‌هاي جديد عليه ايران و كوتاه نيامدن در خصوص مفاد مورد توافق دولت با ايران است. با پايان نهمين دور از مذاكرات جامع هسته‌يي ايران با 1+5 در مسقط، ظاهرا طرف امريكايي هنوز به دقيقه نودي كه بايد تصميم نهايي و سخت خود را در آن زمان اتخاذ كند، نرسيده است. در صورتي كه طرفين بر سر تصميم‌هاي فني به انتخاب نهايي دست يافته باشند، جهان منتظر تصميم سياسي خواهد بود كه در صورت عدم اتخاذ تا 24 نوامبر، حيات مذاكرات را تهديد خواهد كرد.

احتمال 50 – 50 تمديد

زماني كه سلطان‌نشين عمان به عنوان ميزبان نهمين دور از مذاكرات هسته‌يي ايران با 1+5 و همچنين ديدارهاي سه جانبه ظريف، كري و اشتون اعلام شد، بسياري از نگاه‌هاي كارشناسي از مساله تمديد فاصله گرفته و به تقويت احتمال امضاي توافقنامه جامع تا 24 نوامبر نزديك شد. با اين همه برآيند مذاكرات در مسقط به اندازه‌يي دلسرد‌كننده بود كه گزينه تمديد باز هم به تحليل‌ها در خصوص سرانجام پرونده هسته‌يي ايران در تاريخ 24 نوامبر بازگشته است. روزنامه وال استريت ژورنال در اين خصوص مي‌نويسد: ديپلمات‌هايي كه در مذاكرات «مسقط» حضور داشتند اعتراف كردند به واسطه پيشرفت‌هاي اندك در اين مذاكرات، ممكن است مذاكره‌كنندگان گروه 1+5، مذاكرات را بعد از مهلت ۲۴ نوامبر تمديد كنند. پيش از اين نيز اين روزنامه امريكايي در گزارشي به نقل از يك مقام ارشد امريكايي نوشته بود كه تيم ايراني در جريان اين نشست، در رابطه با تاثيرات انتخابات كنگره امريكا و شكست دموكرات‌ها در سنا، از طرف امريكايي سوال كرده است. برخي از شركت‌كنندگان در مذاكرات معتقدند كه براي تمديد، لازم است تا طرفين دست‌كم بر سر مولفه‌هاي كلي به توافق برسند. يك مقام عربي ارشد حاضر در جريان مذاكرات مي‌گويد: «بايد چيزي روي كاغذ بيايد.» از سوي ديگر سايت خبري المانيتور نيز با بيان اينكه به نظر نمي‌رسد نشست‌هاي مسقط به گشايشي در روند مذاكرات منجر شده باشد، به نقل از يك ديپلمات 1+5 نوشت: مذاكرات به احتمال ۵۰ درصد تمديد مي‌شود. در اين گزارش تاكيد شده است كه به نظر نمي‌رسد ديدارهاي صورت گرفته در سه روز گذشته، به گشايشي در روند مذاكرات منجر شده باشد، با اين وجود ديپلمات‌ها همچنان اميدوار هستند كه بتوانند تا ضرب‌الاجل آذر ماه به نوعي از توافق دست يابند.  يك مقام امريكايي نيز كه در جمع خبرنگاران حاضر در هواپيماي كري، در مسير مسقط به پكن، صحبت مي‌كرد، گفته است كه در حال حاضر هم احتمال توافق وجود دارد و هم احتمال عدم توافق و نمي‌توان به طور قطع در اين مورد پيش‌بيني كرد.  يك ديپلمات اهل يكي از كشورهاي عضو گروه 1+5 در اين رابطه به پايگاه «المانيتور» گفته است كه به عقيده وي، هنوز 25درصد احتمال دارد كه طرفين تا ضرب‌الاجل آذر ماه به توافق جامع دست يابند. به عقيده وي، 20درصد شانس هست كه طرفين بر سر چارچوبي كلي به توافق برسند و در مقابل مذاكرات به احتمال 50درصد بار ديگر تمديد شده و ادامه مي‌يابد. اين ديپلمات از تكه‌كلامي همتايان ايراني خود استفاده كرده گفته است كه «انشاالله» مذاكرات شكست نمي‌خورد و احتمال از هم پاشيدن گفت‌وگوها تنها 5درصد است.  در ميان رسانه‌هاي آسيايي هم خبرگزاري شينهوا در گزارشي با موضوع تازه‌ترين دور مذاكرات هسته‌يي كه در عمان برگزار شد، نوشته است باقي ماندن اختلافات، چشم‌انداز حصول توافق جامع تا سوم آذر را تيره كرده است. اين خبرگزاري چيني با اشاره به پابرجا بودن اختلافات ميان طرفين پس از سه روز مذاكره فشرده، نوشته است كه باقي ماندن اختلاف نظرها، «چشم‌انداز حصول توافق را تيره كرده است.»

تبعات جبران‌ناپذير شكست مذاكرات

كمتر از دو هفته تا تاريخ 24 نوامبر فرصت باقي است و اين در حالي است كه رسانه‌هاي بين‌المللي اندك اندك در خصوص تبعات به ثمر ننشستن اين مذاكرات هم اظهارنظرهايي مي‌كنند. پايگاه خبري هيل در تازه‌ترين گزارش خود در اين خصوص نسبت به تبعات شكست مذاكرات هسته‌يي ايران و گروه 1+5 هشدار داده و نوشته است كه اين امر مي‌تواند خاورميانه را بيش از پيش بي‌ثبات و خطرناك كند.  نويسنده اين مطلب با اشاره به مذاكرات جاري ميان تهران و اعضاي دايم شوراي امنيت به علاوه آلمان، نوشته است كه دولت امريكا «اولويت بالايي» براي رسيدن به توافق جامع هسته‌يي با ايران قايل است و توافق احتمالي را «بخش مهمي از ميراث سياست خارجي» خود مي‌داند.  وي با بيان اينكه توافق هسته‌يي با ايران به هر حال در راستاي منافع و امنيت ملي ايالات متحده است، نوشته است كه اين توافق در بدترين حالت فاصله فرضي ايران با سلاح هسته‌يي را افزايش مي‌دهد. بر اساس اين گزارش در مقابل شكست مذاكرات، فشارها بر دولت اوباما براي اقدام نظامي عليه ايران را افزايش مي‌دهد. هيل تصريح كرده است كه واشنگتن هيچگاه مشتاق اقدام نظامي عليه ايران نبوده است، چرا كه مي‌داند چنين اقدامي تنها فعاليت‌هاي هسته‌يي ايران را به تعويق مي‌اندازد و قادر به نابودي آن نيست و در عين حال اتحاد داخلي ايران را افزايش مي‌دهد. افزايش بي‌ثباتي در خاورميانه و همچنين تضعيف تلاش‌ها براي رويارويي با گروه تروريستي داعش از ديگر مواردي است كه از آنها به عنوان تبعات شكست مذاكرات هسته‌يي و اقدام نظامي احتمالي ياد شده است. با توجه به تبعاتي كه شكست مذاكرات براي هريك از طرفين دارد، مذاكره‌كنندگان ممكن است كه بار ديگر گفت‌وگوها را تمديد كنند. هم تهران و هم واشنگتن به صورت علني نسبت به تمديد مذاكرات ابراز بي‌ميلي كرده‌اند. اما اگر احتمال شكست مذاكرات قوت گيرد، آنوقت احتمالا ديدگاه آنها تغيير مي‌كند. ناكامي در حصول توافق، خاورميانه را حتي از آنچه كه اكنون هست، بي‌ثبات‌تر و خطرناك‌تر خواهد كرد.

27 آبان، تلاش در دقيقه نود

3 آذر برابر با 24 نوامبر، روز طلايي پرونده هسته‌يي ايران اندك اندك نزديك مي‌شود. در شرايطي كه ايران و 1+5 از نوامبر 2013 تا به امروز 9 دور مذاكرات جامع هسته‌يي را پيش برده‌اند، تيم مذاكره‌كننده هسته‌يي ايران روز 27 آبان راهي پايتخت يك كشور اروپايي كه احتمالا وين است، مي‌شوند تا باقي مانده راه تا سوم آذر را طي كنند. هنوز مشخص نيست كه آيا در فاصله اين تاريخ، ديدارهاي دو يا چندجانبه ديگري هم ميان ايران و امريكا يا ايران و ديگر كشورهاي حاضر در مذاكرات صورت خواهد گرفت يا خير اما برخي منابع خبري به نقل از جان كري اعلام كرده بودند كه وي مي‌تواند در صورت نياز ديدار سه‌جانبه ديگري با ظريف و اشتون تا پيش از تاريخ 27 آبان ماه هم داشته باشد. در حال حاضر جان كري به همراه باراك اوباما براي شركت در نشست آسيا-اقيانوسيه به چين سفر كرده است. به نظر مي‌رسد كه گزارشي كه كري به اوباما در خصوص نتايج نشست مسقط خواهد داد، مي‌تواند به گشايش از گره‌هاي موجود به خصوص در بحث غني‌سازي كمك‌هاي شاياني بكند.