بحران يمن در ايستگاه ژنو 2؛ آزمون تكراري سازمان ملل
سيد رضي عمادي٭/ ژنو سوييس از روز گذشته ميزبان گروه‌هاي يمني براي برگزاري گفت‌وگوهاي سياسي است كه با نظارت سازمان ملل متحد انجام مي‌شود. نخستين دور گفت‌وگوهاي گروه‌هاي يمني 15 ژوئن گذشته در ژنو آغاز شد كه پس از چهار روز گفت‌وگو بدون دستيابي به نتيجه پايان يافت. اكنون دور دوم گفت‌وگوهاي ژنو در حالي برگزار مي‌شود كه شرايط يمن در زمينه‌هاي مختلف به مراتب بدتر از زمان برگزاري ژنو 1 است. عربستان سعودي از روز 26 مارس 2015 حمله به يمن را آغاز كرد و نهمين ماه اين حمله رو به پايان است. صرفنظر از اينكه اين حمله با چه دلايلي انجام شد و چه پيامدهاي سياسي تاكنوني در سطوح داخلي و منطقهاي به دنبال داشته است، نگاهي آماري به تلفات و هزينه‌هاي انساني اين جنگ نشان مي‌دهد كه اوضاع يمن در حين برگزاري مذاكرات ژنو 2 چگونه است. حمله عربستان سعودي به يمن بر 20 استان از 22 استان يمن تاثير گذاشته است. در نتيجه اين حمله، بيش از 1/21 ميليون نفر معادل 80 درصد جمعيت يمن به كمكهاي بشردوستانه نياز دارند كه شامل 9/9 ميليون كودك يمني است. طبق آمارهاي اعلام شده توسط سازمان ملل متحد حدود 6 هزار يمني در اين جنگ كشته و حدود 25 هزار نفر نيز زخمي شده‌اند كه نيمي از اين آمار را غيرنظاميان يمني تشكيل مي‌دهند. 3/2 ميليون شهروند يمني در داخل اين كشور و هزاران نفر نيز در خارج از يمن آواره شده‌اند. طبق اعلام سازمان جهاني بهداشت 2/15 ميليون شهروند يمني نيازمند مراقبت‌هاي بهداشتي هستند و فعاليت 23 درصد اماكن بهداشتي يمن متوقف شده است. در همين حال، طبق آمار صندوق كودكان ملل متحد (يونيسف)، 4/20 ميليون يمني به آب تميز نياز دارند كه 52 درصد از زمان آغاز حمله عربستان تاكنون افزايش داشته است. بيش از 5/2 ميليون كودك يمني نيز به دليل دسترسي نداشتن به آب تميز در خطر بيماري‌هاي ناشي از آبهاي غيربهداشتي قرار دارند. برنامه جهاني غذا نيز اعلام كرده است كه 4/14 ميليون نفر از شهروندان يمني با ناامني غذايي مواجه هستند و در 10 استان از 22 استان يمن ناامني غذايي در وضعيت «اضطراري» قرار دارد كه يك مرحله پايينتر از «نايابي» است. با توجه به اين شرايط وخيم انساني است كه تلاش «اسماعيل ولد الشيخ»، نماينده دبيركل سازمان ملل در امور يمن براي برگزاري مذاكرات ژنو 2 از مدت‌ها قبل آغاز و در نهايت 15 دسامبر براي شروع اين مذاكرات تعيين شد. اما سوال اين است كه تا چه حد امكان دستيابي به توافقي براي كاهش بحران يمن در مذاكرات ژنو2 وجود دارد؟ مذاكرات ژنو 2 در حالي ميان گروه‌هاي يمني به خصوص بازيگران اصلي شامل انصارالله، حزب كنگره ملي به رهبري عبدالله صالح و نمايندگان دولت مستعفي منصورهادي آغاز مي‌شود كه اختلاف نظر ميان دو طرف در سطح بالايي قرار دارد. انصارالله و حزب كنگره ملي يمن همچنان بر اين باور هستند كه منصورهادي و خالد بحاح، رييس‌جمهور و نخست وزير غيرمشروع و مستعفي هستند و بنابراين با بازگشت آنها به قدرت موافق نيستند. دولت مستعفي يمن نيز ضمن اينكه همچنان خود را تنها دولت مشروع در يمن ميداند، خواستار تحويل صنعا توسط انصارالله و حزب كنگره ملي به دولت هستند. از اين رو، دولت مستعفي يمن بر اجرايي شدن مفاد قطعنامه 2216 شوراي امنيت تاكيد دارد كه عليه جنبش انصارالله است. اين در حالي است كه جنبش انصارالله و حزب كنگره ملي يمن بر مفاد توافق هفتگانه مسقط تاكيد دارند. بنابراين، نكته اول اين است كه دو طرف سياسي در يمن در اساس و مبناي قدرت اختلاف نظر جدي دارند و همين موضوع دستيابي به راهكار سياسي در ژنو2 را سخت مي‌كند. نكته دوم اين است كه مذاكرات ژنو2 در شرايطي برگزار مي‌شود كه هيچ بازيگر خارجي در اين مذاكرات به طور مستقيم حضور ندارد. اين در حالي است كه بحران يمن اساسا به دليل بر هم خوردن موازنه قدرت منطقهاي ميان دو قطب اصلي سياست خاورميانهاي يعني جمهوري اسلامي ايران و عربستان سعودي ايجاد شده است. آل سعود به اين دليل حمله به يمن را آغاز كرد كه جنبش انصارالله با ماهيت شيعي خود پس از كنترل قدرت در صنعا و در ادامه نيز در اختيار گرفتن شهر مهم و راهبردي عدن به اصليترين جريان قدرت در اين كشور تبديل شد. اين اتفاق از ديد عربستان سعودي كه 1458 كيلومتر مرز مشترك با يمن دارد و اين كشور فقير عربي را حياط خلوت خود ميداند، به منزله تقويت نفوذ منطقهاي جمهوري اسلامي ايران بود؛ موضوعي كه آل سعود طي حدود پنج سال اخير آشكارا نشان داد در زمره خط قرمزهاي آن است. مخالفت با تقويت نفوذ جمهوري اسلامي ايران در زمره راهبردهاي ايالات متحده امريكا نيز قرار دارد. بنابراين در بحران يمن ميان راهبرد عربستان سعودي (ممانعت از به قدرت رسيدن انصارالله حتي از طريق جنگ نظامي) و منافع خاورميانهاي امريكا همپوشاني وجود دارد. لذا، جنگ عربستان عليه يمن بدون موافقت امريكا انجام نشده است. اكنون در حالي گروه‌هاي سياسي يمني مذاكرات ژنو2 را برگزار مي‌كنند كه هيچ بازيگر خارجي به خصوص عربستان سعودي، جمهوري اسلامي ايران و ايالات متحده امريكا در آن حضور ندارند و اين عامل نيز حتي دليل مهم‌تري از عامل داخلي است تا دستيابي به توافق در ژنو2 سخت باشد. شايد بهتر بود سازمان ملل متحد كه زمينه برگزاري ژنو 2 را فراهم كرد، از راهكاري شبيه وين 2 درباره بحران سوريه براي بحران يمن نيز استفاده مي‌كرد. به عبارت ديگر، ابتدا بازيگران منطقهاي و بين‌المللي تاثيرگذار در بحران يمن در ژنو گرد هم ميآمدند و به توافقي اوليه دست مييافتد و سپس بازيگران داخلي با هم گفت‌وگو مي‌كردند. به نظر ميرسد سازمان ملل متحد در بحران يمن در حال تكرار تجربه ناموفق نشستهاي سياسي درباره بحران سوريه است. با اين حال، نشست ژنو 2 كه با توافق اوليه براي آتش بس 7 روزه آغاز شد، مي‌تواند تجربهاي براي چگونگي مديريت بحران يمن توسط سازمان ملل متحد در ماه‌هاي بعدي باشد. ٭دكتراي روابط بين‌الملل