سبز كردن شهرها فقط كاشتن درختان بيشتر نيست
مرجان يشايايي
آلودگي هوا و تغييرات اقليمي و گرم شدن زمين در چند دهه گذشته و گرفتار آمدن شهرنشينان در فضاي نازيبا و ماشيني شهر و كاهش تنوع زيستي و افزايش دما در محيطهاي شهري همگي دست به دست هم دادهاند تا مديران شهري به جد به فكر گسترش فضاهاي سبز شهرها باشند.
تصور اغلب ما از فضاي سبز شهري كاشتن درختان بيشتر است كه اغلب با سروصداي تبليغاتي فراوان همراه است. درخت ميكاريم، سبز ميشود و خلاص! بگذريم از اينكه حتي همين طرحهاي درختكاري هم در بسياري موارد بنا به دلايل مختلف به بار نمينشينند و ما را در بهره بردن از فضاي سبز ناكام ميگذارند. به قول ظريفي، با اين همه درختي كه هر سال مينشانيم، حالا اين كشور بايد سراسر جنگل ميبود!
كارشناسان فضاي سبز شهري عقيده دارند، چالش اصلي اين است كه سبزسازي اغلب به افزايش تعداد درختان تقليل مييابد در حالي كه انتخاب گونه مناسب، مكان كاشت و شرايط اقليمي و ترافيكي هر خيابان نقش تعيينكنندهتري دارند و اگر هر كدام از اين عوامل از قلم بيفتند، طرحهاي گسترش فضاي شهري بهسامان نميرسد.
پژوهشها نشان ميدهند درختان ميتوانند تنش حرارتي را كاهش دهند اما اگر بهدرستي انتخاب و جاگذاري نشوند، ممكن است حتي اثرات منفي ايجاد كنند. براي مثال درختان بزرگ با تاج متراكم در خيابانهاي باريك و پرترافيك جريان هوا را محدود و آلودگي و گرما را در سطح خيابان محبوس ميكنند. گذشته از آن، بيتوجهي به گونههاي مهاجمي كه در مدتي كوتاه به جاي سودمندي بلاي جان شهرنشينان ميشوند هم دردسر بزرگي است. نمونه بارز اين موضوع، رشد سريع درخت عرعر در تهران و نفوذ ريشه اينگونه مهاجم به پيهاي ساختمانهاست كه ريشهكن كردن آن هم در بسياري مواقع ممكن نيست. يا اينكه چشم مردم تهران طي چندين دهه گذشته به ديدن پهنههاي پوشيده از چمن در معابر شهري عادت كرده است، اما چمن گياهي آببر است و يكي از اهداف جدي مديران شهري در پي بحرانهاي كمآبي و موجهاي گرمايي خشكاندن پهنههاي پوشيده از چمن و جايگزيني آن با گياهاني مناسب بوده كه تا به حال محقق نشده. يعني اينكه مديران شهري ما از همان آغاز بايد دورانديشي ميكرده و چمن را با همه زيبايي آن نشان تهرانيها نميدادهاند. حتي درخت چنار هم كه بومي تهران است و با نياكان ما مانوس بوده و پايتختنشينان با سايهسار سبز آن در خيابانهايي مانند وليعصر خاطرهها دارند، گياهي آببر است، اما نياكان ما اين تدبير را داشتهاند كه نهال چنار را در مسيرهاي قناتهاي تهران بنشانند تا گرفتار بيآبي نشود. همه را گفتيم تا به اينجا برسيم كه گسترش فضاي سبز تنها كاشتن درخت نيست و هر گياهي را نميتوان هر جايي كاشت. براي افزايش فضاي سبز در ابرشهرهايي كه زمين ممكن است به آساني پيدا نشود، طراحان شهري خلاقيتهايي به خرج داده و روفگاردنها در پشت بامها و ديوارهاي سبز پوشيده از گياه را پيشبيني كردهاند.
اتحاديه اروپا با تصويب «قانون احياي طبيعت» فشار مضاعفي براي افزايش پوشش سبز شهري ايجاد كرده است. گزارش «چرا سبز كردن شهرها فقط به معناي كاشتن درختان بيشتر نيست» كه ۱۵ اكتبر ۲۰۲۵ در يورونيوز منتشر شد، تاكيد دارد فضاي سبز كارآمد شهري بايد بر كيفيت متمركز باشد نه بر كميت. استفاده هوشمندانه از منظر سبز همراه با نگهداري ماهرانه، اساس ايجاد شهرهايي تابآورتر در برابر تغييرات اقليمي است. در اين رويكرد فضاي سبز ميتواند مزاياي واقعي خود را براي زيستپذيري و سلامت شهري آشكار كند.