ضرورت تعميق روابط تهران- مسكو
سفر وزير امور خارجه ايران به روسيه و بلاروس، در شرايط فعلي كه انسجام محور ضدايراني به رهبري اسراييل و امريكا و با مشاركت كامل تروييكاي اروپايي شامل فرانسه، بريتانيا و آلمان به طور گسترده در حال افزايش است، در صورتي ميتواند سفري مهم و قابلارزيابي تلقي شود كه وزارت امور خارجه ايران داراي برنامهاي مشخص، مدون، دقيق، عملياتي و اجرايي باشد و بتواند از ظرفيت ويژه روسيه براي خنثيسازي ائتلاف ضدايراني اروپايي بهره بگيرد. آنچه طي چند ماه گذشته اهميت ويژهاي داشته، اين است كه دولت فدراسيون روسيه رويكردي بسيار همگرايانه و دوستانه در قبال تهران اتخاذ كرده و به طور كامل به تمامي بندهاي توافق راهبردي و استراتژيك ميان ايران و روسيه پايبند بوده است؛ به ويژه در حوزه همكاريهاي سياسي و ديپلماتيك در مجامع و سازمانهاي بينالمللي. در همين چارچوب، شاهد بوديم كه دولت فدراسيون روسيه با استفاده از فرصت رياست دورهاي خود بر شوراي امنيت، در اقدامي تاريخي و بيسابقه، حمايت قاطعانهاي از تهران به عمل آورد، برجام را پايان يافته اعلام كرد، مكانيسم ماشه را نامشروع دانست و به صورت قاطع مانع بازگشت سياستهاي تحريمي عليه ايران شد. اين رويكرد دوستانه روسيه، كه حركتي فوقالعاده ارزشمند در حمايت از ايران و مقابله با سياست خصمانه تروييكاي اروپايي بود، اهميت ويژهاي دارد؛ به ويژه در شرايطي كه حدود ۱۰ سال پيش، با غفلت برخي عناصر غربگرا، مكانيسم ماشه در برجام گنجانده شد. اگر حمايت قاطع روسيه از ايران در شوراي امنيت وجود نداشت، بدون ترديد آثار منفي مكانيسم ماشه بر اقتصاد ايران بسيار گستردهتر ميشد و روند آغاز تحريمهاي جديد با شدت بيشتري پيش ميرفت. با اين حال، روسيه با ارايه تعبيري جديد و ابتكار عملي حقوقي در شوراي امنيت و سازمان ملل، تا حد امكان مانع پيشبرد پروژه خصمانه غرب عليه ايران شد. اين تجربه، تجربهاي بسيار مهم و قابلتوجه است و نشان ميدهد اگر تهران مسير تعامل، همگرايي و همكاري خود با مسكو را به صورت هدفمند، برنامهمحور و مبتني بر چشمانداز روشن دنبال كند و در دام وعدههاي سرابگونه غرب و عناصر غربگرا گرفتار نشود و در روند روابط با مسكو اخلالي ايجاد نگردد، فرصت كمنظيري در راستاي منافع ملي ايران و يك بازي برد-برد شكل خواهد گرفت. بنابراين، هر چه روابط تهران و مسكو عميقتر شود، منافع حاصل براي ملت ايران، به ويژه در شرايط فعلي، بيشتر خواهد بود. علاوه بر ابعاد سياسي، ضروري است كه تهران در اين بلوك مستقر در كنار روسيه، مسير همكاريهاي خود را با سرعت بيشتري تعميق كند. مباحث امنيتي، اطلاعاتي و اقتصادي در همكاري با روسيه نيز از اهميت فوقالعادهاي برخوردار است. همانگونه كه روشن است، روسيه تجاوز مشترك امريكا، اسراييل و ناتو عليه ايران را به صورت قاطع محكوم كرد و عملا در بلوك حاميان ايران قرار گرفت و با ابتكار عملهاي ويژه، يك بلوك دوستانه در برابر بلوك متخاصم امريكايي-اروپايي شكل داد. در شرايطي كه طرف اسراييلي بار ديگر در تلاش است با بهانهسازي، زمينهساز بحرانهاي جديد شود و اين موضوع را در حوزه جنگ رواني نيز گسترش ميدهد، تعميق مناسبات امنيتي، نظامي و دفاعي با مسكو از اهميت ويژهاي برخوردار است. رييسجمهور فدراسيون روسيه بارها اعلام كرده كه مسكو هيچ محدوديتي در تامين تسليحات متعارف براي تهران ندارد و براساس درخواست ايران، آمادگي ارسال تمامي تسليحات متعارف مورد نياز تهران را دارد. از اين رو، همگرايي و همكاري نظامي و امنيتي با مسكو، اقدامي بازدارنده، مهم و قابلتوجه ارزيابي ميشود. افزون بر اين، دولت فدراسيون روسيه ابتكار عمل ويژهاي در حوزه امنيتي با عنوان «مدل امنيتي اوراسيايي» مطرح كرده است؛ مدلي كه فراتر از پيمان امنيت جمعي فعلي ميان روسيه و جمهوريهاي جداشده از اتحاد جماهير شوروي سابق قرار دارد. در صورتي كه تهران بتواند با همگرايي با روسيه به اين بلوك امنيتي و ائتلاف جديد بپيوندد و يك پيمان دفاعي متقابل با مسكو شكل دهد، بخش قابلتوجهي از تهديدات ضدايراني قابل خنثيسازي خواهد بود؛ چراكه جهان امروز، جهان ائتلافسازي است و ائتلافهاي امنيتي نقش ويژهاي در معادلات دارند. در حوزه همكاريهاي تجاري و اقتصادي نيز، باتوجه به عزم جدي دولت فدراسيون روسيه براي عملياتيسازي كريدور شمال-جنوب، اين موضوع از اهميت بالايي برخوردار است. در ديداري كه ميان ولاديمير پوتين و مسعود پزشكيان در تركمنستان انجام شد، رييسجمهور روسيه بار ديگر بر عزم مسكو براي اجراي اين پروژه تاكيد كرد و طرف ايراني نيز بر پيگيري تحقق آن اصرار داشت. كريدور شمال-جنوب، در صورت اجرايي شدن و رفع موانع داخلي، ميتواند بخش عمدهاي از نيازهاي اقتصادي ايران را تامين كند و حتي با درآمدي بيش از ۲۰ ميليارد دلار، اقتصاد ايران را تا حد زيادي از فشارهاي نفتي و تحريمي بينياز سازد و به عنوان ابزاري براي دور زدن تحريمها عمل كند. اين كريدور، ابتكار عمل دولت فدراسيون روسيه در سال ۲۰۰۰ بوده كه بهدليل برخي موانع داخلي در ايران، سالها به نتيجه نرسيده است. امروز كه تهران آمادگي خود را اعلام كرده و مسكو عزم جدي براي اجراي آن دارد، لازم است اين پروژه با سرعت بيشتري وارد مرحله عملياتي شود؛ بهگونهاي كه همواره يكي از محورهاي اصلي گفتوگوهاي مقامات دو كشور بوده و طرف روسي بهطور مداوم پيگير پيشرفت آن ازسوي ايران است. در حوزه پرونده هستهاي نيز، مسكو همواره رويكرد حمايت قاطع از حق ايران براي دستيابي و تداوم استفاده از فناوري صلحآميز هستهاي داشته است. نماينده ويژه روسيه در آژانس بينالمللي انرژي اتمي، ميخاييل اوليانوف، به طور مستمر با رافائل گروسي و ساير مقامات آژانس در ارتباط است و بر حقوق ايران تاكيد ميكند. رييسجمهور روسيه و سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه اين كشور نيز بارها بر اين موضع تاكيد كردهاند و روسيه در خط مقدم حمايت از حقوق هستهاي ايران قرار دارد. در شرايطي كه گروسي، تحت تاثير اسراييل و تروييكاي اروپايي، با ارايه گزارشهاي نادرست در پي بهانهسازي عليه برنامه هستهاي ايران است، استفاده از ظرفيت روسيه در سازمان ملل و آژانس براي حفظ امنيت ملي و صيانت از روند دستيابي ايران به فناوري صلحآميز هستهاي، اهميتي دوچندان دارد. روسيه همواره هرگونه تجاوز به مراكز هستهاي ايران را محكوم كرده و نيروگاه اتمي بوشهر را خط قرمز هرگونه اقدام خارجي اعلام كرده است. همچنين افزايش سطح تماسها و همكاري تهران و مسكو در تحولات منطقهاي و فرامنطقهاي، به ويژه در سوريه، لبنان و فلسطين، اهميت فراواني دارد. در شرايطي كه بازيگران مستقر در سوريه به اين جمعبندي رسيدهاند كه بايد روابط خود با روسيه را تعميق كنند و حتي جولاني نيز به مسكو سفر كرده است، استفاده ايران از نفوذ و همگرايي روسيه در سوريه براي حفظ منافع ملي، بسيار حائز اهميت است. از منظر واقعگرايانه، تحولات جهاني نشان ميدهد كه روسيه با موفقيتهاي قابل توجه در حوزه اقتصادي، عبور از تحريمها و تضعيف محور ناتو در جنگ اوكراين، جايگاه ويژهاي در معادلات بينالمللي يافته است. اين روند موجب شده امريكا با كمرنگكردن نقش اروپا، به سمت گفتوگو و اعطاي امتياز به روسيه حركت كند؛ امري كه نشاندهنده كاهش وزن اروپا و تبديلشدن آن به يكي از كانونهاي بحرانسازي است. در اين چارچوب، تعميق روابط تهران و مسكو براي بهرهگيري از ظرفيت روسيه در اعمال فشار بر امريكا و محدودسازي سياستهاي خصمانه ضدايراني واشنگتن نيز اهميت فراواني دارد. رويكرد دوستانه مسكو نسبت به تهران ميتواند در كاهش يا خنثيسازي فشارهاي امريكا نقشآفرين باشد. در كنار همه اين موارد، جلوگيري از موجسازيهاي تبليغاتي، دروغپردازيها و شايعهسازيهاي محور مخالف روابط ايران و روسيه اهميت ويژهاي دارد. هر عاملي كه موجب اخلال در روابط تهران و مسكو شود، در تضاد با منافع ملي ايران است و عمدتا از سوي اپوزيسيون خارجنشين و رسانههاي وابسته به محور آنگلوساكسوني هدايت ميشود. رسانههاي وابسته به اسراييل، مانند اينترنشنال، به طور مستمر عليه روابط ايران و روسيه فضاسازي ميكنند؛ زيرا از عمق و اهميت اين مناسبات نگران هستند. در مجموع، تهران اگر با برنامهريزي جدي، طرح عملياتي، ابتكار عمل و عزم راسخ، روابط خود با روسيه را در ابعاد مختلف تعميق بخشد، ميتواند از ظرفيتهاي متنوع مسكو در چارچوبهايي مانند شانگهاي، بريكس، اوراسيا و تحولات قفقاز، بيشترين بهره را ببرد و جايگاه خود را در بلوك دوستان روسيه تثبيت كند. با اين حال، آنچه امروز نگرانكننده است، سطح بسيار پايين روابط اقتصادي تهران و مسكو است. صادرات كمتر از دو ميليارد دلار ايران به روسيه نشان ميدهد كه تهران هنوز برنامهريزي جدي براي استفاده از فرصت كمنظير بازار روسيه، كه بازاري عاري از محدوديتهاي تحريمي براي ايران است، نداشته است. در حالي كه كشورهايي مانند هند با صادرات ۷۰ ميليارد دلاري، بلاروس با ۳۰ ميليارد دلار، تركيه با بيش از ۵۰ ميليارد دلار و چين با حدود ۲۷۰ ميليارد دلار در صدر تجارت با روسيه قرار دارند، مبادلات كمتر از چهار ميليارد دلاري ايران و روسيه بيانگر استفاده نشدن از اين ظرفيت بزرگ است. از اين رو، ضروري است تهران توسعه روابط تجاري با روسيه را به طور جدي در دستور كار قرار دهد؛ به ويژه آنكه روابط تجاري با روسيه نه با تحريم مواجه است، نه مشكل تبادلات بانكي دارد و نه با محدوديتهاي ساختاري روبهرو است. در همينجاست كه تاكيد ميشود تهران بايد براي استفاده از ظرفيت روسيه، برنامه مشخص داشته باشد و روابط را صرفا به سفرها، ديدارها و عكسهاي يادگاري محدود نكند.تحليلگر مسائل روسيه