اثري در باب ساختار داستان

كتاب‌هاي نظري در حوزه ادبيات داستاني و فيلمنامه نويسي در ايران متعددند. يكي ازتازه‌ترين اين آثار كه با ترجمه عليرضا شفيعي‌نسب از سوي نشر بيدگل به جمعِ اين كتاب‌هاي ارزشمند پيوسته و نگاهي نو و متفاوت به ساختار روايت ارايه مي‌دهد، كتاب هيجان‌انگيز و كاملا بديع «در دل جنگل» اثر جان يورك است؛ «سفري پنج پرده‌اي به دنياي داستان‌ها»؛ جان يورك، نه‌تنها نشان مي‌دهد كه يك شكل وحدت‌بخش واقعي در روايت وجود دارد بلكه چرايي اين ساختار را نيز توضيح مي‌دهد. اين ساختار پنج پرده‌اي به اين شرح است: پرده اول: خانه؛ پرده دوم: جنگل، روز؛ پرده سوم: بيشه‌زار؛ پرده چهارم: راه بازگشت، شب؛ پرده پنجم: بازگشت به خانه، دگرگون‌ شده.
«در دل جنگل» به گفته جوليان فلوز، خالق «دانتون‌ابي»، «با كمي شانس، به بسياري از افراد كمك خواهد كرد تا به روياهاي خود دست يابند.» كن فالت، نويسنده پرفروش نيويورك تايمز نيز آن را «در مورد ساختار داستان، درخشان» مي‌داند.
جان يورك، با استفاده از مثال‌هايي از «پدرخوانده» تا «كارآگاه حقيقي»، از «مد من» تا «مكبث» و از داستان‌هاي پريان تا سريال «قتل» (Forbrydelsen)، از ساختار پنج پرده‌اي شكسپير به عنوان كليدي براي تحليل تمامي روايت‌ها در تمام اشكال داستاني استفاده مي‌كند؛ يك گام بزرگ فراتر از رويكرد معمول سه پرده‌اي. فصل‌هاي كتاب موضوعاتي چون ساختار سه پرده‌اي، ساختار پنج پرده‌اي، اهميت تغيير، نحوه روايت داستان‌ها، حادثه محرك، چگونگي كنار هم قرار دادن همه ‌چيز، شخصيت و شخصيت‌پردازي و مفهوم فرامتن را دربرمي‌گيرند.
هدف «در دل جنگل» اين نيست كه جايگزين آثار ارسطو، لايوش اگري، رابرت مك‌كي، ديويد ممت يا هر نويسنده ديگري در زمينه راهنماهاي فيلمنامه‌نويسي شود، بلكه هدف آن دنبال‌ كردن اشارات آنها و بردن خواننده به سفري تاريخي، فلسفي، علمي و روانشناختي به قلب تمامي روايت‌هاست. اين كتاب در كنار آثاري چون «سه كاربرد چاقو» اثر ديويد ممت، «داستان» اثر رابرت مك‌كي، «فيلمنامه» اثر سيد فيلد و «هنر نويسندگي دراماتيك» اثر لايوش اگري، به عنوان يكي از اصيل‌ترين، مفيدترين و الهام‌بخش‌ترين كتاب‌ها در مورد نويسندگي دراماتيك قرار خواهد گرفت.
چه چيزي باعث مي‌شود داستان‌ها به شكلي كه هستند، عمل كنند؟ چرا آنها به شكلي كه مي‌بينيم ساختار يافته‌اند؟ اين پرسش‌ها يورك را كه يك فيلمنامه‌نويس حرفه‌اي با سال‌ها تجربه در تلويزيون است، مجذوب كرده است. او پس از مطالعه و بررسي كامل راهنماهاي فيلمنامه‌نويسي، به اين نتيجه رسيده كه تمامي داستان‌ها-‌در تمامي قالب‌ها، از فيلمنامه تا رمان، اسطوره‌ها و حكايت‌ها و در سراسر فرهنگ‌ها و سنت‌هاي مختلف- با الگوهاي جهان‌شمول مشخصي انطباق مي‌يابند. به نظر مي‌رسد كه اگر مي‌خواهيد داستانتان كار كند، ساختار اجتناب‌ناپذير است.
با توجه به جهان‌شمول ‌بودن اين ساختارهاي داستاني، به نظر مي‌رسد كه اين الگوها بايد از نوعي پايه عصبي سرچشمه بگيرند. اين كتاب كه نتيجه سال‌ها مطالعه جان يورك در اين زمينه‌هاست، به دنبال توضيح اين ساختارهاي جهان‌شمول و شايد از همه مهم‌تر، پاسخ به اين پرسش است كه چرا داستان‌ها به شكلي كه هستند عمل مي‌كنند.
جان يورك تمام نظريه‌هاي مختلف نويسندگي (كه بيشتر بر تكنيك‌هاي فيلمنامه‌نويسي متمركز هستند و اغلب ريشه در كار اساسي جوزف كمبل و مفهوم تك‌اسطوره دارند)، تاريخچه نظريه ساختاري و عناصر مركزي‌اي را كه همه اينها حول آن مي‌چرخند، بررسي مي‌كند. جست‌وجوي او از ميان مفاهيم روانشناسي، فلسفه، انسان‌شناسي و نقد مي‌گذرد و اين اثر را به طرز چشمگيري جامع مي‌سازد.
در لحظاتي كه يورك عناصر ساختاري جهان‌شمول داستان‌سرايي را شرح مي‌دهد، ممكن است همه‌ چيز بيش از حد ساده به نظر برسد، فرمول بسيار آسان است. اما او استدلال بسيار قانع‌كننده‌اي ارايه مي‌دهد كه اين سادگي، بنياني است كه قادر به پشتيباني از تنوع باورنكردني شخصيت‌ها، محيط‌ها، طرح‌ها، لحن‌ها و مضامين در داستان‌هايي است كه مردم روايت مي‌كنند. او استدلال مي‌كند كه داستان‌سرايي فراكتال (خودهمانندي در مقياس‌هاي مختلف) است و پيچيدگي بي‌نهايت در درون اين مجموعه ساده از قوانين نهفته است.
تمركز يورك بر پرسش «چرا» داستان‌ها به اين شكل ساختار يافته‌اند، چيزي است كه اين اثر را از پيشينيانش متمايز مي‌كند. با وجود تمام نوشته‌هايي كه در طول اعصار در مورد داستان‌سرايي منتشر شده، اين پرسش كه چرا داستان‌ها به اين شكل كار مي‌كنند، به‌ شدت مورد غفلت قرار گرفته است.
نكته قابل توجه ديگر اين است كه اين كتاب، با وجود غلظت محتوايش، چقدر خواناست. به‌ راحتي جريان مي‌يابد و مانند هر داستان خوبي شما را با خود همراه مي‌كند. اين اثر كه با مثال‌هاي متعددي از فيلم، تلويزيون و همچنين رمان‌ها همراه شده، يك سنتزِ عميق است كه براي تمامي اشكال داستان‌سرايي كاربرد دارد. اين يك روايت جذاب است كه براي هر كسي كه داستان تعريف مي‌كند يا شيفته آنهاست، مناسب و جذاب و هيجان‌انگيز و همراه با كشف خواهد بود.