نجات بناي 70 ساله از ويراني
مسجد كازروني اصفهان به ثبت ملي رسيد
آزاده سليمان‌نژاد
مسجد «كازروني» در بافت تاريخي عباس‌آباد اصفهان كه سال‌ها محل عبادت و فعاليت‌هاي فرهنگي- سياسي محلي بود، پس از ماه‌ها مناقشه درباره نوسازي و تخريب بخشي از شبستان، چند روز قبل با شماره ثبتي ۳۴۴۲۶ به فهرست آثار ملي كشور راه يافت و از اين پس تحت حفاظت وزارت ميراث فرهنگي قرار دارد .
در دل محله عباس‌آباد اصفهان، مسجدي است كه سال‌ها براي اهالي، نه فقط محل نماز، بلكه پناهگاه آيين‌ها و خاطرات محله بوده است . مسجد «كازروني» با معماري ساده اما دلنشينش، بخشي از هويت اين بافت تاريخي به شمار مي‌رود، اما سال گذشته، صداي پتك و چكش در شبستانش پيچيد و سرنوشتش را به مسير تازه‌اي برد.
آغاز ماجرا؛ تخريب شبستان به نام نوسازي
ماجرا از مرداد ۱۴۰۳ شروع شد؛ بخشي از شبستان و محراب مسجد، به بهانه «تعميرات و بهسازي» تخريب شد؛ كاشي‌ها و ديوارهاي كهنه پايين آمد و محراب قديمي از ميان رفت. تصاويري كه در شبكه‌هاي محلي دست به دست مي‌شد، خشم اهالي و فعالان حامي ميراث فرهنگي را برانگيخت.
يكي از نمازگزاران قديمي مي‌گويد: «شبستان مسجد فقط چند خشت و كاشي نبود؛ جاي‌جاي آن، خاطرات نسل‌ها را در خودش داشت. ما در همين محراب بزرگ شديم. نمي‌شود بدون ناظر ميراث، اين همه ياد را از ما گرفت .»
اعتراض‌هاي محلي به سرعت رسانه‌اي شد و اداره كل ميراث فرهنگي استان اصفهان، با اعلام هشدار رسمي به هيات امناي مسجد، خواستار توقف عمليات شد. حتي دادستان اصفهان نيز با استناد به گزارش‌هاي كارشناسي، ورود به پرونده را در دستور كار قرار داد تا هرگونه اقدام بدون مجوز متوقف شود.
مداخله كارشناسان؛ مرمت به جاي بازسازي
پس از شدت گرفتن جنجال، كارشناسان و مرمتگران محلي وارد ميدان شدند تا ميزان خسارت و امكان نجات بنا را بررسي كنند. آنان تاكيد داشتند كه بناي مسجد، اگرچه معاصر است، اما واجد ارزش‌هاي معماري و هويتي محلي است و بايد با روش‌هاي مرمت محافظه‌كارانه حفظ شود.
محمدرضا جعفري، مرمتگر باسابقه اصفهاني كه در ادامه كار به عنوان ناظر فني همكاري كرد، به خبرگزاري ايرنا گفته بود: «وقتي وارد مسجد شديم، بخشي از شبستان تخريب و اندودها جدا شده بود. تلاش كرديم هر چه سريع‌تر بخش‌هاي آسيب‌ديده را ايمن كنيم و بازسازي را نه بر اساس سليقه، بلكه بر پايه اسناد قديمي انجام بدهيم. مرمت يعني بازگرداندن روح بنا، نه ساختن دوباره‌اش .»
به گفته او، پس از جمع‌آوري مصالح اصيل و مستندسازي آثار باقيمانده، تيم مرمت توانست بخش‌هايي از تزئينات قديمي و محراب را بازسازي كند. در اين مرحله، همكاري مردمي و حضور داوطلبان محلي نيز چشمگير بود؛ اهالي مصالح سنتي تهيه كردند و جوانان محله در كار ايمن‌سازي شبستان كمك رساندند. به اعتقاد وي «مرمت اگر با همراهي مردم انجام شود، پايدار مي‌ماند.»
زهرا سادات موسوي، يكي از ساكنان محله عباس‌آباد، از آن روزها چنين ياد مي‌كند: «براي ما مهم بود مسجد دوباره زنده شود. وقتي ديديم داربست‌ها بالا رفت، اما اين‌بار با نظارت ميراث فرهنگي، نفسِ راحتي كشيديم. اين مسجد فقط محل نماز نيست؛ خاطره كودكي و آيين‌هاي محله است .»
پيگيري اداري و ثبت ملي
به دنبال گزارش‌هاي مردمي و با پيگيري كارشناسان و فعالان حامي ميراث فرهنگي، سرانجام نماينده وزارت ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي هم اسفند سال گذشته به اصفهان سفر كرد و بنا شد ثبت ملي اين اثر تاريخي بررسي شود تا اينكه چند روز قبل، مديركل ميراث فرهنگي استان اصفهان خبر داد كه اين بنا با شماره ثبتي ۳۴۴۲۶ در فهرست آثار ملي جاي گرفته و اين ثبت به استاندار هم ابلاغ شده است .
كرم‌زاده با اعلام اين خبر گفت: «از اين پس، هرگونه دخل و تصرف بدون مجوز، تخلف و قابل پيگرد قانوني است. با اين ثبت، مسجد تحت حفاظت وزارت ميراث فرهنگي قرار گرفت و امكان نظارت تخصصي بر تمامي فعاليت‌هاي عمراني و مرمتي فراهم شد.»
پايان مناقشه يا آغاز مراقبت؟
به گفته يكي از كارشناسان آثار باستاني «ثبت ملي مسجد كازروني فقط يك شماره نيست؛ از اين پس حافظه محله در پناه قانون است. اگر رسانه‌ها و مردم پيگيري نمي‌كردند، شايد امروز چيزي از شبستان باقي نمي‌ماند.» علي احمدي مي‌گويد: «ثبت ملي اين مسجد، آغازي براي مراقبت دائمي است.» در حال حاضر برنامه‌ريزي براي تخصيص اعتبار مرمتي، تكميل اسناد تاريخي و تعيين حريم حفاظتي در دستور كار ميراث فرهنگي قرار گرفته و كارشناسان خواستار تدوين طرحي جامعند تا علاوه بر مرمت كالبدي، حيات فرهنگي مسجد نيز احيا شود.اكنون بر ديوار مسجد، تابلويي نصب شده با نشان ثبت ملي. اما ارزشِ واقعي، نه در تابلو، بلكه در زنده ماندن روح بنايي است كه دوباره به محله بازگشته، مسجدي كه نفسش، صداي جمعي يك شهر است.