چرخه یک کنش موفق برای نجات تخت‌جمشید
آیدا صالحی
تخت‌جمشید، یادگار سترگ تمدن ایرانی، نه فقط بنایی تاریخی، بلکه نمادی از شکوه، خرد و هویت جمعی ماست. هر نشانه‌ای از آسیب به این اثر جهانی، به‌منزله خدشه‌ای بر حافظه فرهنگی یک ملت است. از همین رو، خبرهایی که مدتی پیش درباره طرح توسعه شهری مرودشت و گسترش محدوده شهر به سوی حریم تخت‌جمشید منتشر شد، موجی از نگرانی را میان فعالان میراث فرهنگی، کارشناسان و مردم برانگیخت.
در واکنش به این نگرانی، گروهی از کنشگران فرهنگی در پلتفرم «کارزار» دست به اقدامی جمعی زدند و کارزاری با عنوان «اعلام خطر؛ هشدار خروج تخت‌جمشید از فهرست میراث جهانی» به راه انداختند. این کارزار به‌سرعت با استقبال گسترده مردم روبه‌رو شد و بیش از ۱۴ هزار نفر از دغدغه‌مندان میراث فرهنگی آن را امضا کردند.
پلتفرم کارزار، که در سال‌های اخیر به بستری مهم برای طرح مطالبات مدنی در حوزه‌های مختلف تبدیل شده، نقش واسطه میان مردم و نهادهای مسئول را برعهده گرفت و به‌صورت رسمی، نامه این مطالبه مردمی را به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ارسال کرد.
در پاسخ، وزارت میراث فرهنگی نامه‌ای رسمی منتشر کرد که در آن ضمن قدردانی از دغدغه‌مندی جامعه مدنی، تأکید شده بود: «حفاظت از اصالت و حریم تخت‌جمشید، خط قرمز وزارت میراث فرهنگی است.» در این نامه توضیح داده شد که طرح توسعه شهری مرودشت در محدوده بیرونی حریم مصوب انجام گرفته و هیچ مجوزی برای ساخت‌وساز در محدوده حفاظتی صادر نشده است. همچنین وزارتخانه متعهد شد که در صورت مشاهده کوچک‌ترین تهدید نسبت به اصالت این اثر جهانی، فورا از طریق شورای عالی شهرسازی و مراجع ذی‌صلاح اقدام کند.
اما این نقطه پایان ماجرا نبود.
کنشگران میراث فرهنگی در نشست‌هایی که در «کافه‌کارزار» برگزار شد، تأکید کردند که کنشگری یک حرکت لحظه‌ای نیست؛ روندی مداوم، گفت‌وگومحور و هدفمند است. آنان بر استمرار مطالبه‌گری و نظارت عمومی بر تصمیم‌های مرتبط با میراث جهانی تخت‌جمشید تأکید کردند.
در ادامه همین پیگیری‌ها، مدیرکل پایگاه‌های ملی و جهانی وزارت میراث به استان فارس سفر کرد و کارگروه ویژه‌ای برای بررسی وضعیت تخت‌جمشید تشکیل داد. چندی بعد، پایگاه خبری «صدای میراث» خبر داد که شورای راهبردی تخت‌جمشید در نشستی سه‌ساعته و با اجماع کامل اعضا، مصوبه الحاق بخش‌هایی از حریم تخت‌جمشید به محدوده شهری مرودشت را ملغی و توسعه شهر به سمت این اثر جهانی را ممنوع اعلام کرد. به گفته مدیرکل پایگاه‌ها، مصوبه قبلی اساسا روند قانونی را طی نکرده بود و هرگونه برنامه‌ریزی درباره تخت‌جمشید باید به تصویب شورای راهبردی این مجموعه برسد.
این اتفاق را می‌توان نمونه‌ای روشن از چرخه موفق کنشگری مدنی دانست؛ چرخه‌ای که با دغدغه مردم آغاز شد، با پیگیری پلتفرم کارزار به گفت‌وگو با نهاد مسئول انجامید، و در نهایت به تغییر تصمیم رسمی منجر شد.
در سابقه پلتفرم کارزار، پیش از این نیز موضوعات متعددی در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مطرح شده بود: از درخواست نجات بافت تاریخی شیراز و پاسارگاد گرفته تا جلوگیری از تخریب بناهای تاریخی در تهران، قزوین و تبریز. با این حال، در گذشته بسیاری از این کارزارها بی‌پاسخ می‌ماندند و مسئولان وقت وزارت میراث فرهنگی، در برابر مطالبات مردمی سکوت می‌کردند یا پاسخ روشنی ارائه نمی‌دادند.
اما در ماه‌های اخیر، با تغییر در ترکیب مدیریتی وزارتخانه و رویکردی تازه نسبت به جامعه مدنی، نشانه‌هایی از پاسخگویی و تعامل واقعی دیده می‌شود. مدیران جدید وزارت میراث نه‌تنها به کارزارها واکنش نشان داده‌اند، بلکه در نشست‌های گفت‌وگوی کنشگران میراث فرهنگی حضور پیدا کرده‌اند. حتی ريیس حوزه ریاست وزیر میراث نیز در یکی از این جلسات حاضر شد، سخنان کنشگران را شنید و از آمادگی وزارتخانه برای همکاری بیشتر سخن گفت.
این حضور و پاسخگویی، اگر تداوم یابد، می‌تواند نقطه عطفی در رابطه جامعه مدنی و نهادهای اجرایی باشد؛ رابطه‌ای که سال‌هاست جای آن در نظام تصمیم‌گیری کشور خالی است. تجربه کارزار نجات تخت‌جمشید نشان داد که وقتی مردم مسئولانه مطالبه می‌کنند و نهادها با شفافیت و احترام پاسخ می‌دهند، نتیجه نه تقابل، بلکه اصلاح و همکاری است.
تخت‌جمشید امروز از خطر گسترش بی‌ضابطه شهر مرودشت در امان مانده است، اما مهم‌تر از آن، این تجربه ثابت کرد که صدای جمعی مردم، اگر پیگیر و مستند باشد، شنیده می‌شود.
امید آن می‌رود که این روند گفت‌وگومحور و پاسخگو، تنها به وزارت میراث فرهنگی محدود نماند و در دیگر دستگاه‌های اجرایی نیز نهادینه شود؛زیرا جامعه‌ای که میان مردم و حاکمیتش پل گفت‌وگو برقرار است، میراثش را نه با اضطراب، بلکه با امید حفظ می‌کند.