پاسخ خانه كشاورز به «اعتماد»
پاسخگويي يا پاك كردن حافظه تاريخي
گروه اجتماعي|به دنبال انتشار يادداشتي در روزنامه اعتماد با عنوان «پاسخگويي يا طلبكاري» در تاريخ 14 مهر 1404، روابط عمومي خانه كشاورز، جوابيه‌اي براي اين رسانه ارسال كرد كه در متن كامل اين جوابيه با تيتر «پاسخگويي يا پاك كردن حافظه تاريخي» آمده است: « در پي انتشار يادداشتي در روزنامه اعتماد با عنوان «پاسخگويي يا طلبكاري؟» كه متضمن داوري‌هاي نادقيق درباره عملكرد ستاد احياي درياچه اروميه در سال‌هاي ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ بود، به‌منظور روشنگري افكار عمومي و ثبت مستندات فني اين طرح ملي، توضيحات زير از سوي ستاد احيا ارايه مي‌شود.در آغاز اجراي «طرح ملي نجات درياچه اروميه» در سال ۱۳۹۳، اين درياچه در تراز ۱۲۷۰.۱۵ متر قرار داشت و بيش از ۹۵ درصد از پهنه آبي آن خشك شده بود. شرايط اقليمي حوضه به مرز بحران رسيده و توفان‌هاي نمكي، تهديدي جدي براي شهرهاي اطراف به شمار مي‌رفت. اما با آغاز برنامه جامع احيا، متكي بر نقشه راه مصوب دولت و همراهي نهادهاي علمي و اجرايي كشور، روند احيا به شكلي چشمگير آغاز شد. تا پايان سال آبي ۱۴۰۰، تراز سطح آب درياچه به ۱۲۷۱.۱۰ متر و وسعت آن به بيش از ۳۵۰۰ كيلومترمربع افزايش يافت؛ رخدادي كه در تاريخ مديريت منابع آب كشور بي‌سابقه بود (مستند به تصاوير ماهواره‌اي ناسا و گزارش سازمان فضايي ايران).
گفتني است فرآيند احياي درياچه اروميه، حاصل اجراي صدها اقدام علمي، فني و مديريتي در قالب سه فاز تثبيت، احيا و پايداري بود. در گام نخست، اقدامات سازه‌اي براي تأمين و تسهيل ورود آب به درياچه انجام شد. احداث سد كاني‌سيب و اجراي تونل ۳۶ كيلومتري زاب به عنوان بزرگ‌ترين پروژه انتقال آب كشور، تكميل سد سيلوه و كانال جلديان در جنوب درياچه، لايروبي و اتصال بيش از ۲۵۰ كيلومتر از رودخانه‌ها و انهار حوضه و همچنين انسداد ۱۱۸ سردهنه فرعي از جمله اين اقدامات بود. افزون بر آن، پساب تصفيه‌خانه‌هاي تبريز و اروميه به درياچه منتقل شد تا جريان دايمي و پايدار آب برقرار بماند. اين مجموعه فعاليت‌ها، پايه‌هاي فني احياي درياچه را مستحكم ساخت و درياچه‌اي كه بيم آن مي‌رفت در كمتر از سه سال به‌طور كامل از دست برود را از مرز خطر تا حدودي دور كرد. همچنين در كنار اين اقدامات، اصلاح الگوي مصرف آب در بخش كشاورزي محور اصلي احياي پايدار قرار گرفت. برنامه‌اي جامع با عنوان «طرح بهكاشت» در ۲۵۶ هزار هكتار از اراضي كشاورزي سه استان آذربايجان شرقي و آذربايجان غربي و كردستان طرح‌ريزي شد. در اين طرح، روش‌هاي آبياري سنتي با سامانه‌هاي قطره‌اي و كم‌فشار جايگزين، الگوي كشت به سمت محصولات كم‌مصرف اصلاح و بيش از ۳۰ هزار بهره‌بردار آموزش ديدند. در نتيجه، مصرف آب در اراضي پاياب سدها به‌طور ميانگين ۴۰ درصد كاهش يافت. برابر گزارش وزارت جهاد كشاورزي بي‌آنكه توليد محصولات دچار افت شود. اين اصلاحات، به گواه گزارش‌هاي رسمي، نخستين نمونه موفق از پيوند علم، كشاورزي و سياست‌گذاري در مقياس ملي بود.
از سويي توسعه معيشت‌هاي جايگزين مانند بوم‌گردي و كشت گياهان دارويي در روستاهاي پيراموني نيز در همين راستا انجام شد تا فشار معيشتي بر منابع آبي كاهش يابد. لازم به ذكر است يكي از دستاوردهاي كم‌نظير اين دوره، طراحي و استقرار «سامانه جامع پايش و مديريت احياي درياچه اروميه» با همكاري دانشگاه صنعتي شريف بود. اين سامانه، براي نخستين‌بار در كشور، كليه داده‌هاي مرتبط با پروژه‌هاي احيا، وضعيت تراز، شاخص‌هاي عملكرد، اطلاعات مالي و گزارش‌هاي ميداني را در يك بستر واحد گردآوري و به‌صورت تصويري و عددي تحليل مي‌كرد. چنين زيرساختي نه‌تنها به شفافيت عملكرد و پاسخگويي كمك كرد، بلكه الگويي علمي براي ساير طرح‌هاي ملي محيط‌زيستي كشور فراهم آورد. بر اساس اين اقدامات منسجم، در پايان سال آبي ۱۴۰۰ درياچه اروميه به ثبات نسبي رسيد و خطر توفان‌هاي نمكي به‌طور محسوس كاهش يافت. اما از سال ۱۴۰۰ به بعد، روند احيا متوقف شد. تخصيص بودجه‌هاي مصوب دچار وقفه گرديد، فاز دوم انتقال آب زاب نيمه‌كاره ماند و طرح‌هاي كشاورزي و آموزشي ادامه نيافتند. در نتيجه، همه شاخص‌هاي فني و هيدرولوژيك درياچه روند نزولي يافتند. به نحوي كه مطابق گزارش رسمي شركت آب منطقه‌اي آذربايجان غربي، در مهرماه ۱۴۰۴ تراز درياچه به ۱۲۶۹.۵۲ متر رسيده است؛ يعني بيش از يك‌ونيم متر افت در چهار سال و كاهش بيش از ۱۳۰ هزار هكتار از وسعت پيكره آبي تنها در فاصله سال ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۴. افزون بر اين، برداشت‌هاي غيرمجاز از چاه‌ها دوباره افزايش يافته است تا جايي‌كه حتي آقاي دكتر مسعود پزشكيان، رييس‌جمهور محترم كه خود از نمايندگان فعال در پيگيري و دريافت گزارشات از ستاد احياي درياچه اروميه تا سال ۱۴۰۰ بودند، در بازديد نوروزي امسال خود از درياچه تصريح كرد كه «چرا تعداد چاه‌هاي غيرمجاز اكنون بيش از سال ۱۴۰۰ است» و خواستار پاسخگويي دستگاه‌هاي مسوول شد. در اين ميان، لازم است تأكيد شود كه عملكرد مالي و اداري ستاد احياي درياچه اروميه به‌طور كامل مورد ارزيابي رسمي قرار گرفته است. هيات تحقيق و تفحص مجلس شوراي اسلامي طي سه سال با همكاري دو تيم حسابرسي مستقل، تمامي اسناد و فعاليت‌هاي ستاد را با ضريب حساسيت بالا بررسي كرد و در گزارش نهايي خود- كه در پايگاه رسمي مجلس منتشر شده- صراحتا سلامت مالي و اداري مديريت وقت ستاد را تأييد نمود. واقعيت روشن است: درياچه اروميه زماني زنده شد كه مديريت علمي، هماهنگي بين‌بخشي و مشاركت مردمي در كنار هم قرار گرفتند. همه دستاوردهايي كه بين سال‌هاي ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ حاصل شد، نتيجه برنامه‌ريزي دقيق، پشتوانه پژوهشي و پيگيري منسجم بود، نه حاصل شعار يا تصادف. امروز اگر درياچه دوباره رو به خشكي نهاده است، علت آن نه در عملكرد گذشته، بلكه در توقف همان برنامه‌هاي علمي و مديريتي است كه احياي واقعي را ممكن كرده بودند. از اين‌رو، تأكيد مي‌كند كه صيانت از دستاوردهاي علمي و اجرايي سال‌هاي گذشته وظيفه‌اي ملي است و هرگونه تلاش براي تحريف اين واقعيت، نوعي پاك‌كردن حافظه تاريخي ملت ايران است. اگر دولت چهاردهم حقيقتا به مفهوم پاسخگويي باور دارد، شايسته است به‌جاي انتقاد از گذشته، توضيح دهد چگونه در كمتر از چهار سال از زمان خروج ستاد از جايگاه ملي و تبديل به يك دبيرخانه استاني، دستاوردهاي هفت‌ساله احياي درياچه اروميه از ميان رفته و در سال جاري بدترين وضعيت شصت ساله از زمان ثبت تراز درياچه اروميه را رقم زده است.
درياچه اروميه قرباني سكوت و بي‌عملي امروز است، نه تلاش‌هاي ديروز و طلبكار واقعي، مردم آذربايجانند كه روزي درياچه زنده‌شان را ديدند و امروز نظاره‌گر مرگ دوباره آنند.»
با تشكر - روابط عمومي خانه كشاورز